فرهنگ آپارتمان‌نشینی و شیوه‌های تعامل با همسایه‌ها- بخش دوم
جلب رضایت الهی با رعایت حقوق همسایگان
جویبار آب شرب جاری است، انگاری یکی از همسایگان اقدام به شستن حیاط با آب شرب کرده و شلنگ آب را هم به حال خود رها کرده است. هم اینکه چشم در چشم می‌شویم به او سلامی داده و گله‌مندانه می‌گویمش: «برادر! این روزها هر قطره آب شرب حکم طلا را دارد. می‌شود به جای استفاده از آب با جارو کار تمیزکاری حیاط را به سرانجام رساند.»
همسایه در حالی که اخم‌هایش را در هم کشیده، با تشر پاسخم می‌دهد: «چهار دیواری اختیاری!» پولش را می‌دهم. حالا این یک ذره آب که من صرف می‌کنم، چه تاثیری در صرفه‌جویی دارد؟!»
حوض‌های بزرگ و پر ماهی، ایوان‌های بلند و گل‌کاری شده و حیاط‌هایی مملو از درخت و بوته‌زار، تصاویری است كه دیگر سال‌هاست از خاطره شهرهای بزرگ پاك شده است؛ خاطراتی كه پدران و مادران ما با آنها زندگی كرده‌اند، اما حالا با رواج زندگی‌های شهری و گسترش آپارتمان‌نشینی، سبك زندگی‌ها هم عوض شده است.
گاه ده‌ها خانوار در یك مجتمع مسكونی زندگی می‌كنند و فاصله هر دو واحد مسكونی هم به‌قدری نزدیك است كه گاهی حس می‌كنیم مجبور هستیم با یكدیگر زندگی كنیم.
اما نباید از خاطر برد كه این سبك همزیستی با یكدیگر، الزام‌هایی را هم به همراه دارد. یعنی شاید درگذشته به دلیل وجود خانه‌هایی بزرگ و مستقل از یكدیگر، می‌توانستیم با آسودگی بیشتری در خانه‌ها ساكن شویم و به طور واقعی در یك چاردیواری اختیاری زندگی كنیم، ولی حالا با وجود آپارتمان‌های كوچك و نزدیك به هم ملزم هستیم حقوق یكدیگر را رعایت كنیم.
دلجویی از همسایه
از مواردی که در روایات به آن تأکید شده، جویا شدن از حال همسایه است و شریک‌شدن در غم و شادی و همدردی با آنها، نمونه‌های دلجویی‌کردن از همسایه است. امروزه زندگی شهرنشینی و ماشینی، میان انسان‌ها فاصله ایجاد کرده است و کمتر اتفاق می‌افتد که همسایه‌ها خود را در غم و شادی یکدیگر شریک کنند و چه زیبا سعدی این معنا را در این بیت سروده که:
بیگانگی نگر که من و یار چون دو چشم همسایه‌ایم و خانه هم را ندیده‌ایم
رقیه عالی زاده یک کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث برایمان با بیان برخی احادیث درباره اهمیت توجه به امور همسایگان تبیین می‌کند: «حضرت علی(ع) در کلامی، دلجویی‌کردن از همسایه را از نشانه‌های خوش همسایگی برشمرد و فرمود: «از نشانه‌های حسن همسایگی، جویا شدن از احوال همسایه است.»
(حسن بن علی حرانی، تحف‌العقول، تحقیق: علی‌اكبر غفاری، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1404 هـ.ق، چ 2، ص 85؛ میزان‌الحکمه، ج 2، ص 916) یکی از مصداق‌های دلجویی‌کردن، جویا شدن از وضع اقتصادی همسایه است. پیامبر اکرم (ص) در این باره فرمود: «به من ایمان نیاورده کسی که شب سیر بخوابد و همسایه‌اش گرسنه باشد و به من ایمان نیاورده است آن کس که شب، پوشیده بخوابد و همسایه‌اش برهنه باشد.» (میرزا حسین نوری، مستدرک‌الوسائل، ح 1145؛ میزان‌الحکمه، ج 2، ص 920)
امام صادق(ع) دایره توجه به همسایه را وسعت بخشیده و از اهل یک محل فراتر برده است، آن‌جا که می‌فرماید: «اهل هر آبادی که شب را بگذرانند و در میان ایشان گرسنه‌ای باشد، خداوند در روز قیامت به آنان نظر رحمت نمی‌افکند.» (میزان‌الحکمه، ج 2، ص 920)
اگر به توصیه‌های آسمانی در زمینه رعایت حقوق همسایگی در محدوده اشاره شده (حدود چهل خانه) توجه شود، بی‌شک، تأثیر بسیار شگرفی در اجتماع به وجود خواهد آمد.
این کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث در ادامه می‌گوید: «پیامبر اکرم (ص) در کوچک‌ترین امور، همسایه را در مقابل همسایه صاحب حق دانسته و در مورد آن به شخص مسلمان و مؤمن سفارش فرموده است: «مَنْ مَنَعَ الماعُونَ جارَهُ مَنَعَهُ اللهُ خَیرَهُ یومَ القیامةِ، وَ وَكَّلَهُ اِلی نَفْسِهِ فَما اسْوَءَ حالَهُ. هرکس کالایی را از همسایه خود دریغ دارد، خداوند در روز رستاخیز، خیر خود را از او دریغ دارد و او را به خودش واگذارد.» (امالی صدوق، ج 1، ص 349)
تفسیر موجود در روایات از آیه «وَ یمْنَعُونَ الماعُونَ» نیز گویای همین منع امکانات خاص است. شاید بتوان گفت ماعون به اثاثیه‌ای گفته می‌شود که در همه خانه‌ها وجود ندارد و همسایه گاهی به آن نیاز دارد، مانند چهارپایه، نردبان، وسایل رنگ و امکاناتی که در دسترس همگان نیست.
به نظر صاحب‌المیزان، کلمه «ماعون» به معنای هر کار یا هر چیزی است که به شخص محتاج داده شود و نیازی از نیازهای زندگی او را برآورد؛ مانند قرض، هدیه، عاریه و امثال آن. (المیزان، ج 20، ص 634)
در این روایت، منع نکردن این امکانات، از نمونه‌های دلجویی‌کردن خوانده شده و اسباب بهره‌مندی خیر در قیامت را برای به جا آورنده این خیر و محروم شدن و منع رحمت پروردگار در قیامت را برای منع‌کننده آن، گوشزد کرده است.
بنابراین، روایت، خیر نرساندن به همسایه، سبب دورماندن از رحمت الهی می‌شود و همان گونه که شخص به فکر خویش بوده و از کمک‌رسانی به همسایه غافل شده است، خدا نیز رحمت خود را از این فرد منع می‌کند.
امام علی(ع)، رسیدگی به همسایه را از نشانه‌های جوانمردی قلمداد کرده است و می‌فرماید: «رسیدگی به همسایگان، از مروت و جوانمردی است.» (غررالحکم و دررالکلم، ج 7، ص 49)
امام باقر(ع) نیز آن را از نشانه‌های پیروان خود دانسته است: «و از نشانه‌های پیروان ما، رسیدگی به همسایگان نیازمند و تهیدست و بدهکار و یتیمان است.» (اصول کافی، ج 2، ص74)».
وی در پایان متذکر می‌شود: «از دیگر مصداق‌های دلجویی‌کردن از همسایه می‌توان احوالپرسی، عفو و گذشت، نگه‌داشتن چشم از خانواده او، پیشی جستن در سلام بر او را نام برد.»
حقوق همسایگان در فضای مشاع آپارتمان
فرهنگ آپارتمان‌نشینی یعنی رعایت نکاتی که مخصوص خانه‌های آپارتمانی است و باعث بهترشدن زندگی و روابط اجتماعی همسایگان می‌شود. کشور ما در حال گذار از فرهنگ سنتی به فرهنگ مدرنیته است و زندگی‌های سنتی به‌تدریج جای خود را به زندگی مدرن می‌دهند.
رضا نیکان یک کارشناس املاک با بیان مصادیقی از نقض حقوق همسایگان در آپارتمان به‌ویژه در فضاهای مشاع برایمان توضیح می‌دهد: «در برخی از مجتمع‌های مسکونی واحدها دارای انباری هستند. انباری محلی برای جمع‌کردن آن دسته از وسایل شخصی است که در کوتاه‌مدت مورداستفاده قرار نمی‌گیرند. ممکن است برخی از افراد چنین وسایلی را نداشته باشند و در نتیجه انباری آنها خالی بماند. گاهی برخی افراد ترجیح می‌دهند به‌جای خالی نگه‌داشتن انباری، آن را به افراد دیگری که ممکن است انباری نداشته باشند و یا به فضای بیشتری نیاز داشته باشند، اجاره دهند. این کار هم از نظر قانون ممنوع است و هم ممکن است باعث اعتراض سایر همسایه‌ها شود؛ به‌ویژه اگر انباری به شخصی غیر از ساکنان مجتمع اجاره داده شود، ممکن است بیشتر مورد اعتراض همسایگان قرار گیرد، زیرا پای افراد خارجی را به داخل مجتمع باز می‌کند و این موضوع ممکن است در ساکنان احساس ناامنی ایجاد کند.»
