رعایت اخلاق همسایه‌داری و تضمین آسایش ساکنین مجتمع
گالیا توانگر
از جمله بایدهای اخلاقی که در زندگی اجتماعی و در تعامل با همسایگان باید از آن بهره جست، شاخص خوش‌اخلاقی در رفتار و گفتار است، اخلاق نیک از چنان اهمیت و ارزشی برخوردار است که مصاحبت و همنشینی با همنوعان را لذت‌بخش و زیبا می‌کند. محققان و اساتید اخلاق بر این باورند که خوش‌اخلاقی در تعامل با همسایگان اهرم مهمی در ایجاد و گسترش فضای همکاری، محبت، همدلی و صفا و صمیمیت است. در روایتی بسیار زیبا و ارزشمند در منابع روایی این چنین نقل کرده‌اند که رسول اکرم (ص) در سفارشی به امام علی(ع) فرمودند: «اى على! اخلاقت را با خانواده، همسایه و کسى که با تو رفت‌وآمد دارد و همراه و هم سخن توست، نیک گردان که نزد خدا در درجات عالى نوشته می‌شود.»
درست است که هر کس اختیار واحد آپارتمانی خود را دارد و به‌قول‌معروف، چهاردیواری اختیاری است؛ ولی برای حفظ آرامش خود و دیگران می‌توانید نکاتی را رعایت کنید که به ایجاد فضای آرام‌تر و تنش کمتر در ساختمان شما بینجامد:
ایجاد سروصدای نامتعارف و غیرمعمول از ساعت یک تا چهار بعدازظهر و از ساعت یازده شب تا نه صبح فردا ممنوع است. صدای رادیو و تلویزیون و موسیقی نیز در این ساعات فقط باید در قسمت اختصاصی شنیده شود. انجام هرگونه فعالیت ساختمانی که ایجاد صدا می‌کند باید با هماهنگی مدیر ساختمان و بین ساعت 8:30 تا 13:30 و 15:30 تا 18:30 روزهای غیرتعطیل باشد. در مواردی که کف ساختمان سرامیک یا سنگ است پیشنهاد می‌شود که ۷۵ درصد آن با موکت پوشانده شود. سروصدای مهمان حداکثر تا ساعت ۲۴ مجاز است. مراسم بدرقه مهمان هم به‌جای راه‌پله و آسانسور در واحد آپارتمانی باید انجام شود. تغییر در نمای ساختمان و سردر و بالکن اختصاصی باید با اجازه اکثریت مالکان باشد. تعمیرات ساختمان که موجب صدمه به اسکلت ساختمان می‌شود، مجاز نیست. ساکنان هر واحد مسئول جبران خسارت ناشی از گرفتگی فاضلاب و... هستند. همچنین کولر و بند لباس که از بالکن بیرون بزند، مجاز نیست، مگر با اجازه کتبی مدیریت. پارک وسایل نقلیه در بخش‌های مشخص شده مجاز است و مهمان نمی‌تواند وسیله نقلیه خود را داخل پارکینگ بگذارد. در ساختمان‌هایی که نگهبان ندارد در ورودی باید شب‌ها قفل شود.
انفاق به همسایه
مردی درخت خرمایی داشت که برخی شاخه‌های آن به‌سوی خانه همسایه‌اش که مرد فقیری بود و فرزندانی خردسال داشت، خمیده شده بود. آنگاه که این مرد بر فراز درخت خرمایش می‌رفت تا خوشه‌های آن را بچیند، گاهی چند دانه خرما در خانه مرد فقیر می‌افتاد. چون کودکان این مرد بینوا آن دانه‌ها را برمی‌داشتند، او از بالای درخت فرومی‌آمد و از شدّت بخل و سنگدلی، آن خرماها را از دست کودکان می‌گرفت و حتی اگر می‌دید در دهانشان است، انگشتان خود را در دهان اطفال می‌کرد تا خرماها را بیرون آورد!
