صداوسیما و تحول در پوشش اخبار خشونتآمیز
نظامهای رسانهای مختلف بنا بر سیر تاریخی و یا نظام معرفتی خود روی برخی اصول یا سرفصلهای محتوای رسانهای حساسیت بیشتر یا کمتری دارند و یا بنا بر برخی موضوعات از برخی سرفصلهای محتوایی چشمپوشی میکنند. بهعنوانمثال در بعضی کشورها محتوای مربوط به نژادپرستی، در برخی دیگر محتوای جنسی و در برخی دیگر محتوای خشونتآمیز حساسیت بیشتری نسبت به دیگر محتواها دارد. تاریخچة صداوسیمای ایران نیز نشان میدهد، موضوعات جنسی جزو خطوط قرمز این رسانه بوده که بهعنوان یک تابو و ضد ارزش در این نظام هنجاری قرارگرفته است و کمترین نشانهای حتی پوششهای خارج از عرف را مورد سانسور قرار میدهد. در مقابل در برخی کشورها سایر موضوعات ازجمله محتوای خشونتآمیز است که جزو خطوط قرمز و ضد ارزش برای این رسانههاست؛ موضوعی که در نظام ارزشی محتوایی صداوسیما جایگاه یکسانی ندارد؛ در همین چارچوب است که پخش ویدئوی عریان یک فرد توسط صداوسیما موجب عذرخواهی این رسانه شده اما پخش تصاویر خشونتآمیز ازجمله پخش تصاویر عملیاتهای تروریستی پیکر زخمیها و کشتهشدهها چندان محل حساسیت نیست و ازنظر مدیران آن کارکردی آگاهی افزا نیز پیدا میکند.
حادثه تروریستی شاهچراغ اما نشان داد که سازمان صداوسیما بنا بر تجربه چندماهه خود در تلاش است تا ارائه محتواهای دارای ملاحظات محتوایی همچون خشونت را لایهبندی نماید. در همین چارچوب بررسی همة بخشهای خبری صداوسیما بعد از حادثه بهخصوص خبر ساعت ۲۲ شبکه ۳، خبر ساعت ۳۰: ۲۰ شبکه دو، خبر ساعت ۱۹، ۲۱ و گفتوگوی ویژة شب حادثه شبکه خبر و اخبار ساعتهای ۸، ۹ ، ۱۰و ۱۴ شبکه خبر فردای حادثه و تحلیل محتوای آنها نشان میدهد معاونت سیاسی صداوسیما تلاش کرده است بنابر تجربیات گذشته خود در بخشهای پرمخاطبتر خود بهویژه بخش خبری ساعت ۳۰: ۲۰ شبکه دو و خبر ساعت ۱۴ شبکه یک و مشروح خبر ساعت ۲۱ شبکه یک که جزو پرمخاطبترین بخشهای خبری صداوسیما است، تصاویر خشونتآمیز این عملیات تروریستی را بهصورت تار برای رعایت بهداشت روانی مخاطبان نشان دهد اما در سایر بخشهای خبری کممخاطبتر خود تصاویر این عملیات ازجمله بخش گفتوگوی ویژه خبری ساعت ۲۱، خبر ساعت ۱۲ شب، ۸، ۹ و ۱۰ صبح خود این تصاویر بهصورت واضح نشان داده شده است.
مشخص است که بخشهایی از بخشهای خبری سازمان صداوسیما دارای مخاطب بیشتر و البته مخاطب عام و خانواده است. بخشهای دیگر نیز یا کم مخاطب بوده و یا مخاطب خاص خود را دارد.
اقدام صداوسیما در پرهیز از نمایش کامل خشونت در بخشهای خبری اصلی خود، نشان از امکان ایجاد درک لایهبندی مخاطب و همچنین امکان ایفای کژکارکرد از طریق پخش مستقیم صحنههای خشونتبار بهجای ایفای کارکرد آگاهی بخشی است.
فهم صداوسیما از اینکه پخش هر محتوای خشونت باری ولو خشونت علیه هموطنان موجب آگاهی بخشی نمیشود قدمی روبهجلو برای اصلاح ساختار محتوایی خبر در صداوسیما میتواند باشد.
حمید درویش
پژوهشگر اندیشکده حکمرانی شریف