پرسش:  

از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام چه رابطه‌ای میان صبر و حوصله و ظفر و موفقیت وجود دارد، و آیا صرف استعداد برای دستیابی به پیروزی و موفقیت کافی است؟

پاسخ:

دید‌گاه‌های مختلف برای کسب پیروزی و موفقیت

پیروزی و موفقیت، آن محبوب و معشوق عمومی است که همه افراد بشر در هر رشته و مقام که هستند، وسیله و راه رسیدن به آن را جست‌وجو می‌کنند. بدیهی است که هر کسی محبوب و مطلوبی دارد و آرزوی رسیدن به آن محبوب، همواره دل او را زنده نگه می‌دارد، و دائما در اندیشه است که چه وسیله‌ای او را یاری خواهد کرد که پیروز و موفق شود و به محبوب و مطلوب خود برسد.

1- بخت و شانس

افراد جامعه در تشخیص راهکارها و عوامل رسیدن به پیروزی و موفقیت یکسان نیستند. کسانی که هیچ‌گونه واقع‌بینی در آنها نیست و با وهم و خیال می‌خواهند به اهداف خود برسند، خیال می‌کنند یگانه چیزی که باید به کمک و یاری آدمی بیاید و او را به ظفر و موفقیت برساند، بخت و شانس و تصادف است. گمان می‌کنند هر کسی با یک بخت و شانس مخصوص به دنیا آمده است. اگر  خوشبخت به دنیا آمده باشد، هیچ چیز نمی‌تواند او را بدبخت کند، و اما اگر بدبخت و بدشانس به دنیا آمده باشد،‌ هیچ چیز قادر نخواهد بود او را خوشبخت سازد. نه علم،‌ و نه ایمان، و نه عمل صالح، و نه اخلاق و ملکات فاضله به هر راه راست و صراط مستقیمی که قدم بگذارد، آن بخت بد و سیاه مانند سایه همراه او است،‌ و نمی‌گذارد به نتایج دلخواه خود برسد. به گمان این اشخاص هیچ قدرتی در جهان قادر نیست که خوشبخت را بدبخت و بدبخت را خوشبخت نماید. این دیدگاه یک خیال و توهم شیطانی است، زیرا نه عقل مسئله بخت و شانس و تصادف را به رسمیت می‌شناسد و نه آموزه‌های وحیانی اسلام. خداوند احدی را خوشبخت با لذات و بدبخت با لذات نیافریده است. قرآن کریم می‌فرماید: ما بشر را از نطفه‌ای آفریدیم که ترکیبی از استعدادهای مختلف است (الانسان-2) بنابراین همه گونه استعداد در آدمی هست و همه گونه راهی به روی او در این جهان باز است. او آزاد و مختار آفریده شده، و این مسئولیت خود انسان است که باید راه را درست تشخیص بدهد و درست عمل کند تا سقوط نکند! 

2- تاکید بر عوامل خارجی وجود انسان

برخی دیگر تکیه خود را روی عوامل موجود می‌اندازند، ولی در میان عوامل موجود، خود را فراموش می‌کنند، و فقط دیگران را به حساب می‌آورند. چشم طمع به دیگران دارند، و با توسل به ارتباطات و عوامل ذی‌نفوذ می‌خواهند به اهدافشان برسند. این افراد رمز پیروزی و موفقیت را در تقویت ارتباطات با عوامل ذی‌نفوذ و قدرتمند می‌دانند و اگر کسی از چنین پشتوانه‌ای برخوردار نبود، به طور طبیعی او نمی‌تواند به پیروزی و موفقیت در رسیدن به اهداف مطلوب خود نائل گردد. این دیدگاه نیز عقلی و منطقی نیست و آموزه‌های دینی هم آن را تایید نمی‌کند.

۳- صبر و حوصله زیاد

گزینه صحیح این است که انسان شخصیت و استعدادهای مکتوم درونی خود را بشناسد و بداند که در نظام علل و اسباب جهان، از همه اسباب بهتر همان اسبابی است که همراه وجود خود ما است. خداوند هر موجودی را که آفریده، او را مجهز ساخته به استعدادها و تجهیزاتی که جزو شخصیت او است و این مطلب اختصاص به انسان هم ندارد، همه موجودات در داخل وجود خود مجهزند به تجهیزاتی که همانا وسیله سعادت آنها می‌باشند.

یکی از مهم‌ترین عواملی که در پیروزی و توفیق انسان دخالت زیادی دارد و شرط موفقیت در کارها به حساب می‌آید، صبر و حوصله زیاد است. کم‌صبری و بی‌حوصلگی مانع است که انسان در یک کار مفید که متناسب با استعداد او است مداومت کند، همه کارها را ناقص می‌گذارد، و دائما از این شاخه به آن شاخه می‌پرد و در نتیجه هیچ کاری را به طور کامل انجام نمی‌دهد. بسیاری افراد بااستعداد و اهل نبوغ به خاطر کم‌صبری و بی‌حوصلگی هیچ کاری را به طور کامل انجام نمی‌دهند و توفیقاتی را به دست نمی‌آورند در حالی که افراد ضعیف و متوسط از نظر استعداد و نبوغ، در اثر صبر و حوصله زیاد و مداومت در کار به موفقیت و پیروزی‌های شگرفی دست می‌یابند. بنابراین با صبر و استقامت و حوصله زیاد بی‌استعدادترین افراد هم ولو در یک زمان طولانی بی‌هدف خواهند رسید. همان‌طور که امام علی(ع) فرمود: آدم با حوصله ظفر را به چنگ خواهد آورد ولو بعد از یک زمان طولانی.(نهج‌البلاغه- حکمت ۱۵۳)