روزی که فرزندان ملت بر خاک خرمشهر بوسه زدند
دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان
«بسم الله الرحمن الرحیم
جاء الحق و زهق الباطل، ان الباطل کان زهوقا، ملت مسلمان ایران، فرزندان شجاع شما بر خاک گلگون خرمشهر بوسه زدند و بر آستان استوارترین خانه خدا، سجده شکر بر زمین نهادند. امروز مسجد جامع خرمشهر میعادگاه قلوب ملت قهرمان ایران است. خرمشهر ما آمدیم تا تو همچنان سرافراز و مایه سربلندی ملت بزرگ ایران باشی، خرمشهر ما آمدیم».
این جملات پرشور خبرنگار آن روز جبهه‌های دفاع مقدس، بیژن نوباوه (نماینده امروز مردم در مجلس شورای اسلامی) بود بر بام مسجد جامع خرمشهر در روز 3 خرداد 1361، در حالی که رزمندگان اسلام و مردم ایثارگر، قدم بر کوچه و خیابان‌های مخروبه و جنگ‌زده خرمشهر می‌گذاردند. خرمشهری که تا پیش از آن «خونین‌شهر» نام داشت. خرمشهری که حدود 20 ماه در اشغال چکمه‌پوشان بعثی و صدامی بود.
4 گام بلند تا رسیدن به خرمشهر
«بسم‌الله الرحمن الرحیم. بسم‌الله القاصم الجبارین، یا علی ابن ابی‌طالب»
و این جملات رمز عملیاتی بود که در 30 دقیقه بامداد 10 اردیبهشت 1361 با هدف آزاد‌سازی جاده اهواز/ خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز/آبادان از برد توپخانه دشمن، توسط فرماندهی مشترک سپاه و ارتش در تمام بی‌سیم‌ها به گوش رسید در حالی که آیت‌الله صدوقی و آیت‌الله مشکینی نیز که در کنار فرماندهان نظامی در قرارگاه کربلا حضور داشتند و هر یک بهطور جداگانه، پیام‌هایی را بهوسیله بی‌سیم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت کردند. این عملیات «الی بیت‌المقدس» نام گرفت.
عملیات بیت‌المقدس با هدف بازپس‌گیری اراضی اشغالی و آزاد ساختن شهرها و روستاهای کشور از چنگ دشمن و رسیدن به مرزهای بین‌المللی آغاز شد و سرانجام با پشت‌سر گذاشتن سه مرحله، رزمندگان سپاه و ارتش و دیگر نیروهای نظامی و انتظامی و مردمی موفق شدند خرمشهر را در محاصره کامل زمینی و دریایی قرار داده و در مرحله چهارم با حضور در کوچه و خیابان‌های این شهر و برآوردن بانک الله‌اکبر، آخرین تلاش‌های دشمن را که بهوسیله سلاح‌های سبک در چند نقطه از شهر مشغول تیراندازی بودند، خنثی کردند.
در مرحله اول عملیات، رزمندگان اسلام در محور قرارگاه قدس (شمال کرخه کور) علی‌رغم وجود استحکامات متعدد، با تیپ‌های ۴۳ بیت‌المقدس و ۴۱ ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور کرده و منطقه‌ای در جنوب رودخانه کرخه کور را به‌عنوان «سرپل» تصرف کنند. یگان‌های دیگر نیز ضمن عبور از رودخانه به‌سرعت خود را به جاده اهواز/ خرمشهر رسانده و سرانجام پس از پنج روز، این جاده را از کیلومتر ۶۸ تا کیلومتر ۱۰۳ به تصرف خود درآوردند.
در مرحله دوم که از ساعت ۲۲:۳۰ روز 16 اردیبهشت آغاز شد، رزمندگان قرارگاه‌های فتح و نصر از جاده اهواز/ خرمشهر به سمت مرز پیشروی کردند و قرارگاه قدس نیز ماموریت یافت تا به‌صورت محدود برای تصرف «سرپل» در جنوب کرخه کور اقدام نماید.
اما دشمن با مشاهده جهت پیشروی نیروهای ایران به طرف مرز، با لشکر‌های پنج و شش خود از ساعات اولیه روز 18 اردیبهشت شروع به عقب‌نشینی کرد.
به‌دنبال عقب‌نشینی نیروهای بعثی، رزمندگان قرارگاه قدس جاده اهواز/ خرمشهر (تا انتهای جنوب منطقه‌ای که توسط قرارگاه نصر به‌عنوان «سرپل» تصرف شده بود) و نیز مناطقی همچون جفیر، پادگان حمید و هویزه را آزاد کردند.
