نگاهی به آثار عاشوراییِ سعیده اصلاحی شاعر شهدایی و آیینی و عاشورایی
اذان به افق نیزه
کامران پورعباس
سعیده اصلاحی معلم و شاعر و نویسنده و مؤلف با بیش از ۶۰ کتاب منتشر شده و کتاب‌های متعدد در دست انتشار در حوزه کودک و نوجوان و بزرگسال و مقالات فراوان در مجلات علمی و آموزشی کشور است. عضو تیم تألیف کتاب‌های درسی و بسته‌های آموزشی اداره کل آموزش و پرورش تهران، مدرس تلویزیونی شبکه آموزش، عضو تیم تولید محتوای الکترونیکی (کتاب‌های درسی ابتدایی) تحت نظارت اداره کل آموزش و پرورش تهران، کارشناس شورای بررسی و انتخاب کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، عضو هیئت تحریریه مجله رشد معلم، نویسنده متون مذهبی و ادبی در مجلات کودک و نوجوان از جمله: رشد دانش‌آموز، رشد نوجوان، رشد جوان، کیهان بچه‌ها، پوپک، سلام بچه‌ها، باران، ارغوان، پیشوک؛ داوری مسابقات شعر در سطح استان و کشور، مجری و کارشناس و دبیر اجرایی در جشنواره‌های مختلف شعر کشوری، برگزیده کنگره شعر زنان تهران، نویسنده و مجری بخشی از برنامه‌های رادیو، منتقد آثار ادبی کلاسیک و نئوکلاسیک، مربی کشوری قصه‌نویسی و مدرس نویسندگی برای کودکان و نوجوانان، از جمله سوابق فرهنگی خانم اصلاحی هستند. در سال 1396، شب شعر آیینی در حضور مقام معظم رهبری برگزار شد و شاعران منتخب آیینی کشور در این محفل گرد آمده و شعرخوانی نمودند که خانم اصلاحی نیز به‌عنوان شاعر منتخب از استان تهران سعادت حضور داشت.
شاخص‌ترین و فاخرترین و اعلاترین آثار این شاعر انقلابی، اشعار و کتاب‌های عاشورایی و شهدایی و دفاع مقدسی است و بیش از 10 کتاب از وی به این موضوعات اختصاص یافته است.
ابدی و جاودانه بودن نهضت حسینی و تداوم خط عاشورا در عصر حاضر و شیوه زندگی دانستنِ عاشورا در آثار خانم اصلاحی موج می‌زند. انتقال این مفاهیم به‌صورت ظریف و هنرمندانه به زبان شعر و قصه به کودکان و نوجوانان از ویژگی‌های قلم شیوای این شاعر فرزانه و فرهمند است.
عاشورا یک شیوه زندگی است
سعیده اصلاحی درباره ضرورت بیان پیوند عاشورا با عصر حاضر برای کودکان و نوجوانان می‌گوید: «پرداختن به وقایع کربلا و نهضت عاشورا برای کودکان و نوجوانان باید بسیار گسترده‌تر از شرح وقایع باشد. شایسته است که هنرمندان، اوضاع زمانه را به شکل یک روایت تاریخی در قالب نظم یا نثر به این گروه از مخاطبین ارائه کنند. در این میان بهره گرفتن از ظرفیت شعر و بیان استعاری و غیر‌مستقیم حقایق می‌تواند راهگشا باشد.»
این نویسنده عاشورایی، اهداف عظیم و متعالیِ تربیتی و اخلاقی از شرح حماسه‌های کربلا و درس‌های آن برای زمانه حال را برای بچه‌ها چنین می‌داند: «عاشورا یک شیوه زندگی است که بسیاری از الگوهای رفتاری نظیر توکل عملی به عنایت خداوند و حس حضور او در سخت‌ترین لحظات، استقامت در برابر مشکلات، ایستادگی در برابر ظلم و سخنان نادرست، رعایت ادب و احترام نسبت به بزرگ‌ترها در تمام شرایط، مهرورزی و فداکاری، مسئولیت‌پذیری و ازخودگذشتگی و ایثار را در آن می‌توان یافت؛ بنابراین یک شاعر عاشورایی با علم به اینکه زبان شعر، تاثیرگذار و متحول‌کننده است، می‌تواند برای پرورش دادن نسلی آزاده و آزادی‌خواه، تلاش کند.
