مقصود از وحدت و تقریب مذاهب اسلامى چيست؟
استاد شهید مطهری
مقصود از وحدت و تقریب مذاهب اسلامى چيست؟ آيا مقصود اين است که از ميان مذاهب اسلامى يكى انتخاب شود و ساير مذاهب كنار گذاشته شود؟ يا مقصود اين است كه مشتركات همه مذاهب گرفته شود و مفترقات همه آنها كنار گذاشته شود و مذهب جديدى بدين نحو اختراع شود كه عين هيچ يك از مذاهب موجود نباشد؟ يا اينكه وحدت اسلامى به هيچ وجه ربطى به وحدت مذاهب ندارد و مقصود از اتحاد مسلمين اتحاد پيروان مذاهب مختلف در عين اختلافات مذهبى در برابر بيگانگان است؟
پاسخ این است که مخالفين اتحاد مسلمين براى اينكه از وحدت اسلامى مفهومى غير منطقى و غير عملى بسازند، آن را به نام «وحدت مذهبى» توجيه مى كنند تا در قدم اول با شكست مواجه گردد.
بديهى است كه منظور علماى روشنفكر اسلامى از وحدت اسلامى، حصر مذاهب به يك مذهب و يا اخذ مشتركات مذاهب و طرد مفترقات آنها- كه نه معقول و منطقى است و نه مطلوب و عملى- نيست.
منظور اين دانشمندان متشكل شدن مسلمين است در يك صف در برابر دشمنان مشتركشان.
این دانشمندان می‌گویند:مسلمین اشتراکات بسیاری دارند که می‌تواند مبنای یک اتحاد محکم گردد:
... وحدت در جهان‌بینی، در فرهنگ، در سابقه تمدن،در بینش و منش،در معتقدات مذهبی، در‌پرستش‌ها و نیایش‌ها، در آداب و سنن اجتماعی خوب، می‌تواند از آنها ملت واحد بسازد و قدرتی عظیم و هایل به وجود آورد که قدرت‌های عظیم جهان ناچار در برابر آنها خضوع نمایند، خصوصا اینکه در متن اسلام بر این اصل تأکید شده است.مسلمانان به نص صریح قرآن برادر یکدیگرند و حقوق و تکالیف خاصی آنها را به یکدیگر مربوط می‌کند. با این وضع چرا مسلمین از این همه امکانات وسیع که از برکت اسلام نصیبشان گشته، استفاده نکنند؟
معتقدين به انديشه وحدت اسلامي مي گويند:
هیچ ضرورتی ایجاب نمی‌کند که مسلمین به خاطر اتحاد اسلامی، صلح و مصالحه و گذشتی در مورد اصول یا فروع مذهبی خود بنمایند،همچنان‌که ایجاب نمی‌کند که مسلمین درباره اصول و فروع اختلافی فیمابین بحث و استدلال نکنند و کتاب ننویسند.تنها چیزی که وحدت اسلامی از این نظر، ایجاب می‌کند، این است که مسلمین برای اینکه احساسات کینه‌توزی در میانشان پیدا نشود یا شعله‌ور نگردد: متانت را حفظ کنند، یکدیگر را سبّ و شتم ننمایند، به یکدیگر تهمت نزنند و دروغ نبندند، منطق یکدیگر را مسخره نکنند و بالاخره عواطف یکدیگر را مجروح نسازند، از حدود منطق و استدلال خارج نشوند.
در حقیقت ـ لااقل ـ حدودی را که اسلام در دعوت غیرمسلمان به اسلام لازم دانسته است، درباره خودشان رعایت کنند:«اُدعُ الی سبیل ربک بالحکمهًْ و الموعظهًْ الحسنة و جادلهُم بالتی هی احسنُ»(نحل/۱۲۵)
نتیجه آنکه- منظور علمای روشنفکر اسلامی از وحدت اسلامی،حصر مذاهب به یک مذهب و یا اخذ مشترکات مذاهب و طرد مفترقات آنها و ایجاد مذهبی جدید که نه معقول و منطقی است و نه مطلوب و عملی ـ نیست.
منظور از وحدت اسلامی، متشکل شدن مسلمین است در یک صف در برابر دشمنان مشترکشان.
* مجموعه آثار شهيد مطهري(«الغدير» و وحدت اسلامى(شش مقاله)) ج 25 صص26-27، با تلخیص و ویرایش جزئی