شخص تهی‌دست از رفتار این مرد بخیل نزد رسول اکرم (ص) شکایت کرد. پیامبر فرمود: «برو تا به کارت رسیدگی کنم.» سپس آن حضرت با صاحب درخت خرما دیدار کرد و به وی فرمود:
«آیا حاضری درخت خرمایت را که به‌سوی خانه همسایه فقیرت خم شده، به من بدهی تا در برابر آن برایت نخلی در بهشت ضمانت کنم.» آن مرد که مسلمان هم بود، عرض کرد: «در میان درختانم این نخل بارورتر و بهتر است و حاضر به چنین معامله‌ای نخواهم شد.» و از نزد رسول خدا (ص) رفت.
فرد دیگری که از یاران پیامبر بود، این سخن را شنید و خطاب به حضرت عرض کرد: «آیا اگر من این درخت را از صاحبش بستانم و به شما اهدا کنم، همان درخت خرمای بهشتی نصیبم می‌شود؟» پیامبر فرمود: «آری.» سپس به‌سوی صاحب درخت خرما رفت تا آن را از او بخرد و پس از اصرار زیاد و پافشاری فراوان، موفق شد آن را در ازای چهل درخت خرما مالک شود. آنگاه نزد رسول اکرم (ص) و عرض کرد: «درخت خرما را خریدم و اکنون به شما تقدیم می‌کنم.» حضرت به‌سوی خانه آن مرد فقیر رفت و به وی فرمود: « از این پس درختی که به‌سوی منزلت آویخته است، از آنِ تو و اهل خانه‌ات است.» مرد فقیر بسیار شادمان گردید. در این حال، نود و دومین سوره قرآن کریم؛ یعنی سوره «واللیل» نازل گردید که آیات 5 تا 7 آن ناظر به ستایش مردی است که درخت را به پیامبر اهدا کرد. آیات 8 تا 11 این سوره در مذمّت مرد بخیل است که حاضر نگردید درخت را به رسول اکرم (ص) بفروشد.
برخورد قانونی با همسایه‌آزاری ممتد
همسایه آزاری اصطلاحاً به معنای هرگونه آزار و اذیت و رفتار غیرمتعارف از سوی همسایه است. برای مقابله با همسایه‌آزاری راهکارهای متعددی وجود دارد. در ابتدای امر بهتر است از در دوستی و از طریق مسالمت‌آمیز برای حل مسئله اقدام کنید، چرا که چنین گزینه‌ای در بیشتر موارد جوابگوست.
اما درصورتی‌که این روش مؤثر واقع نشد می‌توان از طریق قانونی مسئله را پیگیری کرد. این را هم در نظر داشته باشید که هر مسئله‌ای قابل‌پیگیری حقوقی نیست. همسایه‌آزاری از نظر قانونی با پاره‌ای نکات مهم همراه است که بایستی به آن توجه داشته باشید.
مصادیقی از همسایه‌آزاری عبارتند از: صدای نامتعارف و خارج از عرف در ساعات مختلف شبانه‌روز مانند: صدای مشاجره، صدای تلویزیون، صدای آهنگ، صدای حیوانات. نگهداری حیوانات به خصوص در مشاعات. مصرف، فروش و استعمال مواد مخدر و.... تعمیرات خانه در ساعات غیرمعمول و یا تعمیری که به ملک مجاور آسیب برساند. برگزاری مهمانی و مراسم‌های متعدد. مبادرت به شغل غیرقانونی و تردد افراد ناباب در طول شبانه‌روز. عدم پرداخت شارژ و هزینه‌های مشترک ساختمان و عدم مشارکت و همراهی در این هزینه‌ها.
رضا نادری یک وکیل درباره وجهه قانونی همسایه آزاری توضیح می‌دهد: «با ازدیاد و تعدد برج‌ها و واحدهای مسکونی بحث همسایه‌آزاری و حقوق و وظایف متقابل بیش‌ازپیش مطرح شده است. رونق و توسعه فرهنگ آپارتمان‌نشینی به‌خصوص در شهرهای بزرگ با مشکلات متعددی همراه بوده و همین امر اهمیت تبیین چنین قوانینی را بیش‌ازپیش آشکار می‌کند. یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در سال‌های اخیر به‌کرات با آن رو‌به‌رو هستیم مسئله همسایه‌آزاری است.
