نگاهی کوتاه به سخنان رهبر انقلاب
کرامـت زن؛آنچه باید تحقق یابد
تحولات گسترده در عرصه‌های فردی و اجتماعی زندگی بانوان در ایران پس از انقلاب اسلامی، یکی از نمودهای بارز توجه به اسلام در حکومت‌داری است. تفکری روشن در عرصه استنتاج‌های دینی که خود مدیون دیدگاه روشن امام خمینی(ره) است که فرمودند: «ملتی که بانوانش در میدان‌های جنگ با ابرقدرت‌ها و مواجه شدن با قوای شیطان قبل از مردها، در این میدان‌ها حاضر شده‌اند، پیروز خواهد شد.»
پس از ایشان نیز رهبر معظم انقلاب با حمایت از حضور زنان در عرصه‌های مختلف بر این امر اهتمام ورزیدند: «زن هر چه می‌تواند، تلاش اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کند، شرع مقدس، مانع نیست؛ البته چون از لحاظ جسمانی، ظریفتر از مرد است، لذا ضرورتهایی دارد. تحمیل کار سنگین بر زن، ظلم به زن است؛ اسلام این را توصیه نمیکند.» (28/06/1375)
حضور زنان از همان ابتدای انقلاب در عرصه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی و همراهی خط مشی دینی با آن منجر به این شد که فضای رشد و بالندگی برای دختران و زنان در عرصه‌های مختلف به رسمیت شناخته شده و نسل‌های پس از انقلاب با تصویری روشن از آینده بتوانند هویت حقیقی خویش را شکل دهند. اما به مرور برخی نهادها نتوانستند خود را با دیدگاه تکاملی اسلام و سرعت پیشرفت کشور هماهنگ سازند و کمبودها در عرصه‌های مختلف فعالیت زنان هویدا شد. این مسئله بالاخص در سازمان‌های فرهنگی بروز بیشتری یافت. ضعف تصویر‌سازی و ارائه الگویی صحیح و متعالی از زن به عنوان آفرینش الهی که می‌تواند نقش‌هایی متفاوت را ایفا کند و در مقابل، تلاش برخی نهادها برای ارائه الگویی واحد از زن که بر یک یا دو وجه از نقش‌های زنان تاکید دارد، منجر به آن شد که تفاوت‌های فرهنگی، قومی و بومی در الگو‌سازی‌ها نادیده گرفته شده و زنانی که از کلیشه‌های ساخته شده، فاصله داشتند، طرد گردند.
این مسئله به مرور دامن بسیاری از زنان را گرفت و زمینه را برای تمایل آنان به سمت الگوهای غربی باز کرد، چرا که همراهی رسانه‌ها کمک کرد تا زن غربی بسیار دسترس‌پذیرتر از زن مسلمان ایرانی باشد.
در کنار این مسئله، عدم توجه مناسب و کافی به حقوق زنان در خانه و اجتماع، توسعه عدالت در عرصه زنان را با مشکل جدی مواجه کرد. چنان‌که رهبر انقلاب بارها در سخنان خود به این مسئله اشاره کردند: «حرکت در جهت احقاق حقوق زنان در جوامع اسلامی و در جامعه ما حتما باید انجام گیرد؛ منتها بر مبنای اسلامی و با هدف اسلامی. یک عده نگویند که این چه نهضتی است، این چه حرکتی است؛ مگر زن در جامعه ما چه کم دارد؟ متأسفانه ممکن است بعضی این‌گونه فکر کنند. این، ظاهربینی است. زن در همه جوامع- از جمله در جامعه ما- گرفتار ستم و دچار کمبودهایی است که بر او تحمیل می‌شود؛ اما این کمبود، کمبود آزادی به معنای بی‌بندوباری نیست؛ این کمبود، کمبود میدان‌ها و فرصت‌ها برای علم و معرفت و تربیت و اخلاق و پیشرفت و شکوفایی استعدادهاست. این را باید تأمین و جست‌وجو کرد. این همان چیزی است که اسلام بر روی آن تکیه کرده است.» (30/07/1376)
تشتت آرا در مسئله زن به همراه سلیقه‌ای عمل کردن نهادها و ضعف‌های حل نشده عرصه را برای جریان‌های سیاسی فمینیستی مهیا کرد تا برای موفقیت در عرصه‌های سیاسی کرامت زن را در عرصه‌های مختلف قربانی بزرگنمایی موفقیت غرب در این عرصه کنند. از سویی ضعف مطالعات تخصصی در حوزه زنان و دین بالاخص با توجه به تفاوت‌های بومی و قومیتی به شکلی جدی منجر به عدم شناخت سلایق و علایق زنان شده و عملا نهادهای سیاستگذار را در مقابل آنها قرار داده، چرا که این نهادها بر اساس دیدگاه خود با زنان برخورد می‌کنند و دقیقا به همین دلیل، اگر به تاریخ 40 ساله پس از انقلاب بنگریم، به نظر می‌رسد موضوع زن به چالشی جدی در تمام حوزه تبدیل شده است. وقایع اخیر نشان داد که در کنار هیاهوهای غربی علیه نگاه اسلام به زن، ضعف پیاده‌سازی قواعد دینی در مسئله حفظ و ارتقای جایگاه زن تا چه اندازه می‌تواند قشر خاکستری جامعه را متلاطم کرده و از آغوش انقلاب جدا سازد.
