لزوم تقویت نقش خیّرین خانه‌ساز در حل مشکل مسکن جوانان
سرویس اجتماعی-
اگر تا سال‌های گذشته خرید مسکن کار سختی شمرده می‌شد اما در سال‌های اخیر و اکنون علاوه‌بر آن تهیه خانه اجاره‌ای هم برای جوانان و البته بسیاری از اقشار دیگر دشوار شده است. با عنایت به قیمت‌هایی که در بنگاه‌های املاک دیده و شنیده می‌شود، پرواضح است که اگر برای فراهم شدن این نیاز جوانان اقدامات فوری در نظر گرفته نشود، موضوع تاخیر در ازدواج و تبعات آن اتفاق دور از ذهنی نباشد. در شرایطی که بازار اجاره مسکن چنین آشفته و پر تلاطم است دیگر تکلیف خرید مسکن مشخص است و با شرایط موجود اگر فکری نشود اکثر جوانان باید برای خانه دار شدن تا آخر عمر کار کنند و درآمد خود را پس‌انداز نمایند شاید بتوانند امکان خرید یک خانه را پیدا کنند!
همزمان با پرداختن به موضوع مسکن، باید در نظر داشت که ازدواج و به تبع آن فرزندآوری و گسترش خانواده و نسل برای هر انسان نرمال و سالمی، شیرین و انگیزه‌ای بزرگ برای ادامه حیات است و دلیل مجرد ماندن بسیاری از جوانان در سن ازدواج نه بی‌تمایلی به این اتفاق مبارک و پیوند مقدس؛ بلکه نگرانی از موانع موجود از جمله سختی تهیه مسکن است.
در کنار بُعد شخصی به مسئله ازدواج و فرزندآوری نباید فراموش کرد که درخصوص مسئله فرزندآوری و خطر توقف رشد جمعیت، پژوهشگران، سیاستمداران و تقریباً تمام کارشناسان حوزه‌های گوناگون در کشورمان طی سال‌های اخیر هشدارهای فراوانی داده‌اند و کم کاری و تعلل در رفع موانع ازدواج و فرزندآوری زوج‌های جوان آن هم در پنجره طلایی جمعیت جوان فعلی کشورمان تبعات جبران ناپذیری در سال‌های نه چندان دور خواهد داشت. به خصوص اینکه تا کنون کم از اجرای غلط سیاست‌های کنترل جمعیت در دو سه دهه گذشته لطمه ندیده ایم و اکنون که همه به این باور رسیده‌اند که وقت جبران آن سیاست‌های غلط و تسهیل ازدواج و افزایش فرزندآوری است؛ به موانع سخت پیش روی جوانان برخورده ایم.
وضعیت نرخ رشد جمعیت در کشور
آن‌طور که دبیر مجمع ملی فعالان جمعیت کشور درباره روند رشد جمعیت در کشورمان می‌گوید، در سال ۱۳۶۰ الی ۱۳۶۸ میانگین نرخ باروری ۶.۷ فرزند بود یعنی به ازای هر ۱۰ زن ۶۷ فرزند متولد می‌شد. در برنامه اول توسعه جمع‌بندی بر این شد که کشور در سال ۱۳۹۰ به نرخ ۴.۹ فرزند برسد اما در عمل با طی یک شیب تند و در سال ۱۳۷۱ به این نرخ رسیدیم، پس عملاً باید برنامه‌های کنترل جمعیت متوقف می‌شد اما این اتفاق نیفتاد و در سال ۱۳۷۲ قانون‌های تنظیم خانواده تازه‌ای در مجلس به تصویب رسید.
به گفته حجت‌الاسلام رسول ساکی،در حال حاضر وزارت بهداشت میانگین نرخ باروری کشور را ۱.۷اعلام کرده است، در صورت درست بودن این عدد ما برای اینکه دچار انقراض نسلی نشویم باید نرخ باروری خود را به ۲.۱ برسانیم؛ ۲.۱ فرزند استانداردی است که سازمان‌های بین‌المللی اعلام کرده‌اند. همچنین برای رسیدن به نرخ رشد ۲.۱ باید راهی طولانی را طی کنیم و در صورت پیش‌روی این کاهش جمعیت، ما در سال ۱۴۳۰ پیرترین کشور منطقه خواهیم بود و در سال ۱۴۸۰ به میزان جمعیت ۳۰ میلیون نفر خواهیم رسید.
