خطر وسایل گرمایشی معیوب و نقش آن در اتلاف انرژی (بخش دوم)
تولید باکیفیت را فدای قیمت وسایل گرمایشی نکنید!
در این روزهای سرمای سخت باید حواسمان بیش‌ازپیش به ایمنی وسایل گرمایشی باشد. وسایل گرمایشی که دچار نقص هستند، نه‌تنها باعث اتلاف انرژی شده، بلکه دست در دست قاتل خاموش عواقب جبران‌ناپذیر جانی را رقم می‌زنند. درست است که هزینه بخاری بالاست، ولی بی‌شک هزینه تعمیر و نصب بخاری استاندارد جزو ضروریات است و اصلاً در این مسیر به دنبال کم‌کردن هزینه‌ها نباشید. هر هزینه‌ای که می‌کنید در درازمدت به سود خانوار خواهد بود.
هرگونه احتراق ناقص در مواد سوختی كربن‌دار مثل زغال، نفت، چوب و... درحالی‌که اكسیژن كافی نداشته باشند، به‌جای دی‌اكسید‌كربن،CO مونوکسید کربن ایجاد می‌كند. گاز شهری، بر خلاف CO از روی رنگ و بو و سایر علائم هشداردهنده ما را از خطر آگاه می‌كند، ولی CO هیچ‌كدام از این علائم را ندارد. اثرات این گاز در مرحله اول به این‌گونه است كه انتقال اكسیژن خون را مختل می‌كند، یعنی چون میل تركیبی گاز CO با هموگلوبین 250 برابر بیشتر از اكسیژن است، به‌جای این كه اكسیژن وارد بدن شود و به هموگلوبین متصل گردد،CO جای آن را می‌گیرد؛ حتی اگر اكسیژن كمی هم وارد بدن شود، به‌راحتی در بافت آزاد‌‌سازی نخواهد شد.
ضرورت ارتقای استانداردهای وسایل گرمایشی
جالب است بدانید مناطق سردسیر ایران كه از وسایل گرمایشی بیشتر استفاده می‌كنند، آمار مسمومیتشان بالاست، ولی تهران همچنان در صدر است! چرا؟
به عقیده كارشناسان استانداردهای وسایل گرمایشی در كشور و در حال حاضر بر اساس مرجع‌های معتبر و استانداردهای كشورهای پیشرفته است، بااین‌حال گروهی از کارشناسان اهل‌فن به جد معتقدند وسایل گازسوز حرارتی، چه بخاری‌های دودکش دار و چه بدون دود‌كش، نیاز به بازنگری دارند، چون هنوز در خیلی از موارد و به‌خصوص دررابطه‌با وسایل پر‌خطر این استانداردها رعایت نمی‌شوند و این وظیفه مؤسسه استاندارد است كه بر اجرای این استانداردها نظارت دقیق داشته باشد. ضمن این که بازدهی وسایل گرمایشی در بحث جلوگیری از اتلاف انرژی می‌تواند خیلی بالاتر از اینها باشد.
عباس شیری یک فروشنده وسایل گرمایشی صراحتاً میگوید: «علاوه بر بی‌احتیاطی مردم در استفاده از این وسایل، نظارت بر كیفیت محصولات گازسوز یا كنترل كیفی آنها به‌هیچ‌وجه در حد مطلوب نیست.»
وی ادامه می‌دهد: «برای مثال بخاری‌های بدون دود‌كش خیلی تبلیغ می‌شوند، درحالی‌که تا‌كنون هیچ‌گونه آموزشی به مصرف‌كننده مبنی بر این‌كه این محصولات در مكان‌های خاص خود و در فضاهای عمومی‌تر باید استفاده شوند نه در خانه، داده نشده است. این در حالی است كه بخاری‌های دودکش‌دار صادراتی از بخاری‌های مورد استفاده در داخل کشور، كیفیت بالاتری دارند.»
آتش ۲۵ میلیون بخاری غیراستاندارد
به جان صنایع
در بسیاری از مصارف خانگی، تجاری و اداری دچار مصرف بی‌رویه گاز هستیم و در این زمینه با بحران جدی مواجه شده‌ایم؛ چرا که به دلیل کمبود گاز دولت مجبور شد همانند سال گذشته سوخت برخی از صنایع مثل صنایع سیمان و فولاد را قطع کند. صنایع نیز اگر از قبل پیش‌بینی نکرده باشند و گازوئیل اندوخته نداشته باشند، تولیدشان متوقف می‌شود. همچنین بعضی از صنایع در مواقع قطعی گاز از مازوت به‌عنوان سوخت جایگزین استفاده می‌کنند که متأسفانه در حال حاضر با قیمتی بیش از سه برابر گاز معمولی فروخته می‌شود. از طرفی اگر مسافت زیاد باشد هزینه انتقال مازوت تا چهار و پنج برابر بیشتر می‌شود؛ بنابراین باید فکری به حال صنایع کرد و هرسال قبل از آغاز فصل سرد، باید به فکر زمستان و کمبود گاز بود.
