در ميان نيروهاى حاكم بر وجود انسان شايد هيچ نيرويى به‌ اندازه عادت قوى نيست.

وقتى كه انسان روحيه مردم را بشكافد مى‏‌بيند آنچه كه حكومت بيشترى بر روحيه مردم دارد عادات است. 

آن‏ وقت عادات‌، عقل انسان را هم تحت تأثير قرار مى‌دهد، يعنى عقلش را براى توجيه عادتش به کار می‌گیرد.      

من اين را دقيقاً تجربه كرده‌ام. 

اگر يك امر مذهبى براى مردم عادت شده باشد، چنانچه انسان صد تا دليل قاطع از نصّ قرآن و صدها حديث مسلّم براى مردم بياورد، بگويد قرآن اين را مى‌گويد، امام جعفر‌صادق اين را مى‏‌گويد، امام‌ باقر اين را مى‏‌گويد، همه ائمه اين را گفته‏‌اند، اين هم كلماتشان، برو بگرد، اگر غير اين تو چيزى پيدا كردى!  قبول نمى‌كند. 

نمى‌گويد كه من قرآن يا حديث را قبول ندارم ولى كوشش مى‌كند اين‌ها را به‌گونه‌اى توجيه و تأويل‏ كند.

قرآن هم روى اين قضيه خيلى تكيه دارد.

قرآن در توجيه مذهب شرك هميشه روى مسئله عادت و تقليد از گذشتگان و نياكان [تأكيد دارد.] 

من در قرآن‌، كاوش و مطالعه كردم، ديدم يكى از آن مسائلى كه همه پيامبران با آن رو‌به‌رو بوده‏‌اند عادات و تقليدات است. 

* مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (فلسفه تاریخ 4-1) ج‏15؛ص946--945- با تلخیص و ویرایش