پیش به سوی خرمشهر
در مرحله سوم که از آخرین ساعات روز 19 اردیبهشت آغاز شد، قرارگاه نصر ماموریت یافت تا با چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو تیپ ارتش حرکت خود را به سمت خرمشهر آغاز نماید. اما هوشیاری دشمن باعث شد تا طی دو روز این عملیات موفقیت لازم را به دست نیاورده و در نتیجه از دو تیپ المهدی(عج) و امام سجاد(ع) زیرمجموعه قرارگاه فجر نیز استفاده گردید.
سرانجام مرحله چهارم عملیات «الی بیت‌المقدس» در ساعت ۲۲:۳۰ اول خرداد ۱۳۶۱ برای آزاد‌سازی خرمشهر و با رمز «بسم‌الله القاصم الجبارین یا محمد بن عبدالله(ص)» آغاز شد.
روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا بر خرمشهر احاطه کامل پیدا کرد و یگان‌های دشمن که در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند، منهدم شدند. با وجود حضور گسترده هواپیماهای رژیم بعث در آسمان منطقه، جنگنده‌های نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یگان‌های رزمنده، در صحنه عملیات بیت‌المقدس حضوری فعال داشته و با بمباران پل شناور عراقی‌ها بر روی اروندرود و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزنده‌ای در آزاد‌سازی خرمشهر ایفا کردند.
در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیرو‌ها با ورود به شهر، آن را از وجود نیروهای ارتش بعث پاک گردانند و در سه بامداد روز سوم خرداد واحد‌هایی از رزمندگان سپاه اسلام در آن سوی رودخانه وارد شهر شدند. از طرف دیگر جمعی از نیروهای ارتش صدام با استفاده از تاریکی شب و قایق اقدام به فرار کردند که تعدادی از این قایق‌ها توسط تکاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفت و سرنشینان آنها غرق شدند.
نیروهای صدام از ساعت سه و پنجاه دقیقه بامداد تا نیم بعدازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه سه‌بار اقدام به پاتک کردند و تلاش نمودند تا از طریق جاده شلمچه/ خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند، اما هر بار با پایداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان ایرانی مواجه شده و با دادن خساراتی عقب‌نشینی کردند.
ارتش دشمن ناگهان از هم پاشید
روزنامه کیهان در سوم خرداد 1361 نوشت:
«... رزمندگان ما از چهار سو به سمت خرمشهر حرکت کردند. یک گردان تانک از لشکر 21 حمزه نیروی زمینی ارتش از سمت جاده پل‌نو، گروهی از سوی فعلیه تا حاشیه اروندرود، گروهی از سمت جاده اهواز و دسته‌ای دیگر از سمت شرق خرمشهر از منطقه محرزی و عبور از کارون بهوسیله قایق‌ها، حمله را شروع کردند.
نیروهای ما صبح پس از وارد شدن به داخل خرمشهر، بهوسیله بلندگوهای دستی به زبان عربی از نیروهای ارتش دشمن خواستند که هرچه سریع‌تر خود را تسلیم کنند و نیروهای بعثی با شنیدن این پیام، بی‌درنگ خود را تسلیم رزمندگان ما کردند. یک لشکر و نیم و دو تیپ نیرو که در داخل خرمشهر بودند، بدون هیچ‌گونه مقاومتی با مسدود شدن راه‌های تدارکاتی، خود را تسلیم نیروهای ایران نمودند.
هواپیماهای ارتش صدام چندین‌بار به آسمان بخش غربی خرمشهر تجاوز نموده و قسمت غرب خرمشهر را بمباران کردند که خوشبختانه هیچ‌گونه تلفاتی، دربر نداشت. با آتش پدافند رزمندگان ما در ساعات 10:23 و 10:27 و 11:45، سه فروند میگ متجاوز در منطقه آبادان سرنگون شدند. از سرنوشت خلبانان این هواپیماها، اطلاعی در دست نیست. به این ترتیب تعداد هواپیماهای ساقط‌شده دشمن در طول عملیات بیت‌المقدس، به 52 فروند رسید...»
در ساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد در حالی که درگیری شدیدی بین قوای ایرانی و نیروهای ارتش بعث صدام در شمال نهر «خین» جریان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان سپاه و ارتش از جناح غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. برخی نیروهای بعثی در ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند اندکی مقاومت کردند که آن هم به‌سرعت در هم شکسته شد.