حسن مرادی کارشناس انرژی ضمن بیان مطالب بالا از وجود 25 میلیون بخاری غیراستاندارد با بازدهی پایین در کشور خبر داده و در ادامه میگوید: «باتوجه‌به این که ایران دارای بزرگ‌ترین ذخایر گازی دنیا است، دولت باید تدبیر کند که با چنین مشکلی در صنعت تولید مواجه نشویم. همچنین دولت باید برای ازدیاد و بالانس تولید مقداری گاز سبک به چاه‌ها تزریق کند. همچنین روش مصرف گاز در ایران باید تغییر کند، چرا که بخش عمده تلفات گاز در استفاده خانگی است. در حال حاضر 25میلیون بخاری غیراستاندارد وجود دارد. یعنی تقریبا اغلب بخاری‌های دودکش دار منازل و کارگاه‌ها غیراستاندارد هستند! این بخاری‌های غیراستاندارد باید اصلاح شود.»
وی برای حل مشکل گاز به همت ملی اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «مردم باید همت ملی داشته باشند. روش‌های زیادی در دنیا وجود دارد که ما از آن فاصله زیادی داریم؛ مثلاً لباس گرم پوشیدن در فصل زمستان. همان‌طور که شرکت برق آموزش می‌داد باید شرکت گاز نیز آموزش‌هایش را گسترش دهد. متأسفانه هیچ ارگانی وجود ندارد که بر روی الگوی مصرف گاز در مغازه‌ها و مکان‌های تجاری نظارت داشته باشد و به آنها تذکر بدهد. قرار بود بر موتورخانه‌‌های مسکونی نظارت و بازدید شود و موتورخانه‌هایی که پوشش و عایق لازم را ندارند، اصلاح شوند. بیشتر منابع و مخازن روی بام‌ها عایق ندارند و بعضاً حتی درپوش هم ندارند. حجم زیادی از گرما از منبع انبساط پشت‌بام‌ها هدر می‌رود.»
مرادی بر ضرورت استفاده از انرژی‌های پاک تأکید دارد و میگوید: «در گلخانه‌ها بارها تأکید شد که باید باانرژی خورشیدی و پنل‌های نوری گرم شوند. اگر سقف گلخانه به‌صورت دوجداره باشد، تابش آفتاب روی سقف گلخانه‌ها باعث گرمایش آنها خواهد شد.»
این کارشناس انرژی بر ضرورت اعمال استانداردهای انرژی در ساختمان اصرار داشته و میگوید: «بسیاری از ادارات ساختمان‌های قدیمی دارند و شیشه‌های آنها دوجداره نیست. کارمندان نیز نه‌تنها از شوفاژ استفاده می‌کنند، بخاری‌های مازاد نیز سفارش می‌دهند و حتی روی میزشان می‌گذارند. چرا سیستم نظارت و بازرسی نیست که به داد منابع کشور برسد و به اینها تذکر دهد؟ مگر قرار نبود در ادارات یک ساعت قبل از تعطیلی ادارات تمام سیستم‌های گرمایشی خاموش شود؟ مگر قرار نبود فقط یک ساعت قبل از شروع کار سیستم گرمایشی به راه بیفتد؟ کدام دستگاه چنین کاری می‌کند؟
قرار بود در ساختمان‌های نوساز مقررات مبحث 19 ساختمان اجرا شود که در آن به عایق‌بندی دیوارها، کف، سقف و دوجداره سازی شیشه‌ها تأکید شده بود، بنابراین جمیع تلفات انرژی در بخش اداری، تجاری و صنعتی، ما را به ارقامی نجومی می‌رساند. اینکه فقط زمستان‌ها یادمان بیفتد که باید صرفه‌جویی کنیم؟ درست نیست.»
