مختصات«16 آذر» چیست؟
روز دانشجوی مبارز ضدسلطه و عدالتخواه
کامران پورعباس
16 آذر به عنوان روز دانشجو نامگذاری شده است. اما مختصاتِ ۱۶ آذر چیست؟ برای کشف این مختصات، شاخصه‌های دانشجو و فعالیت دانشجویی تراز را در کلام رهبر معظم انقلاب اسلامی مرور می‌کنیم:
به فرموده رهبر معظم انقلاب اسلامی: «جالب است توجه کنید که ۱۶ آذر در سال ۳۲ که در آن سه نفر دانشجو به خاک و خون غلتیدند، تقریباً چهار ماه بعد از ۲۸ مرداد اتفاق افتاده؛ یعنی بعد از کودتای ۲۸ مرداد و آن اختناق عجیب- سرکوب عجیب همه نیروها و سکوت همه- ناگهان به وسیله دانشجویان در دانشگاه تهران یک انفجار در فضا و در محیط به وجود می‌آید. چرا؟ چون نیکسون که آن وقت معاون رئیس‌جمهور آمریکا بود، آمد ایران. به عنوان اعتراض به آمریکا، به عنوان اعتراض به نیکسون که عامل کودتای ۲۸ مرداد بودند، این دانشجوها در محیط دانشگاه اعتصاب و تظاهرات می‌کنند، که البته با سرکوب مواجه می‌شوند و سه نفرشان هم کشته می‌شوند. حالا ۱۶ آذر در همه سالها، با این مختصات باید شناخته شود. ۱۶ آذر مال دانشجوی ضدنیکسون است، دانشجوی ضدآمریکاست، دانشجوی ضدسلطه است.» ۱۳۸۷/۰۹/۲۴
و نیز می‌فرمایند:
«جنبش دانشجویی در کشور ما در تاریخ ثبت شده و شناخته شده خود، همیشه ضداستکبار، ضدسلطه، ضداستبداد، ضداختناق و به شدت عدالتخواه بوده است. این ممیزات جنبش دانشجویی ما از روز اول است تا امروز. اگر کسی مدعی جنبش دانشجویی باشد، اما این ممیزات را نداشته باشد، صادق نیست.... جنبش دانشجویی خصلت و خاصیتش در کشور ما لااقل اینجور است که ضداستکباری، ضدسلطه، ضددیکتاتوری و طرفدار عدالت است. شروع این حرکت یا مقطع شناخته‌شده این حرکت، همین ۱۶ آذر است.» ۱۳۸۷/۰۹/۲۴
سربازانی انقلابی و دشمن‌شناس و دشمن‌ستیز
آری دانشجو و دانشجویان در انقلاب اسلامی، سربازانی انقلابی، استکبارستیز، دشمن‌شناس و دشمن‌ستیز هستند و در عرصه‌های حساس و سرنوشت‌ساز نقش‌آفرینی‌های ممتازی داشته‌اند.
به فرموده رهبر فرزانه انقلاب اسلامی: «بعد از پیروزی انقلاب این حرکت دانشجویی صحنه عجیبی است. در همان ماه‌های اول، مسئله تشکیل سپاه پاسداران و حضور فعال دانشجویان در سپاه است و به فاصله چند ماه، تشکیل جهاد سازندگی به وسیله خود دانشجوهاست.... سال ۵۹ با شروع دفاع مقدس، حضور دانشجوها در جبهه است که نمونه‌های مختلفی از آن وجود دارد... بعد هم که در همان اوائل دهه ۶۰، وقتی بازگشایی دانشگاه‌ها انجام شد، جهاد دانشگاهی تشکیل شد که یکی از نقاط حساس و یکی از مراکز مایه افتخار، جهاد دانشگاهی است. قبل از اینها هم در سال ۵۸، تسخیر لانه جاسوسی به دست جنبش دانشجویی است... حالا این یک تاریخچه است، تا امروز هم ادامه دارد. در تمام دوران‌های مختلف، در طول انقلاب، حوادث گوناگون، لحظه‌های حساس و خطیر، حضور دانشجویان مؤمن، متعهد، عدالتخواه، باگذشت، توانسته فضا را در جهت صحیح هدایت کند.»۱۳۸۷/۰۹/۲۴
انتظارات رهبری از دانشجویان انقلابی
رهبر انقلاب همواره به دانشگاه و دانشجو نگاه انقلابی و دشمن‌ستیزانه دارند. معظم‌له دغدغه‌ها و انتظارات متعددی در عرصه انقلابی‌گری، دشمن‌شناسی و دشمن‌ستیزی از این قشر فرهمند و فرهیخته داشته و مطرح نموده‌اند که بدون شک عمل به آنها ضامن تقویت روحیه انقلابی و تداوم افتخارآفرینی‌ها و اقتداربخشی‌های دانشجویان است.