به عقیده من برای کودکان و نوجوانان باید به هدف مبارزه و ایستادگی و فداکاری امام حسین(ع) و یارانش بیشتر پرداخته شود تا عشق به ولایت و دین‌مداری و انسانیت، مثل رایحه گل‌محمدی در جهان بپیچد و خوبی‌ها انتشار یابند و نهضت عاشورا به ثمر بنشیند.»
این شاعر با ذوقِ کربلایی و عاشورایی بر لزوم ارائه اهداف ارزشمند امام حسین(ع) با شگردهای خاص ادبی به نسل امروز و فردا تأکید دارد: «در تصویرها و ایماژهای شاعرانه نیز باید شعر دینی آیینه دین و حقیقت روشن مذهب باشد.در ژانر ادبیات مذهبی، واژگان و مفاهیم خاصی به کار می‌روند که القاکننده باورها و اعتقادات دینی و آیینی‌اند و با کدهای تعریف‌شده و مشخص، آثاری با درون‌مایه‌های مذهبی خلق می‌کنند. «عاشورایی‌ها» بخش عمده‌ای از ادبیات منظوم و منثور آیینی را دربر می‌گیرند. حماسه قیام کربلا از غنی‌ترین و بارزترین بخش‌های ادبیات مذهبی و شیعی است اما صرف پرداختن به بحث مصائب شهدای کربلا که قسمت سوزناک مراثی و مقاتل را تشکیل داده است، نباید هدف از قیام امام(ع) را به حاشیه بکشاند یا کمرنگ کند. در واقع هدف ارزشمند امام حسین(ع) یعنی ظلم‌ستیزی و اقامه امر به معروف و نهی از منکر باید با شگردهای خاص ادبی نظیر نگاه نو، عمیق و لطیف بر اساس اخلاق‌مداری به نسل امروز و فردا ارائه شود. نثر یا نظم با چنین ویژگی‌ای می‌تواند عاشقان واقعی عاشورا و کربلا را به قیام علیه ظلم و ایستادگی در برابر ظلم ترغیب کند.»
در این گزارش دو اثر بسیار فاخرِ عاشوراییِ خانم اصلاحی را که شاخص‌ترین آثار این نویسنده عاشق و شیفته و دلباخته اباعبدالله‌الحسین(ع) هستند، بررسی می‌نماییم.
اینجا کربلاست پدر
کتاب «اینجا کربلاست پدر» نوشته سعیده اصلاحی از سوی مؤسسه فرهنگی هنری قدرولایت برای کودکان در سال 1396 منتشر شد و همان سال به‌عنوان کتاب برگزیده دفاع مقدس شناخته شد و لوح تقدیر و هدیه آن طی مراسمی در اختتامیه جشنواره به خانواده گرانقدر شهید مدافع حرم شهید مصطفی صدرزاده تقدیم شد.
در کتاب «اینجا کربلاست پدر»، فاطمه فرزند شهید مدافع حرم مصطفی صدرزاده از معلمش معنای «مدافع حرم» را می‌پرسد. معلم به‌دنبال راهی است تا سؤال این دانش‌آموز عزیزش را به بهترین و کامل‌ترین شکل پاسخ گوید و ضمن آرامش بخشیدن به آلام او، نقش شهید را در ایستادگی در برابر ستمگران زمان یادآوری کند. معلم به این سؤال پاسخ داده و در عین حال اجرای نقش حضرت رقیه(س) در نمایش عاشوراییِ دانش‌آموزان دبستان را به فاطمه خانوم واگذار می‌کند و این دختر گرامی شهید که کوچک‌ترین عضو نمایش است، نقش حضرت رقیه(س) را به زیبایی بازی می‌نماید.