انتظار تحقق وعده‌ها
اهمیت مسکن و به دنبال آن ازدواج جوانان و مهیا شدن شرایط فرزندآوری به گونه‌ای است که رئیس‌جمهور پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال 1400 درمورد آن صراحتاً اعلام کرد «ازدواج با جوانان و مسکن از ما»!
در این بین اگرچه رکود شدید در تولید مسکن و مدیریت این حوزه در دولت قبل باعث شده بود تا امید مردم نسبت به خانه دار شدن بسیار کمرنگ شود، اما با تغییر دولت، این امید ایجاد شد که بر اساس مصوبه مجلس و قول رئیس‌جمهور، تولید چهار میلیون خانه در پایان چهار سال محقق شود و همچنان نیز بسیاری از خانواده‌ها از جمله جوانانی که در سنین ازدواج و فرزندآوری هستند، نسبت به تحقق این موضوع امیدوارند. البته هنوز هم روند نابسامانی افزایش قیمت مسکن و اجاره بها سامان نگرفته و اجرای طرح ساخت مسکن در دولت سیزدهم هم با بیم و امیدهایی همراه شده است از جمله اینکه پرداخت آورده این طرح نهضت ملی ساخت مسکن برای خیلی از مستاجران و جوانان دم بخت بسیار دشوار است، البته آنان که توان خانه دار شدن از این طریق را ندارند هم تنها امید دارند تا حداقل با ساخت این چهار میلیون مسکن و افزایش عرضه، جلوی افزایش نرخ اجاره‌ها هم گرفته شود تا مستاجران و جوانان هم نفعی ببرند.
در این میان موانعی همچون تعلل بانک‌های مربوطه و مسائل تخصصی و بعضاً بروکراتیک بر سر راه دولت وجود دارد که در جای خود نیازمند بررسی هستند.
قانون حمایت از خانواده
و جوانی جمعیت
اما قانون جوانی جمعیت نیز برای تحقق مسکن جوانان و ارائه تسهیلات به خانواده‌ها در راستای فرزندآوری موادی را آورده است که قابل تامل و نیازمند پیگیری و مطالبه است. اما به نظر می‌آید در این قانون کمتر به جوانان در آستانه ازدواج توجه شده است و سیاست‌های تشویقی همچون زمین و مسکن و... بیشتر برای تشویق خانواده‌های دارای فرزند برای تولد فرزندان سوم و بیشتر است که در جای خود لازم و ضروری است اما نباید فراموش کرد که بسیاری از جوانان هنوز در خان تهیه مسکن و تهیه ملزومات ازدواج مانده‌اند.
اقدامات نسبتاً امیدبخش
در حمایت از جوانی جمعیت و مسکن جوانان
با این حال، با گذشت حدود یک‌سال و یک ماه از ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، از مهم‌ترین اقداماتی که دولت سیزدهم در راستای این قانون انجام داده است، تلاش برای تامین خوابگاه متاهلی برای دانشجویان و ارائه ودیعه مسکن به برخی خانوارها بوده است.
طبق مواد قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، تکلیف شده است که وزیر راه و شهر‌سازی باید ودیعه‌ای به دانشجو بدهد تا بتواند در شهر محل سکونتش مسکنی 70 تا 100 متری تهیه کند که به گفته فعالان حوزه جمعیت، این اقدام بسیار دیرهنگام عملیاتی شده است.
توسعه خوابگاه‌های متاهلی نیز اگرچه سرعت خوبی را طی می‌کند اما برای رفع معضل خوابگاه‌ها برای آن دسته از جوانانی که دانشجو هستند و در سن ازدواج به سر می‌برند، این امکان می‌تواند اتفاق خوبی قلمداد شود.
معجزه حضور مردم و خیران پای کار
با در نظر گرفتن همه این ابعاد در حوزه حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و موضوع مسکن که از ملزومات مهم مسئله ازدواج به شمار می‌رود، باید هر چه سریع‌تر اقدامات جدی‌تر و عملیاتی‌تر کلید بخورد. از جمله باید سرعت نهضت ملی مسکن بیشتر و امکان برخورداری از آن برای جوانان تسهیل شود.
در کنار این موضوع نباید از نقش مردم و جامعه خیران برای کمک به حل مشکل مسکن جوانان غافل شد.