برخی از این انتظارات عبارتند از:
- مستحکم کردنِ مبانی اعتقادی و ایمانی
- خود‌سازی شخصی و جمعی
- تقویت مبانی معرفتی
- هدف دانشگاه ساختن یک انسان والا با سلاح علم است.
- اهمیت به مسئله حجاب و فاصله‌گذاری بین زن و مرد و رعایت موازین شرعی در دانشگاه
- غنی سازی دانشگاه‌ها از لحاظ فرهنگی
- تداوم و توسعه اردوهای جهادی
- مقابله با ارتجاع و التقاط و انحراف
-تلاش برای غلبه گفتمان انقلاب در دانشگاه
- نگاه راهبردی به انقلاب
- هم‌افزایی تشکل‌های انقلابی دانشگاه‌ها
- پرهیز از حضور عناصر نامطمئن برای نظام و کشور در تشکل‌های دانشجویی
- مماشات نکردن، مرزبندی مشخص و قوت و صراحت با کسی که مبانی انقلاب را قبول ندارد و ایجاد تردید در این مبانی می‌کند و دشمن را تزیین می‌کند.
- همت اساتید انقلابی برای جریان‌‌سازی در داخل دانشگاه
- گسترش جبهه انقلاب؛(یارگیری کنید؛ حذف نکنید؛ صِرف اختلاف سلیقه موجب طرد نشود)
- دفاع صریح و بدون تقیه از نظام اسلامی
- ارتباط با تشکل‌های دانشجویی جهان اسلام
- پیشرفت کیفیّت تحصیلی
- توجه به علم نافع
- طلب قله‌های علمی
- داشتن شرح صدر سیاسی
- صریح و قاطع بودن در مقابل دشمن
- مقابله با یأس‌آفرینی و ایجاد امید در دانشگاه
- حضور فکری و بیانی در مسائل مهم کشور و حضور فیزیکی در مواقع لازم
- پرهیز از افراط و تفریط در بیان
- آرمان‌خواهی و مطالبه‌گری و گفتمان‌‌سازی
- ممانعت جدی از آن که دشمن از نحوه اعتراض و مطالبه‌گری، اعتراض به نظام را القا کند
- مطالبه‌گری فقط انتقاد و اعتراض نیست، انتقاد در کنار پیشنهاد. مطالبه‌گری را حتماً با دادن راه‌حل‌های خوب و قابل قبول همراه کنید.
- مطالبه‌گری را با پرخاش و بدگویی هم همراه نکنید.
- اهمیت دادن به گفتمان‌‌سازی
- مطالبه‌گری کنید و از مسئولان بخواهید که کار جدّی بکنند؛ برحذر بدارید مسئولان را از کارهای نمایشی؛ هیچ لزومی هم ندارد که برخورد تند و تیز بکنید! بعضی‌ها خیال می‌کنند که راه تذکّر دادن این است که تند و تیز وارد بشوند، انتقاد کنند، دعوا کنند، سر و صدا کنند؛ نه، هیچ لزومی ندارد. می‌توان منطقی و هوشمندانه و کاملاً جدّی وارد میدان مطالبه‌گری شد و مطالبه‌گری کرد که وقتی آن جور بشود، دانشجو را دیگر متّهم نمی‌کنند به نق‌زنی؛ وقتی تند صحبت می کنید، متّهمتان می‌کنند.
- مقابله با توطئه‌های هویّت‌زدایی، آرمان‌زدایی، ایدئولوژی‌زدایی، ناامیدی و استقلال‌زدایی
- مقابله با توطئه‌های بی‌تفاوت کردن افراد نسبت به فقر و فساد و تبعیض، بی‌تفاوت شدن نسبت به سلطه فرهنگ غربی، کم‌انگیزه شدن درباره شاخص‌های انقلاب اسلامی
- پرهیز از انفعال و ناامیدی
- مواظب باشید به افق پشت نکنید، به قلّه پشت نکنید، همیشه به سمت قلّه و به سمت افق روشن حرکت کنید.