کتاب با روشی بسیار ساده وجذاب و روان، پیوستگی خط شهادت از کربلای اباعبدالله تا شهدای انقلاب اسلامی را نشان می‌دهد.
سعیده اصلاحی نویسنده کتاب، به زبانی ساده و گویا و شیوا وقایع کربلا و روز عاشورا را در قالب قصه و نمایش برای نسل نوپای امروز بیان می‌کند و با کنار هم قرار دادن شهدای کربلا و شهدای مدافع حرم به آنان یادآور می‌شود که رسالت ما در برابر عاشورای حسینی به پایان نرسیده است و وظیفه داریم با پیروی از ولایت، صادقانه به یاران امام حسین(ع) پیوسته و در مقابل یزیدیان زمان بایستیم.
طراحی و ترسیم فضای نبرد در کربلا و دیالوگ‌های روشنگرانه به این اثر عاشورایی قابلیت نمایشی بخشیده است به‌گونه‌ای که می‌تواند در مدارس توسط دانش‌آموزان به‌صورت یک نمایشنامه کامل عاشورایی مورد استفاده قرار گیرد.
عاشورا هنوز ادامه دارد
در بخش انتهایی کتاب اینجا کربلاست پدر، آمده است: «با اشاره خانم مقدم نمایش ادامه پیدا کرد و از پشت‌صحنه گروه نوحه‌خوان با لباس‌های مشکی و سربندهای یا حسین(ع) و شمع‌هایی روشن در دست وارد صحنه شدند و شروع کردند به خواندن:
کربلا شعر سرخ قیام است
بیعت تازه‌ای با امام است
کربلا یعنی از خود بریدن
مثل رودی به دریا رسیدن
کربلا یعنی آیین احمد(ص)
زندگی طبق دین محمّد(ص)
هر که با عاشقان هم‌نشین است
مثل مولا بهارآفرین است
رزم با ظلم یعنی عبادت
راه پرافتخار شهادت
کربلایی شدن افتخار است
کربلا تا ابد ماندگار است
بچه‌های مدرسه اشک می‌ریختند و هماهنگ با گروه نوحه‌خوان، سینه می‌زدند.
راوی وارد شد و با لحنی دلنشین گفت:
«دنیا کربلاست و عاشورا هنوز ادامه دارد.
حسین(ع) هنوز مظلوم است و یزید همچنان مشغول ستم و سرکشی است.
ما سربازان کوچک حسینیم. شمشیر ما قلم‌های ماست و حجابمان سپرهایمان.
السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین»
رباعیات عاشورایی:
اذان به افق نیزه
کتاب «اذان به افق نیزه» که مجموعه رباعیات عاشوراییِ اصلاحی است، توسط انتشارات نسل پنجم در سال 1392 منتشر شده و منتخب سوگواره کتیبه و اثر برگزیده عاشورایی در سال ۱۳۹۴ شده و تندیس سوگواره شعر عاشورا را کسب کرده است.
چندین رباعی از این کتاب به شکل کلیپ با نوای شاعر در آمده است که از شبکه سه پخش شد.
این اشعار با علاقه و حس و عشق درونی سروده شده است. اصطلاحات آشنا مثل ضرب‌المثل‌ها، کنایه‌های کاربردی و افعال مرکب بسیار زیاد در این اشعار استفاده شده و شاعر برای برجسته کردن معنا، از شگردها و شیوه‌های مختلفی چون تصویر‌سازی و مضمون‌پردازی استفاده کرده است.
به‌کارگیری لحن‌های متفاوت همچون اعتراضی، حماسی، مذهبی و... در کنار طرح جلد خوب و تصویر‌سازی مناسب، موجب پویایی مجموعه شعر شده است.
در کل این کتاب مجموعه رباعی عاشوراییِ خوب و منسجم و تحسین‌برانگیزی است.