در ساعت ۱۲ ظهر سوم خرداد، نیروهای ایران از سمت شمال و شرق وارد خرمشهر شدند و نیروهای متجاوز بعثی که ۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار و یا کشته شدن نداشتند. از همین روی واحد‌های ارتش صدام گروه‌گروه به اسارت نیروهای ایرانی در آمدند.
خرمشهر را خدا آزاد کرد
روزنامه کیهان چهارم خرداد 1361 چنین گزارش داد:
«... از بعدازظهر روز گذشته، گروه‌گروه اسرای عراقی از مرز شلمچه و از بخش غربی خرمشهر بهوسیله وسایط نقلیه سبک و سنگین، به قرارگاه تخلیه اسرا در پشت جبهه منتقل شدند و تا بعدازظهر آمار آنها به هزاران تن رسید؛ به‌طوری‌که جاده شلمچه به اهواز و خرمشهر به اهواز به‌صورت ستونی از خودروهای حامل اسرا که چراغ‌هایشان نیز روشن بود، پوشیده شده بود و رزمندگان ما نیز در دو طرف جاده، به شادی و پای‌کوبی مشغول بودند. اسرای عراقی پس از انتقال به کمپ تخلیه و سرشماری، بلافاصله بهوسیله اتوبوس و خورروهای سبک و سنگین به اهواز منتقل شدند.
همچنان سربازان فریب‌خورده ارتش بعث عراق متشکل از چند تیپ در خرمشهر، بهطور کامل محاصره و دستگیر شده بودند. تعداد اسرا از مرز دوازده هزار تن گذشته و در میان این اسرا تعداد بسیار زیادی از افسران عالی‌رتبه ارتش بعث عراق از درجات سرهنگ، سرگرد و سرتیپ وجود دارند که همراه با سربازان عراقی، به قرارگاه تخلیه اسرا در اهواز منتقل شدند.
در میان این افسران عالی‌رتبه ارتش عراق؛ سرگرد صاحب عبدالرضا کاظم (فرمانده گروهان 3 گردان 8 دفاع‌الواجبات) و سرگرد محمود محمد حماد محمد (فرمانده قرارگاه گردان 8 دفاع‌الواجبات) دیده می‌‌شوند.
همچنین یک مقام نظامی گفت: «سرهنگ احمد زیدان (فرمانده نیروهای ارتش متجاوز بعث صدام در منطقه خرمشهر) به دست رزمندگان ما، به هلاکت رسیده است.»
همین مقام افزود: «سربازان بعثی در خرمشهر به لحاظ وضعیت روحی بد و به درازا کشیدن جنگ و نداشتن ایمان تاب مقاومت نیاورده و گروه‌گروه و دسته‌دسته خود را تسلیم جنگجویان ما کردند و رزمندگان ما با این فتح، قدرت ایمان و نظامی خود را به ابَرجنایتکاران و متجاوزین غاصب نشان دادند و این درس بزرگی است برای آنهایی که با خیال‌های خام خود تصور می‌کردند خوزستان در کمتر از سه روز سقوط خواهد کرد و همه دیدند و دیدیم که این جنگ، قریب به دو سال طول کشید و با چه خفت و خواری که مزدوران متجاوز ارتش بعث صدام با وجود همه حمایت‌ها و پشتیبانی‌هایی که از این رژیم غاصب و متجاوز به عمل آمد، مفتضحانه شکست خوردند و هم‌اینک شهرها و روستاهای سرزمین اسلامی‌مان در خوزستان آزاد شده است.»
در ساعت دو بعدازظهر سوم خرداد 1361، خرمشهر بهطور کامل آزاد شده و پرچم جمهوری اسلامی ایران بر فراز «مسجد جامع» و پل تخریب‌شده خرمشهر به اهتزاز درآمده بود. بدین‌ترتیب خونین‌شهر که پس از ۳۵ روز پایداری و مقاومت در چهار آبان ۱۳۵۹ توسط دشمن اشغال شد، پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) آزاد شد.
شاید کسی تصورش را هم نمی‌کرد که بتوان ارتش صدام را با آن همه هیمنه و قدرت مادی و آن خیل عظیم پشتیبانان جهانی و منطقه‌ای از خرمشهر بیرون کرد و از همین روی حضرت امام فرمودند:
«خرمشهر را خدا آزاد کرد».