- شناخت جبهه‌بندی‌ها و صف‌آرایی‌ها و انتخاب موضع درست، مسئولیت کوتاه‌مدت و آمادگی برای نقش‌آفرینی در تحولات به سود جبهه حق
خفقان بعد از 16 آذر
دكتر غلامرضا شریعت‌رضوی برادر شهیدِ واقعه 16 آذر، شرایط آن روزها و خفقان و ظلم و جور آن را چنین شرح می‌دهد:
«16آذر سال 1332 بود و درست چند ماه بعد از كودتای ساختگی 28 مرداد كه از طرف سیای آمریكا ایجاد شده بود، تهران حكومت نظامی بود و قرار بود كه نیكسون (آن وقت معاون آیزنهاور بود) بیاید ایران، تمام عناصر ضددولتی تجهیز می‌شدند كه یك تظاهرات وسیعی علیه نیكسون تدارك ببینند. به این دلیل محل تمام تظاهرات ضددولتی دانشگاه تهران بود.
از مدت‌ها قبل علاوه بر اینكه دانشگاه توسط سربازان شاهی محاصره شده بود. داخل محوطه دانشگاه هم سربازان بودند حتی در راهروهای دانشكدهها هم رفت و آمد می‌كردند. روز 16 آذر با برادرم از خانه بیرون رفتیم. سال چهارم پزشكی بودم و در بیمارستان پهلوی سابق كارآموزی می‌رفتم و ایشان می‌رفت دانشکده.
ما بعد از اینكه می‌خواستیم از بیمارستان برگردیم گفتند که دانشگاه شلوغ شده و یك عده از دانشجویان را تیر زده‌اند. به هر حال ما رفتیم بیمارستان ارتش، جواب درستی ندادند، بعد جسته و‌گریخته گفتند كه این 3 نفر کشته شده‌اند و منتقل شده‌اند گورستان.
ما رفتیم گورستان مسگرآباد، دیدیم سرباز هست و ما را راه ندادند گفتند اگر این‌جا آوردند، دفن شده‌اند. روز بعد شنیدیم كه خودشان شبانه برده‌اند در گورستان دفن كرده‌اند بعد او راتوسط یكی از آشنایان از مسگرآباد آوردیم امامزاده عبدالله و پهلوی قندچی و بزرگ‌نیا دفن كردیم....
آن روز زخمی‌هایی هم داشتیم كه چون توسط دانشجویان از معركه خارج شده‌اند، که از آمار آن اطلاعی نداریم. دولت خودش را این طور تبرئه می‌كرد (دولت زاهدی) كه این افسر تحت تاثیر احساسات قرار گرفته و دستور تیراندازی نداشته. خودسری كرده و ولی بعدها معلوم شد به دلیل خوش‌خدمتی درجه گرفته.
از آن تاریخ به بعد آنچه كه در دانشگاه به وقوع پیوست و وحشی‌گری آنها در قبال دانشجوی بی‌پناه، خفقان شدیدی حاكم شد. به‌طوری‌كه آقای نیكسون آمد و برنامههایش را اجراكرد و رفت. از آن سال به بعد در سالگردهای 16 آذر که خانوادهها به احترام آن 3 شهید در امامزاده عبدالله جمع می‌شدند، آن‌قدر محیط خفقان حاکم بودکه محیط امامزاده را با کامیون‌های ارتشی محاصره می‌کردند.
آن زمان به قدری خفقان بود كه اجازه برگزاری مراسم ندادند. حتی نگذاشتند مراسم عزاداری مشخصی برای روز سوم یا هفتم هم برقرار شود. ولی بعد به علت فشار دانشجویان برای مراسم چهلم، شهربانی اجازه داد كه فقط 300 عدد كارت چاپ شود و به هر خانواده 100 عدد كارت دادند. مراسم را هم فقط اجازه دادند كه سر قبر این 3 دانشجو در امامزاده عبدالله برگزار شود. خوب یادم هست شهربانی روی این كارتها را که از طرف دانشگاه تهیه شده بود و عكس این 3 نفر رویش بود مهر زده بود. مسئولیت پخش كارت بر عهده خانواده بود. یعنی اگر كسی این كارت را بگیرد و علیه دستگاه روز مراسم كاری كند خانواده مسئول است. كنترل این كارتها بدین شكل بود كه آن روز از میدان شوش، تمام ماشین‌ها را كه می‌خواستند به طرف شهرری بروند كنترل می‌كردند كه فقط كسانی كه این كارتها را دارند بروند یك بار دیگر این كارتها جنب در ورودی امامزاده عبدالله توسط سربازها و پلیس كنترل می‌شد دهها كامیون سرباز دم در ورودی و سه‌راه ورامین را محاصره كرده بودند. داخل گورستان هم محاصره بود.»