برخی رباعیات عاشورایی منتخب از کتاب «اذان به افق سرنیزه» را زمزمه می‌نماییم:
شد شرح غمت سخت براى قلمم
بسم رب الحسین(ع)
حی علی العزا
حی علی البکا
***
سنگین شده آوار بلا بر دوشم
پیچیده صدای یا اخا در گوشم
ای زمزمه‌های هرزه خاموش شوید
تا نوحه بخواند دل مشکی‌پوشم
***
اى فاصله با دلم کمى راه بيا
هى دور خودت نپيچ، همراه بيا
بگذار که دستم به ضريحش برسد
اى جاده نرو... بمان و کوتاه بيا
***
عمريست سرم بر آستانت... ديدى
من نيز يکى از عاشقانت... ديدى
اى عشق بگو، بگو مرا هم يک شب
در دسته زنجيرزنانت ديدى
***
لرزيد دوباره دست و پاى قلمم
هر صفحه گريست همصداى قلمم
وقتى که ورق‌ورق پراکنده شدى
شد شرح غمت سخت براى قلمم
***
السلام علیک یا ثارالله و ابن الثاره
از سنگ‌ها بیاموز که خون گریستند در عزای حسین(ع)
***
عمری گله دارم، گله تنها از تو
ای حنجره خالی از آوا، از تو
خورشید فرو ریخت... بیابان نالید
از سنگ صدا درآمد اما از تو...
***
لب تشنه سخن می‌گفت عشق
هر جمله او هزار معنا می‌داد
یک دنیا حرف در خودش جا می‌داد
هرچند که لب‌تشنه سخن می‌گفت عشق(ع)
هر جمله چقدر بوی دریا می‌داد
***
هرچند نوشته‌ای غم آرش را
بردار دوباره قلم سرکش را
اینجا به زبان تشنگی می‌بایست
یکسان بنویسی عطش و آتش را
***
بین من و عشق، اشک حائل شده است
آوای تو حلّال مسائل شده است
وقتی به تماشای تو خم شد دل من
گفتند به سمت قبله مایل شده است
***
موسیقی‌اش از قدیم، عشق‌آموز است
در حنجره‌اش نوای دردافروز است
با ناله نینوایی‌اش می‌گرید
«نی» تا ابدالدهر، نیستان‌سوز است
***
اعتراف به عشق، با زبان اشک
حُسن ختام این گزارش عاشقانه و عاشورایی، نورنوشتی پرشور از شاعر عاشورایی خانم سعیده اصلاحی است که در آغاز محرم‌الحرام سال 1395(10/7/95) سروده شده و هنوز در کتابی منتشر نشده است:
به نام خداوند آیینه‌ها
سر برمی‌گردانم از شبانه‌های بی‌ستاره دنیا
از خواب‌های سنگین بی‌فرشته...
از کلمات بی‌رمق و فرسوده
سر برمی‌گردانم از این همه جاده سرگردان که مثل زنجیر به دست و پای زمین پیچیده‌اند و راه‌هایی که به بیراهه می‌رسند...
برمی‌گردم و پناه می‌برم به فواره‌های نور...
به آیینه‌هایی که مرا به خودم نشان می‌دهند و لبخندهای گمشده‌ام را از خاک پس می‌گیرند.
ای صاحبان حنجره آسمانی... ای آفتابگردان‌های عاشورا
صدا بزنید مرا به زبان روشنایی با این همه واژه سوگوار کفن‌پوش.
صدا بزنید مرا به لهجه غریبانه فرات...
دلم به مرثیه‌خوانی‌تان عادت دارد... منتظرم تا مشتی نور بپاشید بر روح گرد و خاک گرفته‌ام.
بخوانید تا تمام سنگ‌ها خون گریه کنند.
بخوانید تا باز هم دلم به زبان اشک به عشق اعتراف کند.
بخوانید و حکمت کربلا را برای دل ابری‌ام معنا کنید.