به نظر می‌رسد که برای جدا کردن عرصه زنان از بازی‌های سیاسی و برقراری عدالت و حفظ‌شان زن، مهم‌ترین راه، توجه به مواردی است که رهبری معظم بارها در سخنان خود به آن اشاره کرده‌اند:
الف: شفاف‌سازی دیدگاه اسلام و انقلاب درباره مسئله زن در عرصه‌های مختلف: «خصوصیات زن در این گفتمان گفته شود؛ کرامت زن، عزت زن، ظرافت زن، نه فقط ظرافت جسمی بلکه ظرافت ساختمان فکری و عصبی و ظرافت کارکردی که باید بکند. این رشته‌های بشدت رقیق و نازک اعصاب کودک را فقط سرْانگشت ظریف و لطیف مادر است که می‌تواند از هم جدا کند که عقده به‌وجود نیاید، گره به‌وجود نیاید؛ هیچ کس دیگر نمی‌تواند، یعنی هیچ انسان دیگری که از جنس زن نباشد نمی‌تواند؛ این کار، کار زنانه است. یعنی برخی از کارکردها به قدری همراه با ظرافت است که انسان استعجاب می‌کند از قدرت الهی که چطور این توانایی بالا را همراه با ظرافت به زنان عنایت کرده. من همیشه به دوستان و خویشاوندان و زنان می‌گویم، می‌گویم برخلاف آنچه که معروف است، در بین این دو جنس، آن جنس قوی‌تر زن است. زن‌ها قوی‌تر از مردهایند. زن‌ها می‌توانند با تدبیر و با ظرافت، مرد را در دست خودشان بچرخانند؛ انسان، هم در تجربه این را مشاهده می‌کند، هم با قیاس‌های فکری و عقلی این را می‌تواند اثبات بکند. این واقعیتی است. بله، زن‌هایی هستند که بی‌تدبیری می‌کنند، لذا این کار را نمی‌توانند انجام بدهند؛ اما زنی که اهل تدبیر باشد، مرد را می‌کند رام خودش. این مثل این است که یک نفری بتواند یک شیر درنده را افسار بزند، سوارش بشود؛ این معنایش این نیست که او از لحاظ جسمی از این شیر قوی‌تر است، معنایش این است که توانسته این اقتدار معنوی را به کار ببرد؛ زن‌ها این توانایی را دارند، منتها با ظرافت؛ یعنی ظرافتی که می‌گوییم، تنها ظرافت در ترکیب جسمانی و ساختمان جسمانی نیست، بلکه ظرافت در فکر و اندیشه و تدبیر و دستگاه تصمیم‌گیری است که خدای متعال در زن قرار داده. بنابراین به نظر من اساس کار باید این باشد: این گفتمان بایستی تقویت بشود و پیش برود.» (21/02/1392)
ب: توجه و تدبیر حفظ شأن زن در موقعیت‌های فردی و اجتماعی: «اگر در یک خانواده‌‌ای، در یک جامعه‌‌ای، به زن با این چشم نگاه بشود، اوّلاً تکریم او، حفظ حرمت او، برخورد ملاطفت‌‌آمیز با او و مسائل فراوانی که دنبالش هست، چقدر موجب می‌شود که زن احساس امنیت کند، احساس آرامش کند. در اسلام نگفته‌‌اند که زن نرود بیرون کار کند؛ اصلاً این نیست. حالا اینکه بعضی از مخالفین این گرایش اسلامیِ زن، فوراً می‌چسبند به اینکه شما نصف نیروی کار جامعه را معطل می‌گذارید، چنین چیزی نیست؛ کسی نگفته کار نکنند، اگر می‌توانند کار کنند، کار کنند؛ منتها با این دید کار کنند، با این نگاه کار بکنند؛ کاری که به آنها محوّل می‌شود کاری باشد که با ریحانه بودن جور در بیاید، متناسب باشد. و البته مهم‌ترین مسئولیت زن هم کدبانویی است؛ معنای کدبانویی خدمتگزاری نیست، معنایش این است که محیط خانواده را برای فرزندان و برای همسر یک محیط امن و آرام و مهربانی می‌کند، با مهربانی خودش، با عزّتی که در خانه برای او فرض می‌شود.» (20/02/1395)
فاصله‌گیری از این رهنمودها، عدم توجه به ضعف‌های زیرساختی و پرداختن به مسئله زن در قالب کارهای زودگذر نمایشی در کنار فعالیت‌های متداوم جریان‌های غربی، می‌تواند در آینده جامعه و حکمرانی را با چالش جدی مسئله زن مواجه سازد بدون آنکه بتواند پاسخی درخور در دفاع از اقدامات انجام‌شده داشته باشد.
سیده فاطمه نعمتی