راهکارهای مهار آلودگی هوا به جز تعطیلی‌های پیاپی کدام‌اند؟ (بخش دوم)
تقویت حمل‌ونقل عمومی برای کنترل روزهای دودی
از نگاه ناظران، در بحث آلودگی هوا تعطیلی مدارس نباید نخستین راه‌حلی باشد که مسئولان اتخاذ می‌کنند، بلکه باید آخرین راه‌حل باشد. چین، هند، پاکستان، بنگلادش و دیگر کشورهای با هوای بسیار آلوده نیز تعطیلی مدارس را در دستور کار دارند؛ اما در وهله آخر و به‌عنوان واپسین راهکار. تردیدی نیست که معایب و مضرات ناشی از تعطیلی مدارس بسیار بیشتر از فواید آن است که عقب‌ماندگی دانش‌آموزان از برنامه درسی، تنبلی و بی‌انگیزگی، اتلاف وقت، خلل در برنامه کاری والدین و غیره تنها چند مورد از ده‌ها معایب به‌شمار می‌رود.
در این میان باید همانند کشورهای توسعه‌یافته، ایمن‌‌سازی از مدارس آغاز شود که به‌کارگیری دستگاه‌های تهویه هوا در کلاس، کاشت درختان و پوشش گیاهی در اطراف مدرسه، ساماندهی ساعات تردد متناسب با فعالیت مدارس در این زمینه اثرگذار است. در این میان انتظار می‌رود که مسئولان کشورمان از روند ایمن‌‌سازی مدارس گرفته تا اقدامات کاهنده آلودگی هوا در سطح کلان‌شهرها از تجارب سایر کشورها به‌عنوان موفق‌ترین کشور در کنترل آلودگی هوا طی سه دهه اخیر استفاده کنند.
راهکارهای مهار آلودگی هوا
به‌غیراز تعطیلی مدارس
بهنام راسخ کارمند پتروشیمی و ساکن شیراز در مورد هوای پاک به ما می‌گوید: «امروزه بخشی از احیای هوای پاک بر عهده شهروندان است با تردد بیش از حد خودروها هوای کلان‌شهرها به‌شدت آلوده است. اگر سیستم حمل‌ونقل عمومی به‌خصوص برای دانش‌آموزان رایگان می‌شد، خانواده‌ها در استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی تشویق می‌شدند و والدین مجبور نبودند برای رساندن فرزندان خود به مدرسه خودرو را روشن کرده و در ساعات اولیه صبح در معابر شهری ترافیک سنگین ایجاد کنند.»
حسین افراشته ساکن فیروزآباد استان فارس درباره این معضل می‌گوید:«اگر زودتر فکری برای هوا نکنیم، دیگر جاِیی برای زندگی‌کردن نخواهد بود. باید فرهنگ استفاده از حمل‌ونقل عمومی برای مردم جا بیفتد و مردم از ناوگان عمومی حمل‌ونقل بیشتر استفاده کنند. مسئولان نیز تا می‌توانند سعی خود را بر تجهیز این ناوگان بگذارند.»
یوسف نوری، وزیر آموزش‌وپرورش تأکید دارد: «در دنیا تا وقتی شاخص آلودگی کمتر از ۲۰۰ باشد، تعطیلی مدارس نداریم. در دنیا در موقعیت آلودگی هوای بنفش مقطع متوسطه را هم اصلاً تعطیل نمی‌کنند و در دوره ابتدایی برخی جاها مدارس را تعطیل می‌کنند. کشورهایی نظیر مکزیک، فرانسه و... با گذر شاخص آلودگی از ۳۰۰ به بعد تعطیل می‌کنند.»
وزیر آموزش‌وپرورش در ادامه می‌افزاید: «خواهش می‌کنم منابع علمی و تجارب دنیا را در این زمینه نگاه کنید و صرفاً به بخش‌نامه سال ۱۳۹۷ هیئت وزیران در این حیطه اکتفا نکنید.»
وی می‌افزاید: «البته بچه‌ها باید ماسک بزنند و رعایت کنند، ولی نباید جریان تعلیم‌وتربیت به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه اجتماعی و فرهنگی تعطیل شود.»