نهضت عظیم خیران مدرسه ساز که از سال‌های قبل آغاز شد و همچنان ادامه دارد، یک نمونه عینی از تاثیرات ورود مردم و خیران برای کمک به حل مشکلات کشور است. طی سال‌های گذشته هزاران میلیارد تومان از سوی جامعه خیرین و حتی افرادی که توانایی بالایی برای ساخت به تنهایی مدرسه نداشته‌اند صرف ایجاد هزاران مدرسه و کلاس درس در اقصی نقاط کشور و مناطق محروم شده است و این افراد علاوه‌بر اجر عظیم و ابدی معنوی این کار در آبادی و ساخت کشور نقش داشته‌اند.
اکنون می‌توان از ظرفیت عظیم وجود خیران و افراد ثروتمند پای کار و همه مردم با هر میزان از دارایی برای حل مشکل مسکن جوانان استفاده کرد. البته سال‌هاست که شاهد ایجاد تشکل‌هایی به عنوان مجمع خیران مسکن ساز هستیم و این عزیزان در مناطق مختلف خدمات زیادی به مردم فاقد مسکن ارائه کرده‌اند اما شرایط کنونی می‌طلبد با ارتقای جایگاه تشکل خیران مسکن ساز و با ایجاد سازوکارهای دقیق برای جذب مشارکت مردم و خیران در مسیر ساخت خانه ویژه جوانان در آستانه ازدواج یا زوج‌های جوان نوپا قدم‌های جدی و عملیاتی برداشته شود.
در این میان همچون موضع ساخت مدرسه توسط خیران که دولت همپای خیران سرمایه‌گذاری کرده یا موانع پیش روی آنها را بر می‌دارد درخصوص تامین کرامتمندانه مسکن جوانان توسط خیران هم برنامه‌ریزی کرد.
به راستی کمک به تامین مسکن جوانان در شرایط سخت کنونی اجر و ارزشی کمتر از ساخت مدرسه یا مسجد و... دارد؟ کمک به جوانان برای تشکیل خانواده و در امان ماندن از بسیاری از معضلات اجتماعی و کمک به رونق فرزندآوری در شرایط پیش‌بینی بحران جمعیت و حرکت جامعه به سمت سالمندی را چگونه می‌توان ارزشگذاری کرد؟
در سال‌های گذشته شاهد اقدامات فردی برخی خیران برای کمک به حل مشکل مسکن جوانان بوده ایم مثل اختصاص چندین واحد مسکونی به سکونت رایگان و یک ساله زوج‌های تازه ازدواج کرده و... که در جا خود ارزشمند و شایسته تقدیر است؛ اما الان می‌طلبد با کمک رسانه‌ها، اهل سخن و فعالان اجتماعی و... برای فرهنگ سازی رونق ساخت مسکن جوانان توسط مردم و خیران برگ جدیدی ورق بخورد.
قطعا با همفکری و مطالعه بیشتر می‌توان روش‌ها و سازوکار دقیق و اصولی برای پیاده سازی این نهضت مسکن سازی برای جوانان توسط خیران و مردم و برداشتن یک بار سنگین از روی دوش دولت را ترسیم و این کار عظیم را به یک نهضت سراسری و مداوم تبدیل کرد.
استفاده از طرح‌هایی مشابه طرح «آجر به آجر» در ساخت مدارس خیر ساز که در آن امکان مشارکت و واریز پول به حداقل ممکن از سوی همه مردم فراهم شده است می‌تواند زمینه مشارکت عمومی همه اقشار در نهضت ساخت مسکن جوانان را فراهم نماید.
سوق دادن موقوفاتی که گاه موضوع آنها در این روزگار منتفی شده است با نظر علما تلاش سازمان اوقاف به سمت طرح‌هایی همچون مسکن سازی برای جوانان هم یک پیشنهاد قابل توجه است.
در این بین لازم است در کنار تلاش خیرین برای موضوع مسکن، مسائل فرهنگی و اجتماعی ازجمله متناسب کردن انتظارات خانواده‌ها و زوجین جوان با امکانات موجود و آسان گیری صاحبان خانه برای زوج‌های جوان هم مورد توجه قرار گیرد. مسائلی مانند مسئله مسکن و جمعیت نیازمند اقدام همگانی است و مردم و مسئولین باید با همراهی یکدیگر برای رفع عبور از این مسئله دست به دست یکدیگر دهند.
هنوز مدت زیادی از نمایش عظیم نهضت مواسات و همدلی مردم کشورمان در زمان همه گیری کرونا نگذشته است و می‌توان در مسئله مسکن هم روی این همت‌های بلند حساب ویژه‌ای باز کرد.