به گزارش ایرنا سلامت غذایی همواره به عنوان یکی از شاخص‌های توسعه یاد می‌شود و برای پیشبرد این شاخص تلاش‌های مختلفی صورت گرفته است. اما در این میان استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی موجب شده موجی از نگرانی درباره سلامت غذایی در جامعه شکل گیرد.
هر چند کشاورزی و تولید محصولات آن بدون استفاده از کود شیمیایی امکان‌پذیر نیست، ولی مصرف بی‌رویه این نوع کودها به یک نگرانی در میان کارشناسان کشاورزی و غذایی تبدیل شده است. در این زمینه چندی پیش «سعید سلیمانی» رئیس زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی اعلام کرد: در نتیجه استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی در یک دهه گذشته، تنها 18 درصد زمین‌های زراعی ایران سالم مانده و این امر موجب شده که هر فرد ایرانی سالانه نیم کیلوگرم «سم» مصرف کند.
براساس آمارهای اعلام شده از سوی سلیمانی، میزان استفاده از کودهای شیمیایی در یک دهه گذشته از 2/5 میلیون به 6/5 میلیون تن افزایش پیدا کرده است.
«رضا عزتیان» رئیس اداره خدمات بهداشت حرفه‌ای و مشاغل خاص وزارت بهداشت نیز با اشاره به مواد افزودنی در کودهای شیمیایی، گفت: این کودها آنچنان که از نامشان پیداست ترکیبی از مواد مختلف شیمیایی هستند که مصرف زیاد آن هم برای آب و خاک و هم برای موجودات زنده‌ای که از این دو منبع تغذیه می‌کنند، خطرناک است.
* چرا کود شیمیایی مضر است؟
یکی از مهمترین آسیب‌های استفاده بی رویه از کود و مواد شیمیایی در بخش کشاورزی، آلودگی‌های زیست‌محیطی است که در قالب آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک نمایان می‌شود. ترکیب مواد شیمیایی موجود در برخی کودها با جذب در ریشه گیاه و عمق خاک، موجب مشکلات و بیماری‌های مختلفی در مصرف‌کنندگان محصولات کشاورزی می‌شود. یکی دیگر از مهم‌ترین آسیب‌های استفاده غیرکارشناسی از کودهای شیمیایی آلودگی خاک است، برخی کارشناسان بر این باورند که ترکیب‌های سمی کودهای شیمیایی در حدود نیم سده در خاک باقی می‌مانند و این باعث می‌شود این مواد از طریق خاک یا آب به محصولات کشاورزی راه پیدا کنند.
در این زمینه عزتیان رئیس اداره خدمات بهداشت حرفه‌ای و مشاغل خاص وزارت بهداشت بر این باور است که مواد ترکیبی درکودهای شیمیایی تعادل خاک را بر هم می‌زند و با نفوذ به آن، برای مدت‌های طولانی تمامی زنجیره‌های زیستی وابسته به خاک را آلوده می‌کند.
آلودگی آب‌های زیرزمینی یکی دیگر از پیامدهای استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی است؛ «نیتراتی» که به صورت کود وارد زمین می‌شود، می‌تواند وارد آب‌های زیرزمینی که منبع تامین آب شرب روستایی و شهرها است، بشود و از این راه وارد بدن انسان و دیگر موجودات زنده شود.
بسیاری از کارشناسان کود حیوانی را به عنوان جانشینی مناسب برای کود شیمیایی در نظر گرفته‌اند؛ اما این نوع کود نیز بدون ضرر نیست؛ زیرا اگر کود حیوانی بدون رعایت استانداردهای لازم تولید شود یا به صورت غیراصولی از فاضلاب‌ها که احتمال آلودگی آنها زیاد است، گرفته شود، احتمال ابتلا به بیماریهای مختلف از جمله «کیست هیداتیک» در مصرف کننده بالا می‌رود.
«خسرو سلجوقی» از کارشناسان حوزه کشاورزی چندی پیش در این زمینه یادآور شده بود که در آمریکا استفاده از کودهای گاوی به عنوان یکی از انواع کود ارگانیک ممنوع شده است زیرا نیترات موجود در این کودها وارد آب‌های زیرزمینی می‌شود.
کارشناسان معتقدند استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی موجب ابتلا به بیماری‌های پارکینسون، پوکی استخوان، بروز بیماری‌های ژنتیکی، تولد نوزادان کم‌وزن، افزایش سقط جنین و اختلالات هورمونی می‌شود.