زندگی آپارتمان‌نشینی با چالش‌ها و مشکلات مختلفی همراه است. تعامل و درک متقابل، دوستی و صبر سه رکن اصلی این سبک زندگی است. علی‌رغم حفظ و صیانت از حقوق و آزادی‌های فردی باید در نظر داشت که زندگی آپارتمان‌نشینی با محدودیت‌های زیادی همراه است؛ بنابراین قوانین و تکالیف متقابل زیادی در این حوزه وجود دارد که باید به آن توجه داشت.»
این وکیل در ادامه می‌افزاید: «همان‌طور که می‌دانید برای ساختمان‌های مسکونی بیش از سه واحد قانون تملک آپارتمان‌ها قابل اجراست؛ بنابراین وظایف هریک از همسایگان و نحوه تعامل آنها از نظر قانونی کاملاً مشخص است، اما درصورتی‌که نتیجه‌ای حاصل نشد می‌توان از طریق مراجع قانونی مداخله کرد.
با توجه به قانون مدنی و سایر قوانین موجود در ایران افراد در ملک خود مجاز به هر نوع تصرفی هستند، اما این تصرف مشروط به این امر است که باعث ضرر رساندن و آزار و اذیت دیگران نباشد. در غیر این صورت با شکایت همسایه‌ها قابل پیگیری قانونی خواهد بود.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «در صورتی‌که جرم همسایه‌آزاری به اثبات برسد برای مجازات فرد موردنظر یک ماه تا یک سال حبس و غیر از آن نیز فرد مزاحم متهم به رفع مزاحمت همسایه می‌گردد که غالباً ملزم به پرداخت جزای نقدی است.
اگر همسایه محکوم شده، مجدداً اعمال قبل را تکرار کرده و موضوع را رعایت نکند، در صورت تکرار شکایت از او به‌غیراز رفع مزاحمت به ۶ ماه تا ۲ سال حبس محکوم خواهد شد.»
این وکیل برای حل مسئله همسـایه‌آزاری پیشنهاد می‌دهد: «راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز زیادی وجود دارد. شما در وهله اول می‌توانید از طریق یک تذکر دوستانه و یا ارسال اظهارنامه موضوع را به او اطلاع دهید. درصورتی‌که این امر مؤثر واقع نشد و مورد همسایه آزاری و سلب آسایش همچنان ادامه داشت بهتر از مشاجره پرهیز کرده و موضوع را از طریق مراجع قانونی پیگیری کنید. به استناد قانون تعزیرات و قانون تملک آپارتمان‌ها و سایر قوانین موجود در کشور با موارد همسایه‌آزاری برخورد قانونی می‌گردد و در مواقع لازم با مجازات‌های قانونی نیز همراه است.»
اخلاق آپارتمان‌نشینی
کارکردهای مثبت آپارتمان‌نشینی، بالفعل و بالقوه‌اند. برخی از این کارکردها، تقریباً در همه ساختمان‌های آپارتمانی نمود دارند که در این کتاب، به‌عنوان کارکردهای اولیه تعبیر شدند؛ اما وجود برخی دیگر، نیازمند بروز و ظهور دست‌های مقدمات است که از آنها به‌عنوان کارکردهای ثانویه یاد شده است.
بر این اساس، از موضوعات: صرفه‌جویی در زمین و منابع مالی، پیشگیری از تخریب بیش از حد طبیعت، صرفه‌جویی در مصرف حامل‌های انرژی و منابع زیرزمینی، مؤثر در بهبود وضعیت حمل‌ونقل و ترافیک شهرها و کمک به پایش بهتر آلاینده‌های محیط‌زیست شهری به‌عنوان کارکردهای اولیه آپارتمان‌نشینی یاد شده است و ارتقای امنیت جانی و مالی، شکل‌گیری نظم جمعی، شکل‌گیری مشارکت اجتماعی در مقیاسی کوچک، بروز رفتارهای حمایتی، ایجاد جاذبه‌های میان‌فردی، به‌عنوان کارکردهای ثانویه آپارتمان‌نشینی می‌توان نام برد.