این کارشناس املاک در ادامه می‌افزاید: «معمولاً در حیاط خانه‌های ویلایی وسایلی مانند کپسول گاز، یک بشکه بنزین و مواردی از این قبیل برای روز مبادا نگهداری می‌شود. اگرچه این کار در هر صورتی خطرناک است، اما در خانه‌های غیر آپارتمانی به دلیل فضای باز حیاط خطر کمتری نسبت به یک واحد آپارتمانی وجود دارد.
نگهداری چنین وسایلی در یک آپارتمان به دلیل بسته بودن فضا بسیار خطرناک است و از آن‌جایی‌که واحدها از نظر اسکلت ساختمانی به همدیگر متصل هستند، تهدیدی برای کل مجتمع محسوب می‌شود؛ بنابراین به هیچ عنوان از مواد منفجره و آتش‌زا در قسمت داخلی آپارتمان استفاده نکنید.
در واحدهای آپارتمانی معمولاً یک لوله فاضلاب مشترک وجود دارد که از تمام واحدها عبور می‌کند. به همین خاطر لوله فاضلاب طبقهبالایی از طبقه‌‌‌پایینی نیز عبور می‌کند. در صورت خرابی لوله فاضلاب طبقه بالایی در طبقه پایین، ممکن است بر سر اینکه چه کسی مسئول تعمیر است اختلاف به وجود آید.
بر اساس قانون ساکنان هر واحد باید مسئولیت خساراتی را که در اثر گرفتگی لوله‌های فاضلاب و نشت آب لوله‌های واحد خود به سایر واحدها وارد می‌شود، به عهده بگیرند؛ بنابراین اگر لوله فاضلاب طبقه بالا خراب شده باشد و در طبقه پایین نشت دهد، مسئولیت آن بر عهده مالک طبقهبالایی خواهد بود.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش به مشکل پرداخت شارژ از سوی برخی همسایگان در آپارتمان اشاره کرده و می‌گوید: «دیر پرداخت‌کردن هزینه شارژ یکی دیگر از رایج‌ترین مشکلات آپارتمان‌نشینی است. هزینه شارژ هزینه‌ای است که به‌صورت ماهیانه توسط ساکنان یک مجتمع پرداخت می‌شود. میزان این هزینه بر اساس یک توافق کلی مشخص شده و به مدیر مجتمع پرداخت می‌شود. هزینه شارژ صرف مصارف عمومی مجتمع مانند نظافت کلی ساختمان، هزینه تعمیرات عمومی مانند سرویس آسانسور، رنگ‌آمیزی فضاهای عمومی و مصارفی از این قبیل می‌شود. هزینه شارژ در مجتمع‌های آپارتمانی مختلف متفاوت است و برحسب فضا و امکانات مجتمع ممکن است کم یا زیاد باشد. درصورتی‌که مقداری از هزینه‌های پرداختی ماهیانه در پایان هر ماه اضافه بماند، مدیر ساختمان آن را نزد خود نگه می‌دارد تا در مخارج عمومی در آینده مورد استفاده قرار دهد.»
سبک زندگی اسلامی در برخورد با همسایگان
سیره اخلاقی بزرگان دین نیز به پیروی از رفتار پیشوایان معصوم(ع)، رسیدگی و احوالپرسی از همسایگان بوده است. این حکایت نقل شده از استاد مطهری، بسیار آموزنده است:
سید جواد آملی، فقیه و نویسنده کتاب مفتاح الکرامه، شبی در منزل مشغول صرف شام بود که درِ خانه‌اش به صدا درآمد. وقتی فهمید که پیشخدمتِ استادش، سید مهدی بحرالعلوم، پشت درب است، با عجله به‌طرف او دوید و منتظر صحبت با او شد. پیشخدمت گفت: «حضرت استاد بر سر سفره شام نشسته‌اند، امّا دست به غذا نخواهند برد تا شما را ببینند.» جای معطّلی نبود. سید جواد بدون آنکه غذا را به آخر برساند، با شتاب تمام به طرف خانه بحرالعلوم حرکت کرد. تا چشم استاد به سید جواد افتاد، با خشم و تغَیظُّ بی‌سابقه‌ای گفت: «سید جواد! از خدا نمی‌ترسی؟ از خدا شرم نداری؟» سید جواد غرق حیرت گردید که چه شده و چه واقعه‌ای رخ داده که استادش او را این چنین مورد عتاب قرار داده است. هر چه فکر کرد، نتوانست علت ناراحتی را بفهمد. سرانجام از استاد سؤال کرد؛ استاد فرمود: «هفت شبانه‌روز است که فلان همسایه‌ات با آن عائله زیاد، گندم و برنج ندارند و در این مدت از مغازه محله‌شان خرما نسیه کرده و با آن به سر برده‌اند. امروز نیز که برای نسیه‌کردن خرما رفته، قبل از آنکه اظهار کند، مغازه‌دار گفته است که حساب شما زیاد شده است. او هم خجالت کشیده و دست‌خالی به خانه برگشته و امشب خودش و عائله‌اش بی‌شام مانده‌اند.» سید جواد گفت: «به خدا قسم که من از این جریان خبر نداشتم و اگر می‌دانستم، حتماً به احوالش رسیدگی می‌کردم.»