خطر نصب غیراستاندارد بخاری
نداشتن آگاهی لازم درخصوص رعایت مسائل ایمنی در به‌کارگیری وسایل و تجهیزات گرمایشی، خطرات جدی شهروندان را تهدید می‌کند. عدم اطمینان از سالم بودن وسایل گرمایشی گازسوز، نصب نامناسب بخاری‌ها و عدم اطمینان از مناسب و باز بودن مسیر و سلامت دودکش برای خروج گاز مونوکسید کربن موجب بروز انفجار و یا گازگرفتگی می‌شود که می‌توان با رعایت نکات ایمنی ساده، از بروز این خطرات جلوگیری کرد. به شهروندان توصیه می‌شود، قبل از استفاده از وسایل گازسوز از وجود علامت استاندارد بر روی وسیله گرمایشی اطمینان حاصل کرده و در صورت وجود مشکل به تعمیرکار مجاز مراجعه کنند و از بخاری‌های بدون دودکش در اتاق‌های خواب، حمام‌ها، زیرزمین‌ها و فضاهای بسته اکیداً خودداری کنند. از خشک‌کردن مستقیم لباس بر روی بخاری به جد خودداری کنند چرا که این امر منجر به آتش‌سوزی شده و خطرات جبران‌ناپذیری را به همراه خواهد داشت.
علیرضا عوض پور یک نصاب وسایل گرمایشی برایمان توضیح می‌دهد: «تجهیزات غیراستاندارد شامل لوله و اتصالات خروجی گاز مونوکسید کربن، شیلنگ‌های بدون کیفیت و استفاده از بخاری‌ها و وسایل گازسوز غیرمجاز هستند. متأسفانه تا به امروز هیچ‌گونه استاندارد اجباری برای استفاده از لوله و اتصالات تولیدی تعریف نشده است.»
وی استفاده از ورق‌های نامرغوب و با ضخامت کم را عاملی مهم برای انتشار گاز منو اکسید کربن بیان کرده و میگوید: «وزن پایین‌تر از حد ایده‌آل در تولید لوله که در هر مترمربع باید حدود 7 تا 8 کیلوگرم باشد، باعث می‌شود در اثر کشش و جوش‌های نامناسب پارگی ایجاد شود و خطرات زیادی را ایجاد کند.»
این کارشناس نصب وسایل گرمایشی هشدار می‌دهد: «مردم در خرید لوله‌های بخاری کیفیت را فدای قیمت نکنند و با خرید اجناس ارزان‌قیمت جان خود را به خطر نیندازند. با توجه به افزایش قیمت اجناس، برخی از مردم به دنبال خرید لوله‌های بخاری یا اتصالات و شیلنگ بخاری ارزان‌تری هستند و حتی در مواردی شاهد بودیم از شیلنگ آب به‌جای گاز استفاده شده است یا از وسایل گازسوز غیراستاندارد که تمام اینها جز اینکه تهدید جدی برای آن خانواده باشد، چیز دیگری در بر ندارد.»
وی می‌افزاید: «اطمینان از سلامت کارکرد و استاندارد بودن دودکش بخاری، همچنین دقت در نصب اتصالات لوازم گازسوز در پیشگیری از خطر نشت گاز بسیار مؤثر است. انتشار گاز سمی مونوکسید کربن در فضای مسکونی و غیرمسکونی، مهم‌ترین عامل منجر به مرگ خاموش است که به دلیل استفاده نادرست از دودکشِ وسایل گازسوز یا نداشتن دودکش اتفاق می‌افتد.»
وی با بیان اینکه برای جلوگیری از گازگرفتگی باید به استفاده مناسب از وسایل گازسوز، نصب استاندارد تأسیسات و بازبینی تجهیزات توجه ویژه‌ای داشته باشیم، میگوید: «مونوکسید کربن که به نام قاتل خاموش شهرت دارد، ترکیب یک گاز سمی است و حتی مقدار کمی از آن می‌تواند کشنده باشد. دودکش بخاری باید نسبت به سطح پشت‌بام حداقل 70 سانتی‌متر بالاتر نصب شده باشد، هیچ‌گاه آب‌گرم‌کن دیواری یا بشکه‌ای را در حمام نصب نکنید، هیچ‌گاه اجاق‌گاز روشن را برای مدت طولانی بدون مصرف رها نکنید، رنگ شعله وسایل گازسوز باید آبی باشد، اگر رنگ شعله قرمز یا نارنجی شود، قطعاً با کمبود اکسیژن و سوختن ناقص گاز مواجه هستید، هر یک از وسایل گازسوز باید شیلنگ گاز مجزایی داشته باشد و در مسیر شیلنگ انشعاباتی به سایر وسایل داده نشود.»