وزیر آموزش‌وپرورش درباره اظهارات اخیر خود مبنی بر درخواست تجدیدنظر در تغییر شاخص‌های در نظر گرفته شده آلودگی هوا برای تعطیلی مدارس، می‌گوید: «من شاخص‌های آلودگی هوا در دنیا را دیدم و کاری هم در این زمینه بچه‌های المپیادی ما انجام دادند و من‌بعد از آن موضع‌گیری کردم. در دنیا مدارس را به دنبال این شاخص آلودگی هوا (شاخص ۱۵۰) تعطیل نمی‌کنند. سلامت دانش‌آموز اولویت و اصل اول ما است، اما نه اینکه با شاخص آلودگی ۱۵۰ تعطیل کنیم.»
توصیه‌هایی برای محافظت کودکان
امین رشیدی کوچی شاغل در پتروشیمی، ساکن شیراز و پدر 3 فرزند در مورد هوای پاک می‌گوید: «به نظر من آلودگی هوا انتقام طبیعت از بشر است. به‌خاطر عدم وجود واحدهای صنعتی در شیراز خوشبختانه هوای این‌جا بهتر از شهرهای صنعتی مانند اصفهان، اراک و... است و به‌خاطر آلودگی هوا تابه‌حال مدارس تعطیل نشده‌اند.»
کودكان، سالمندان، مادران باردار و مبتلایان به بیماری‌های قلبی ریـوی از جملـه گـروه‌هـای در معـرض خطـر آلـودگی هـوا هسـتند. آلـودگی هـوا عـلاوه بـر سیستم تنفسی می‌تواند بر روی سایر ارگان‌ها نیز اثرات مخربی را به‌جای گذارد.
انسیه بوشهری یک مربی بهداشت مدرسه برایمان می‌گوید: «مانــدن در ترافیک و استنشاق هـوای آلوده، سرعت ابتلا به آسم را در كودكان افــزایش می‌دهد. ورود آلاینده‌های موجود در هوای خیابان‌های پررفت‌وآمد موجب كاهش سطح اكسیژن خون می‌شود، بنابراین تا آنجا كه می‌توانید در شرایط آلودگی هوا، كودكان را در منزل نگه دارید.
نخستین و مهم‌ترین توصیه در مواقع اضـطراری آلودگی هوا، ترک شهر در صورت امکان است و در صورت نبود این امکان، حداقل توصیه ایـن اسـت كـه افـراد بـه سـطح شـهر به‌ویژه مراكـز آلـوده نرونـد. توصـیه اكیـد ایـن اسـت كـه كودكـان و سـالخوردگان و بیماران قلبی و تنفسی اکیداً در سطح شهر تردد نكنند.
چنانچه هوا آلوده است و دانش‌آموزان در مدرسه حضور دارند، ضروری است مسئولین مدارس و مهدهای كودک در زنگ‌های تفریح و ورزش، از حضور دانش‌آموزان در محوطه مدرسه ممانعت کنند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «بهتر است بدانید كه كودكان به دلایلی، نسبت بــه بزرگسالان بیشتر در معرض خطـر آلودگی هوا قرار می‌گیرند. به این دلیل كه كودكان با سرعت بیشتری تنفس می‌كنند و با مواد آلوده‌کننده هوا تماس بیشتری دارند،
بنابراین اگر بنا به دلایلی مجبور شدید فرزند خود را در شرایط آلودگی هوا بیرون ببرید، ماسك را فراموش نكنید. اســتفاده از ماســک یكــی از راه‌های حفاظت از خــود در برابــر آلــودگی هــوا اســت، ولــی در اسـتفاده از همـین ماسـک‌هـا هـم بایـد نكـاتی را رعایـت كـرد. ماسـک‌هـای كاغـذی بـه لحـاظ اینكـه آلاینـده‌هـا را از خـود عبـور می‌دهند به‌هیچ‌وجه توصـیه نمی‌شوند و بهتر است از ماسک‌های فیلتردار و ماسكی كه دهان و بینی را به طور كامـل پوشش می‌دهد، استفاده كنید.»