افزون بر بیماری‌های یاد شده، سرطان دستگاه گوارش یکی از مهمترین عوارض استفاده زیاد از کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی است.
عزتیان با اشاره به نظر کارشناسان درباره سرطان‌زا بودن ترکیب موجود کودهای شیمیایی، گفت: هرچند آمارهای مستندی دراین زمینه وجود ندارد، ولی سخن کارشناسان کشاورزی و بهداشت می‌تواند تایید کننده آسیب‌های کودشیمیایی برای سلامت انسان باشد.
وی افزود: از آنجا که وظیفه ما حفظ منابع برای نسل‌های آینده است استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی موجب می‌شود این منابع تخریب بشود و نسل آینده در تنگنا قرار گیرد.
*راهکار چیست؟
افزایش بی‌رویه استفاده از سم‌های مختلف و کودهای شیمیایی در سال‌های اخیر به یک تهدید جدی برای آب، خاک و سلامت غذایی تبدیل شده و لازم است در این زمینه مسئولان و کارشناسان کشاورزی با برنامه‌های مناسب، فرهنگ استفاده صحیح از این مواد را در مردم رواج دهند.
از آنجا که کشاورزی در بیشتر مناطق بر پایه کاشت، داشت و برداشت سنتی است، این تفکر در میان کشاورزان رواج پیدا کرده است که استفاده زیاد از کودهای شیمیایی موجب افزایش محصول می‌شود. لازم است در این زمینه دولت و مسئولان بخش کشاورزی با برگزاری‌ کلاس‌های آموزشی و استفاده از نخبگان محلی که توانایی اقناع کشاورزان سنتی را دارند، آسیب‌های این مواد مضر را برای آنها تشریح کنند.
یکی از مهم‌ترین آموزش‌هایی که باید به کشاورزان در جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی داده شود جایگزینی کیفیت محصول به جای کمیت آن است.
عزتیان با اشاره به نقش مهم آموزش برای کشاورزان گفت: یکی از آموزش‌‌هایی که باید به کشاورزان داده شود ارائه روش‌های نوین کشاورزی است؛ زیرا بخش کشاورزی ما هنوز به شکل سنتی فعالیت می‌کند.
وی در پاسخ به پرسشی دراین زمینه که چرا تا امروز این آموزش‌ها داده نشده است، گفت: از آنجا که درآمد قشر زیادی از جامعه ما از طریق کشاورزی تامین می‌شود، برای این قشر کمیت مهم است نه کیفیت و این خود موجب می‌شود آموزش کمتر در شیوه کشاورزی آنها تاثیر داشته باشد.
اما امید فراز در این زمینه باور دارد که ما باید با تولید میوه‌های ارگانیک، رشد کمی کشاورزی را به رشد کیفی تبدیل کنیم. وی در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: ما باید بازارچه‌ای برای فروش میوه و محصول کشاورزی بدون استفاده از سم و کودشیمیایی (تولید میوه ارگانیک) راه‌اندازی کنیم تا فرهنگ خرید این محصولات در کشور رواج پیدا کند.
از دیگر راهکارها برای جلوگیری از مصرف بی‌رویه کودشیمیایی و آسیب‌های آن، استفاده از مواد نوین و کودهای جانشین است؛ کود بیولوژیکی «ورمی کمپوست» یکی از این جانشین‌ها است که می‌تواند آسیب‌های کودشیمیایی را به صورت چشمگیری کاهش دهد. استفاده از این کود و کرم‌هایی که زباله را به کودهای مناسب برای کشاورزی تبدیل می‌کنند، بهترین جایگزین کودهای شیمیایی است که هم نیترات، کادمیم، ارسنیک و سایر ترکیبات سمی کودها را ندارد و هم می‌تواند مصرف آب را پایین بیاورد.
در این زمینه عزتیان براین باور است که جانشین کردن کودهای بیولوژيکی به جای کودشیمیایی نمی‌تواند راه‌حلی برای کاهش آسیب‌های کودشیمیایی باشد زیرا آنچه باعث آسیب به محیط‌زیست و سلامت انسان‌ها است استفاده نادرست از کودها است نه ترکیب آنها.
نظارت بر مواد موجود در کودهای شیمیایی یکی دیگر از راهکارها برای جلوگیری از آسیب‌های این تقویت کننده در بخش کشاورزی است؛ از آنجا که این کودها از مواد مختلف سمی فراوانی تشکیل شده‌اند باید میزان استفاده از این مواد و مجاز بودن آنها در آزمایشگاه‌ها مورد بررسی قرار گیرد.