پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی چه نوع مصرف‌هایی در سبک زندگی یک مسلمان ناروا و ضد ارزش به حساب می‌آید؟

پاسخ:

در دو بخش قبلی پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: مصادیق مصرف‌های ناروا و اسراف و تبذیر و نسبی بودن اسراف و اسراف درکارهای خیر پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی‌ می‌گیریم.

6- فرق میان اسراف و تبذیر

اسراف از ماده سرف به معنای تجاوز از حد اعتدال در هر کاری است، اما تبذیر از ریشه بذر به معنای باشیدن دانه است. هنگامی که این واژه در مباحث اقتصادی به کار می‌رود، به معنای مصرف کردن مال،‌ به صورت غیرمنطقی و ناصواب است. معادل کلمه تبذیر در فارسی ریخت و پاش است. برخی از لغت شناسان در تبیین فرق میان اسراف و تبذیر گفته‌اند: اسراف به معنای گذشتن از حد، در صرف مال است. و تبذیر، اتلاف مال در غیر محل آن است، پس تبذیر از اسراف بدتر است،  به همین جهت خدای متعادل فرموده «ان المبذرین کاخوان الشیاطین» همانا تبذیرکنندگان برادران شیطان‌اند (معجم الفروق اللغویه، ص 114) بنابراین تبذیر عبارت است از مصرف کردن مال در جایی که نباید مصرف شود، هر چند اندک باشد و بر این اساس تبذیر نوعی اسراف شمرده می‌شود، چنان‌كه در برخی روایات به این مطلب تصریح شده است. امام صادق(ع) خطاب به مردی می‌فرماید: اتق‌الله، ولا تسرف و لا تقتر، و لکن بین ذلک قواما، ان التبذیر من الاسراف، قال‌الله: ولا تبذر تبذیرا» از خداوند پروا کن و نه اسراف کن و نه تنگ بگیر، بلکه راه میانه را در پیش بگیر، زیرا ریخت و پاش، گونه‌ای از اسراف است. خدای متعال فرموده: هیچ گونه ولخرجی نکن.» (الکافی، ج 3، ص 501، ح 14) از این رو در شماری از روایات اسراف و تبذیر در کنار هم مورد نکوهش قرار گرفته است. امام علی(ع) می‌فرماید: «ان اعطاءالمال فی غیر حقه تبذیر و اسراف» همانا خرج کردن نابجا و ناصواب به یقین، حیف و میل و اسراف است. (بحارالانوار، ج 32، ص 48، ح 32)

7- اسراف عنوان کلی انواع مصرف‌های ناصواب

با عنایت به مفهوم دقیق «اسراف» باید گفت که این واژه، عنوان کلی و جامع انواع مصرف‌های نابجا و ناروا است بنابراین آنچه پس از این در ذیل عنوان مصرف‌های ناصواب خواهد آمد، در واقع مصداقی از مصادیق اسراف است.

ب) افراط در رفاه‌طلبی و تجمل‌گرایی

خطرناک‌ترین مصادیق اسراف، افراط در رفاه‌طلبی، لذت‌جویی و تجمل‌گرایی است که در قرآن و روایات اسلامی از آن با عنوان‌های «اتراف» و «تنعم» یاد شده و جامعه اسلامی، نسبت به آن هشار داده است. این ویژگی خطرناک، در واقع زمینه‌ساز انواع گناهان و آلودگی‌های فردی و اجتماعی است. در روایتی امام علی(ع) درباره خطر افراط در رفاه‌طلبی می‌فرماید: «اتقوا سکرات النعمه، واحذروا بوائق النعمه» از سرمستی‌های نعمت بترسید و از سختی‌های خشم و انتقام(خداوند) دوری کنید.(نهج‌البلاغه، خطبه 5)

رفاه‌طلبی، لذت‌جویی، هواپرستی، خوشگذرانی و تجمل‌گرایی چنان انسان را سرمست می‌کند که نه تنها برای مسائل اخلاقی و انسانی ارزشی قائل نمی‌شود، بلکه در برابر کسانی که مردم را به ارزش‌های انسانی و اخلاقی دعوت می‌کنند، به مخالفت برمی‌خیزد. از این رو در همه دوران‌ها، مترفان(خوش‌گذران‌ها) در صف مقدم مخالفان پیامبران الهی بودند، خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: و ما در هیچ شهری، هشداردهنده‌ای نفرستادیم، جز آنکه خوشگذران‌های آنها گفتند: ما به آنچه شما بدان فرستاده شده‌اید، کافریم و گفتند: ما دارایی و فرزندانمان از همه بیشتر است و ما عذاب نخواهیم شد.(سبا- 34 و 35) از این‌رو برای پیشگیری از خطری که مترفان در طول تاریخ گرفتار آن شدند، دوری گزیدن از رفاه‌طلبی و تجمل‌گرایی ضروری است. 

در روایتی پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «ایاک و التنعم، فان عبادالله لیسوا بالمتنعمین». از نازپروردگی دور باش که بندگان خداوند نازپرورده نیستند.(کنزالعمال، ج 3، ص 192، ح 6111)

فرق میان تجمل و تجمل‌گرایی

پرهیز از تجمل‌گرایی به معنای بی‌توجهی به آراستگی ظاهری زندگی نیست. از این‌رو در روایات اسلامی از یک‌سو، مسلمانان را به ساده‌زیستی و پرهیز از تجمل‌گرایی توصیه می‌کند و از سوی دیگر، به زیبایی و آراستگی ظاهری تشویق می‌کند: پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: هر آینه خداوند زیبا است و زیبایی را دوست دارد و دوستدار آن است که نعمت خویش را بر بنده‌اش ببیند.(الکافی، ج 6، ص 438، ح 1) بنابراین تجمل به معنی آراستگی ظاهری امری ممدوح و تجمل‌گرایی به معنای افراط و زیاده‌روی در آراستگی امری مذموم به حساب می‌آید.

(ادامه دارد)