تجربه چین در مهار آلودگی هوا
این روزها کیفیت هوای کره زمین، رو به وخامت گذاشته و بیش از پیش آلوده و برای سلامت انسان مضر شده است؛ بنا بر گزارش آمارهای جهانی ۹۹درصد از جمعیت جهان، هوای آلوده تنفس می‌کنند و متأسفانه هرساله ۷ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا، جان خود را زودهنگام از دست می‌دهند. ذرات معلق (PM) با قطر ۲.۵ میکرومتر یا کمتر از آن، بیشترین صدمه را به انسان می‌زنند. این ذرات به‌راحتی وارد خون انسان می‌شوند و او را در خطر ابتلا به سکته مغزی، بیماری‌های قلبی، ریوی و همچنین سرطان قرار می‌دهند. بنا بر دستورالعمل‌های بهداشتی غلظت آلاینده‌های ذرات معلق با قطر ۲.۵ نباید بیش از
۵ میکروگرم در مترمکعب باشد. کشورهای سراسر دنیا، برای پیشگیری از صدمات بیشتر آلودگی هوا، اقداماتی برای کنترل کیفیت هوا، از جمله بررسی مقدار ذرات معلق با قطر ۲.۵ و دیگر آلاینده‌ها انجام می‌دهند. آنها برنامه‌های طولانی‌مدت برای افزایش کیفیت هوا در نظر گرفته‌اند؛ اما این کشورها برای روزهایی که غلظت آلاینده‌ها از سطح هشدار بالاتر می‌رود و نیازمند اقدام فوری است، برنامه‌های کوتاه‌مدت متفاوتی در نظر گرفته‌اند.
سه طرح کوتاه‌مدت و اضطراری کاهش آلودگی هوا در پکن، پایتخت چین، که تاکنون انجام شده است، توانسته توجه بسیاری از محققان بین‌المللی را به خود جلب کند. یکی از این طرح‌های اضطراری کوتاه‌مدت برای کنترل آلودگی هوا سال ۲۰۰۸، وقتی بازی‌های المپیک و پارالمپیک در جریان بود انجام شد. در آن زمان دولت چین آلودگی هوای منطقه‌ای به شعاع حدود ۱۵۰ کیلومتر اطراف پکن را کنترل کرد. در این اقدامات، بیشتر کارخانه‌هایی که با سوخت زغال‌سنگ کار می‌کردند و بیشتر فعالیت‌شان تولید آهن و فولاد بود و همین‌طور یک پالایشگاه را از این محدوده خارج و به مکانی دیگر منتقل کرد. فعالیت باقی کارخانه‌ها را هم تا ۳۰درصد کاهش داد. همچنین در مدت زمان انجام بازی‌ها، ساخت‌وساز به‌طور کل به تعویق افتاد، تردد وسایل نقلیه‌ای که مجهز به استانداردهای Euro اروپایی نبودند و نیمی از خودروهای شخصی بنابر طرح زوج و فرد ممنوع شد. درعین حال ۷۰درصد خودروهای مربوط به کارکنان دولت از جاده‌ها خارج شدند. وسایل نقلیه عمومی همچون اتوبوس و تاکسی افزایش یافتند. درضمن از فعالیت ۳۰ درصد از وسایل نقلیه سبک و ۵۴ درصد از وسایل نقلیه سنگین کاسته شد. این اقدامات موجب شد هوای روزهایی که بازی‌ها در پکن در جریان بود، آلودگی بسیار کمی داشته باشد.
تغذیه در روزهای خاکستری
به یاد داشته باشــید كــه رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای در شرایط آلودگی هوا بسیار اهمیت دارد، زیرا در شرایط آلودگی هوا همه آسیب‌پذیر هستند. به‌کاربستن این توصیه‌های تغذیه‌ای فقط برای كودكان، سالمندان و بیماران نیست، بلكه همه باید این توصیه‌ها را رعایت كنند تا كمترین آسیب را از این روزها و هوای آلوده‌اش ببینند.
حمیدرضا مقتدری یک کارشناس ارشد تغذیه می‌گوید: «یكی از توصیه‌های تغذیه‌ای در شرایط آلودگی هوا مصرف شیر کم‌چرب است، زیرا كلسیم موجــود در شیر از جذب سرب و فلزات سنگین موجود در هوای آلوده جلوگیری می‌کند. مصرف لبنیات و شیر پرچرب به دلیل كاهش كارایی سیستم ایمنی و بروز بیماری‌های ریوی در هوای آلوده توصیه نمی‌شود. مصرف روزانه شیر و مواد لبنی به مقدار كافی، عوارض ناشی از آلــودگی هوا را بر دستگاه گوارش كاهش می‌دهد. زیرا شیر به دلیل دارابودن فسفر، منیزیم و كلسیم، خنثی‌کننده سموم بوده همچنین دفع ادرار، مدفوع و مواد آلاینده را تنظیم می‌کند.»
