پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی یک فرد مسلمان چگونه باید از اموال و امکانات شخصی خود، به لحاظ کمی و کیفی استفاده کند تا گرفتار فقر و تنگدستی و یا گناه و نافرمانی الهی نشود؟
پاسخ:
در دو بخش قبلی پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: عقل معاش کمال کلیدی انسان، شاخص‌های الگوی مصارف شخصی شامل: 1- تدبیر و برنامه‌ریزی 2- اقتصاد و میانه‌روی 3- رعایت اولویت‌ها 4- همدردی با مردم در تنگناهای اقتصادی 5- رعایت بیشترین بازدهی اجتماعی پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم:
6- ساده‌زیستی
اصلاح الگوی مصرف بهینه و مطلوب بدون قناعت و ساده‌زیستی و دوری از تجمل‌گرایی امکان‌پذیر نیست. از این رو در روایات اهل بیت(ع) کاستن از هزینه‌های زندگی و ساده‌زیستی مکرر توصیه و تاکید شده است.
بر پایه روایتی از امام صادق(ع) ویژگی‌های شخص باایمان این‌گونه معرفی شده است: «المومن حسن المعونه، خفیف‌الموونه، جیّد التدبیر لمعیشه» مومن یاریگری شایسته و کم‌خرج است و گذران زندگی‌اش را خوب تدبیر می‌کند(الکافی، ج 2، ص 241، ح 38) بر این اساس برنامه‌ریزی در جهت ارتقای فرهنگ ساده‌زیستی، یکی از مصادیق بهترین برنامه‌ریزی‌ها برای تدبیر زندگی و اصلاح الگوی مصرف است.
در این‌باره سفارش امام صادق(ع) این‌گونه است که انسان در زندگی مادی، باید به تهیدست‌تر از خود نگاه کند. آن حضرت می‌فرماید: (در امور مادی) به ناتوان‌تر از خودت بنگر و به توانگر از خویش منگر، زیرا این کار، تو را به آنچه قسمت تو شده است، قانع‌تر می‌سازد.(الکافی، ج 8، ص 244، ح 338) طبیعی است که رعایت این رهنمود، نقش مهمی در پیشگیری از چشم و هم‌چشمی‌ و افراط در تجمل‌گرایی دارد.
7- در نظر گرفتن مقتضیات زمان و فرهنگ جامعه
یکی از نکاتی که درباره موضوع ساده‌زیستی و اجتناب از تفریط در مصرف، توجه به آن ضروری است در نظر گرفتن مقتضیات زمان و فرهنگ عمومی مردم در دوره‌های مختلف است. به سخن دیگر، ساده‌زیستی به معنای استفاده از پوشاک یا غذای نامرغوب و یا مسکن نامطلوب و در یک جمله زندگی نامتعارف نیست، بلکه باید با مقتضیات زمان و مکان و فرهنگ عمومی مردم متناسب با هر دوره هماهنگی و انطباق داشته باشد.
در روایتی امام رضا(ع) می‌فرماید: «ان اهل الضعف من موالی یحبون ان اجلس علی‌اللبود والبس الخشن و لیس یتحمل الزمان ذلک» همانا دوستان سست‌عقیده‌ام، دوست می‌دارند که من بر پلاس بنشینم و جامه زمخت بپوشم، اما این روزگار، گنجایش چنین کاری را ندارد.(بحارالانوار، ج 79، ص 309، ح 13) همچنین هنگامی که سفیان ثوری ملاحظه کرد امام صادق(ع) لباس زیبایی بر تن دارد، و به ایشان ایراد گرفت که پدرانش از این‌گونه لباس‌ها استفاده نمی‌کردند. امام صادق(ع) فرمود: «ان آبائی کانوا فی‌زمان مقتر، و هذا زمان قد ارخت الدنیا عزالیها فاحق اهلها بها ابرارهم» همانا پدران من در روزگار فقر و تنگدستی زندگی می‌کردند، حال آنکه امروز، زمانه گشایش و فراخی است. پس شایسته‌ترین کسان برای بهره‌مندی از این گشایش، نیکان این زمانه‌اند.(بحارالانوار، ج 47، ص 354، ح 63)
بنابراین همسویی با مقتضیات زمان و مکان و فرهنگ عمومی مشروع حاکم بر جامعه، نه تنها مذموم و نکوهیده نیست بلکه مطلوب و پسندیده است، همان‌گونه که در روایتی دیگر از امام صادق(ع) آمده است: «خیر لباس کل زمان لباس اهله» بهترین جامه برای هر روزگار، جامه مردم همان زمان است.(الکافی، ج 1، ص 411، ح 4)
بنابراین بر پایه آنچه درباره ضرورت‌های اصلاح الگوی مصرف تبیین شد، معیارهای الگوی صحیح در مصرف متناسب با آموزه‌های وحیانی اسلام، عبارتند از: 1- تدبیر و برنامه‌ریزی 2- میانه‌روی 3- رعایت اولویت‌ها و اهم و مهم کردن امور 4- همدردی با توده‌های مردم در تنگناهای اقتصادی 5- ساده‌زیستی و اجتناب از افراط و تفریط 6- در نظر گرفتن مقتضیات زمان و مکان و فرهنگ عمومی حاکم بر جامعه 7- هزینه کردن بخشی از درآمدها در جهت مصالح عمومی جامعه. بنابراین الگوی مصرف هرچقدر به این معیارها نزدیک‌تر باشد، پسندیده‌تر و مطلوب‌تر است و هرچقدر دورتر باشد، مذموم‌تر، نکوهیده‌تر و نارواتر خواهد بود.