حجت‌الاسلام محمدمهدی خوش‌قلب مؤلف کتاب «اخلاق آپارتمان‌نشینی»، آسیب‌های اخلاقی آپارتمان‌نشینی در سه حوزه فردی، اجتماعی و زیست‌محیطی تبیین کرده و می‌گوید: «در حوزه فردی، به تجسس، چشم‌وهم‌چشمی و به مخاطره افتادن حریم‌های خصوصی پرداخته شده و در حوزه اجتماعی به مواردی چون: پایمال‌کردن برخی حقوق کودکان، نادیده‌گرفتن برخی حقوق معلولان و سالمندان، آثار ناشی از ازدحام، کاهش پیوندهای خویشاوندی و اجتماعی، کاهش حیا، کاهش تعاملات همسایگی، رنج‌های ناشی از عدم اشراف بر محیط و بروز انواع آزارها بررسی شده‌اند و در حوزه زیست‌محیطی، آلودگی هوا، آلودگی بویایی، آلودگی صوتی و ارتعاشی، آلودگی‌های ناشی از امواج الکترومغناطیس، محدودیت و آلودگی بصری، آلودگی‌های ناشی از تراکم سطوح سیمانی و صیقلی، کمبود نور طبیعی، سندروم ساختمان بیمار و به‌خطرافتادن امنیت جانی، غذایی و بهداشتی برخی حیوانات به بحث گذاشته شدند.
از این نویسنده و پژوهشگر اجتماعی سؤال می‌کنم: «ریشه اصلی این آسیب‌ها در چیست؟» وی پاسخ می‌دهد: «می‌توان گفت نقطه تلاقی و به عبارتی، سلسله‌جنبان بیشتر این آسیب‌ها، نزدیک بودن و گاهی تداخل بیش از حد حریم‌های خصوصی و به تعبیری، حریم خلوت خانواده‌ها در خانه‌های آپارتمانی است و بسا اعضای خانواده‌های ساکن در سازه‌های آپارتمانی، معمولاً از مواجهه زیاد و همنشینی با همسایگان خود، پرهیز می‌کنند تا مبادا حریم خصوصی‌شان به‌کلی از میان برود.
موضوع خلوت و نیاز انسان به خلوت‌گزینی، امروزه یکی از مسائل مطرح در پژوهش‌های روان‌شناسی محیطی است. پژوهش‌ها نشان می‌‌دهند که انسان، علاوه‌بر این‌که برای ارضای بسیاری از نیازهای پایه و فیزیولوژیک خود، نیاز به قرارگاه‌های خلوت دارد. با ایجاد شرایط برای تنها شدن و خلوت‌کردن، از محرک‌ها و رویدادها فاصله می‌گیرد. عدم ارضای این نیاز، باعث احساس تنش و تعارض در وجود انسان می‌شود. دیوارهای مشترک اغلب نازک و بدون عایق، سقف‌هایی که گاهی در زیر پای خانواده همسایه بالاست، راه‌پله‌ها، آسانسور و محوطه‌ای که اغلب، محل مواجهه روزانه اعضای ساکن در یک مجموعه آپارتمانی است، هر کدام به‌تنهایی می‌توانند عاملی برای ایجاد تنش و انواع آسیب‌های اخلاقی باشند. در نقطه مقابل خلوت، ازدحام قرار دارد؛ چیزی که در نوع خانه‌های آپارتمانی، به‌راحتی قابل مشاهده است. ازدحام، به دلیل محدود ساختن استقلال و بیان فردی، موجب فشار عصبی می‌شود و زمینه‌های برقراری ارتباط دلخواه را مشکل می‌کند. ازدحام، با احساس عدم کنترل بر محیط همراه است و تحت‌تأثیر ادراک فرد از میزان کنترلی است که دیگران بر مزاحمت‌‌های خود دارند. ازدحام به دلیل ربط مستقیم به فشار اجتماعی، موجب رفتارهای منفی می‌شود که بخشی از آنها به‌عنوان آسیب اخلاقی قابل‌طرح و بررسی هستند.»