این کارشناس ارشد تغذیه در ادامه توصیه می‌کند: «مصــرف انــواع فرآورده‌های پروتئینــی ماننــد گوشــت، مــرغ، مــاهی، نخودسبز، حبوبــات به‌ویژه عــدس و جوانــه گنــدم بــه دلیــل بــالابودن میــزان روی در شــرایط آلــودگی هــوا توصــیه می‌شود. همچنین شــیر و لبنیات، غـلات سبوس‌دار و تخم‌مرغ نیز از منابع غذایی دارایِ روی هستند. منیــزیم به دلیل خاصیتی كه در كاهش جذب سرب و كادمیوم در روزهای آلودگی هوا دارد، بســیار کمک‌کننده است. مصــرف انــواع سبزی‌ها بــا رنــگ ســبز تیــره ماننــد كـاهو، اسـفناج، كـرفس، انـواع سبزی‌خوردن كـه از این ماده مغذی غنـی هستند، به همه افراد توصیه می‌شود. بهتر است تا جایی كه امكان دارد از سبزی‌های تازه استفاده كنید.»
وی بر استفاده از گروه میوه‌ها و سبزی‌ها در روزهای آلودگی هوا بیشتر از سایر گروه‌ها تأکید داشته و می‌گوید: «در هنگــام آلــودگی هــوا، از میوه‌ها و سبزی‌های تــازه بیشــتر استفاده كنید. داشتن یك رژیم غذایی متعادل به‌طوری كه میـوه و سبزی‌های آن بـه میـزان كـافی باشـد، می‌تواند تــنفس را بــرای كودكــان و حتــی بزرگســالان آســان كنــد، خصوصاً در شــرایطی كــه هوا بسیار آلوده است. بهتـر اسـت میوه‌ها و سبزی‌ها در شـرایط آلـودگی هـوا به‌صورت خـام مصـرف شـوند تـا ویتــامین C موجــود در آنها حفــظ شــود. از مهم‌ترین منــابع ویتــامین C می‌توان به مركبات(پرتقــال، نــارنگی،گریپ‌فروت و...)، فلفل‌سبز، کلم‌بروکلی، گل‌کلم، کلم‌برگ، گوجه‌فرنگی، سبزی‌های بــرگ ســبز، اســفناج، كیــوی، طالبی، توت‌فرنگی و سیب‌زمینی اشاره كرد.
سـیب در میـان انـواع میوه‌هایی كـه وجـود دارد بیشـترین تأثیر را بـر دسـتگاه تنفسـی داشـته و در بهبــود فعالیــت ایــن ارگــان تأثیرگذار است. مصــرف 5 عــدد ســیب در هفته می‌تواند اثرات زیادی را در عملكرد ریه‌ها داشته باشد. با مصرف این مقدار سیب، حجم ریـه به میزان زیادی افزایش می‌یابد و همین دلیلی بر بهبود فعالیت دستگاه تنفسی است.»
این کارشناس ارشد تغذیه در پایان صحبت‌هایش به نوشیدن بیشتر مایعات به‌ویژه آب در شرایط آلودگی هوا تأکید دارد و می‌گوید: «نوشیدن مایعات به‌ویژه آب نه‌تنها باعث شست‌وشوی دستگاه گـوارش می‌شود، بلكـه عطش و خشكی دهان ناشی از آلودگی هوا را نیز از بین می‌برد. از طرفی با نوشیدن آب و فعالیت دستگاه گوارش، بخشی از آلودگی‌های وارد شده به بدن توسط ادرار دفع می‌شود. مصرف تنقلات کم‌ارزش مثل چیپس و پفک و نوشابه‌های گازدار، به دلیل ایجاد اختلال در جذب عناصر مفید در بدن، می‌توانند اثرات سوء آلودگی هوا را دوبرابر كنند. سوسیس و كالباس به دلیل داشتن مواد افزودنی و نگهدارنده، علاوه بر اینكه به‌خودی‌خود مضر و سرطان‌زا هستند، برای افرادی كه در معرض آلودگی هوای شهرها قرار دارند، به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شوند.»