البته علی‌رغم تمام این محدودیت‌ها و سفاکی‌ها، اين مراسم با استقبال گسترده دانشجويان همراه بود و از ميدان شوش تا امامزاده عبدالله(ع) مملو از جمعيتي بود كه به مراسم بزرگداشت اين سه دانشجوی شهید مي‌رفتند و دم در امامزاده با جابه‌جا كردن پنهانی كارتها عده كثيري توانستند در اين مراسم شركت كنند.
پس از اين مراسم نيز پيام‌هاي تسليت از جانب دانشجويان و سران ساير كشورها براي خانواده شهدا، فرستاده شد.
اهمیت و بازتاب عظیمِ خون شهدای 16 آذر
دكتر غلامرضا شریعت‌رضوی در مورد اهمیت و بازتاب عظیمِ شهادت شهدای دانشجو در 16 آذر خاطرنشان می‌نماید:
«شهادت این سه نفر... واقعاً كوس رسوایی رژیم حاكم و كودتای فرمایشی 28 مرداد را درست چند ماه بعد در همه دنیا به صدا درآورد و در آن زمان این مطلب برای همه دنیا، عجیب بود كه رژیم حتی در محیط بسته دانشگاه بر روی دانشجوی بی‌سلاح اسلحه بكشد و با گلوله صدای حق‌طلبانه دانشجویان را خفه بكند. شهادت این سه نفر در انقلاب بزرگی كه ما امروز داشته‌ایم- كه همه محاسبات دنیایی را آن طور كه امام خمینی گفته‌اند به هم زده- مقدمه‌ای بود بر اینكه مردم بیدار باشند، دانشجوها تحریك و تهییج و متشكل شوند. به خصوص دانشجویان خارج از كشور، روز 16 آذر را به عنوان روز قیام دانشجویی علیه قیام فاسد پهلوی می‌شناختند و این مقدمه بود برای انقلاب بعدی دانشجویی در دنیا.»
رویش‌های انقلابیِ عظیم در دانشگاه‌ها
با وجود نقشه‌ها و توطئه‌های رژیم منحوس ستمشاهی و اربابان ضددینِ بیگانه‌اش برای دین‌زدایی از دانشگاه‌ها، با عنایات الهی در همان دانشگاهِ ساخته طاغوت و برنامه‌ریزی‌شده غربی‌ها، رویش‌های انقلابیِ عظیمی داشتیم. شهدای 16 آذر از جمله این رویش‌ها هستند.
مقام معظم رهبری رویش‌های عظیم دیگر را چنین تبیین می‌نمایند:
«هدف انقلاب ایجاد دانشگاه متدیّن بود، که جوان کشور وقتی می‌آید دانشگاه و چند سال در دانشگاه می‌ماند و بعد می‌آید بیرون، باید متدیّن بیاید بیرون، حتّی متدیّن‌تر از وقتی که وارد دانشگاه شد، [امّا] هدف آنها درست عکس این بود؛ آنها می‌خواستند از دانشگاه دین‌زدایی کنند و کردند. البتّه در این هدف خیلی موفّق نشدند، امّا هر کار توانستند کردند. اینکه می‌گویم «موّفق نشدند»، برای خاطر این است که در همان دانشگاهِ ساخته طاغوت و برنامه‌ریزی‌شده غربی‌ها آدم‌هایی مثل حسن باقری به وجود آمدند، شهید برجسته والامقامی که دانشجوی همین دانشکده حقوق دانشگاه تهران بود؛ یا چند نفر از این شهدای هسته‌ای دانشجوهای آن روزند؛ بسیاری از شهدای دفاع مقدّس، آن سرداران و برجسته‌ها و مانند اینها، دانشجوهای دانشگاه‌های قبل از انقلابند.» 1401/2/6