استاد گفت: «همه داد و فریادهای من برای آن است که تو چرا از احوال همسایه‌ات بی‌خبر و غافلی؟ چرا باید آنها هفت شبانه‌روز به این وضع بگذرانند و تو متوجّه نباشی؟ اگر باخبر بودی و اقدام نمی‌کردی که اصلاً مسلمان نبودی!» (مرتضی مطهری، داستان و راستان، ج 2، ص 86)
برخی از نکات آپارتمان‌نشینی
۱- شما فقط اختیار واحدی را دارید که مالک آن هستید.
۲- قبل از اینکه در آپارتمان ساکن شوید درمورد حق استفاده از پارکینگ و انباری مطلع شوید و جای دیگران را نگیرید.
۳- از دیگر قوانین آپارتمان‌نشینی این است که کفش، گلدان و ... را در راه‌پله که بین ساکنین مشترک است نگذارید.
۴- حفظ نظافت آپارتمان از قوانین آپارتمان‌نشینی است.
۵- اگر مراسمی دارید که تا دیر وقت طول می‌کشد، سعی کنید همه همسایه‌ها را در جریان بگذارید.
۶- اگر می‌خواهید به دلایلی از آب، برق یا گاز به مقدار زیادی استفاده کنید، مثلاً می‌خواهید غذای نذری بپزید، از بقیه همسایه‌ها اجازه بگیرید.
۷-در ساعاتی که دیگران در حال استراحت هستند، مثل شب‌ها، ظهر‌ها و روز‌های تعطیل، سروصدا تولید نکنید.
۸- کار‌ها و تعمیرات ساختمانی که سروصدا دارند را از ساعت ۹ تا ۱۳:۳۰، یا ۱۷ تا ۱۹ و در روز‌های غیرتعطیل انجام دهید.
۹- موسیقی نیز فقط باید در واحد خودتان شنیده شود.
۱۰- در قوانین آپارتمان‌نشینی ایجاد تغییرات در نما و بالکن‌ها بدون هماهنگی با مالکین دیگر ممنوع است.
۱۱- در قوانین آپارتمان‌نشینی، نگهداری حیوانات خانگی در قسمت‌های مشترک مجاز نیست.
۱۲- وقتی می‌خواهید میز‌ها و وسایل را جابه‌جا کنید طوری به کف و دیوار‌ها ضربه نزنید که صدای آن به طبقات دیگر منتقل شود.
۱۳- برای هر دوره یک مدیر آپارتمان انتخاب کنید که مسئولیت امور مشترک آپارتمان را برعهده بگیرد.
۱۴- شارژ و هزینه‌های آپارتمان را به‌موقع بپردازید و قوانین آپارتمان‌نشینی را رعایت کنید.
۱۵- از وسایل همسایگان استفاده نکنید و به آنها آسیب وارد نکنید.
۱۶- اجازه ندهید که صدای دعواهایتان بیرون از واحدتان برود و باعث ناراحتی دیگران و خراب‌شدن وجهه شما شود.
۱۷- در مواقع استراحت همسایگان سراغ آنها نروید و درشان را نکوبید.
۱۸- اطلاعات شخصی همسایگان را به غریبه‌ها نگویید.
۱۹-هنگام ورود و خروج درب اصلی ساختمان را ببندید.
۲۰- در صورت خرابی یکی از قسمت‌های ساختمان، مدیر ساختمان را در جریان بگذارید.
۲۱- اگر مشکلی با یکی از همسایگان دارید که نمی‌توانید آن را حل کنید، با مدیر ساختمان مشورت کنید.
۲۲- در قوانین آپارتمان‌نشینی، استعمال دخانیات در مکان‌هان سربسته مشترک، مانند آسانسور و راهرو مجاز نیست.
۲۳- ساکن هر واحد مسئول پرداخت خسارت وارد شده به همان واحد، مانند گرفتن لوله‌های فاضلاب، صدمه به دیوار‌ها و ... است.