مسمومیت با گاز co شبیه آنفلوانزاست
مسمومیت با گاز co شبیه سرماخوردگی و آنفلوانزاست و متأسفانه این شباهت باعث گمراهی شهروندان می‌شود. زمانی که مواد منو کربنی شروع به سوختن می‌کند از خود گاز HO2 و CO2 تولید و اگر این سوخت ناقص باشد مونوکسید کربن تولید می‌کند.
حامد نصراللهی یک مدرس نکات ایمنی و آتش‌نشان با اشاره به اینکه مسمومیت با گاز co شبیه سرماخوردگی و آنفلوانزاست و فرد به سرگیجه مبتلا می‌شود، میگوید: «متأسفانه شباهت گاز CO با سرماخوردگی باعث گمراهی شهروندان می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه گاز مونوکسید کربن باعث گرفتن قدرت تکلم و حرکتی فرد می‌شود، میگوید: «فردی که دچار گاز گرفتی با گاز مونوکسید کربن می‌شود، تمام سلول‌های حرکتی آن از کار می‌افتد و قدرتی برای نجات جان خود ندارد.» وی در بخش دیگر سخنان خود با اشاره به رعایت نکات ایمنی در نصب وسایل گرمایشی تأکید دارد: «شهروندان باید به رنگ سوخت وسایل گرمایشی خود توجه داشته باشند، رنگ آبی شعله وسایل گرمایشی نشان‌دهنده سوخت صحیح و رنگ شعله قرمز، نارنجی و زرد نشان می‌دهد مشکلی در دودکش و یا وسیله گازسوز وجود دارد.» این مدرس نکات ایمنی و آتش‌نشان در تکمیل صحبت‌هایش میگوید: «شهروندان باید با انگشتان دست خود لوله بخاری را لمس کنند و اگر حس کردند لوله بخاری سرد است باید بدانند اتفاق بسیار ناگواری رخ‌داده، چرا که این مهم نشان می‌دهد هیچ گازی به سمت دودکش حرکت نکرده است.
شهروندان برای برطرف‌کردن این مشکل باید وزنه‌ای به طناب ببندند و از بالای پشت‌بام این وزنه را داخل دودکش کنند تا اگر دودکش بسته است سریع راه دودکش را باز کنند.»
وی با اشاره به اینکه شهروندان باید یک توپ تنیس یا سیب‌زمینی را داخل دودکش بیندازند و اگر دیدند توپ به پایین نیامده، یعنی وسیله‌ای داخل دودکش است، ادامه می‌دهد: «همچنین شهروندان می‌توانند شمع یا کبریت نزدیک مداخل خروجی دودکش بخاری قرار دهند اگر این شعله داخل دودکش حرکت کرد نشان می‌دهد گاز به‌خوبی می‌سوزد، اما اگر این گاز به‌طرف دودکش حرکت نکرد باید بدانند در شرایط خطرناکی قرار دارند.»
این آتش‌نشان با اشاره به دیگر رعایت نکات ایمنی در نصب وسایل گرمایشی ادامه می‌دهد: «بخاری که در سطح زمین نصب می‌شود لوله آن باید تا ۴۵ سانت از دیوار و اطراف آن از موادی که قابل اشتغال هستند دور باشد. لوله‌بخاری‌های که بر روی دیوار نصب می‌شود باید ۱۰۰ سانت با دیوار و سقف فاصله داشته باشد. وسایلی که با نرخ حرارتی بالا فعال است، حتماً باید برای آن از کلاهک H استفاده شود. لوله بخاری نباید به‌هیچ‌عنوان در سطل آب گذاشته شود. متأسفانه برخی از شهروندان فکر می‌کنند با قراردادن لوله بخاری در آب گاز دی‌اکسیدکربن یا مونوکسید کربن در آب حل می‌شود، اما این کار یک باور غلط است. استفاده از بخاری‌های بدون دودکش مانعی ندارد، اما این بخاری‌ها نباید در حمام و یا فضاهایی که از ۱۲ متر کمتر است استفاده شود. همچنین بخاری‌های بدون دودکش بهتر است در مکان‌هایی که رفت‌وآمد زیاد است؛ مانند مراکز تجاری استفاده شود. نصب دودکش بخاری به پنجره اصلاً کار صحیحی و منطقی نیست و این کار افراد باعث می‌شود تا جان‌عزیزانشان را به خطر بیندازند.»