سید محمد امین‌آبادی
منطقه «قفقاز جنوبی» این روزها بار دیگر صحنه درگیری گسترده بین آذربایجان و ارمنستان شده است.این درگیری‌ها که گفته می‌شود صدها سرباز از دو طرف نیز در آن کشته شده‌اند شدیدترین درگیری‌ها از سال 1399 و پس از جنگ 44 روزه دو کشور بر سر منطقه قره‌باغ بوده است. براساس توافق آتش‌بسی که بعد از این جنگ بین دو طرف امضا شد ارمنستان بخش‌هایی از سرزمین‌هایی را که چند دهه تحت کنترل داشت به آذربایجان واگذار کرد و روسیه نیز 2 هزار نیروی صلح بان خود را برای نظارت بر آتش‌بس در این منطقه مستقر کرد. در درگیری کنونی نیز باکو و ایروان یکدیگر را به نقض آتش‌بس متهم می‌کنند اما کارشناسان معتقدند پیشروی سریع نیروهای آذری در خطوط تماس و استفاده گسترده از توپخانه و پهپادهای رزمی در مناطق درگیری نشان می‌دهد آنها از قبل برای این درگیری آماده بوده‌اند. واقعیت این است که دولت «پاشینیان» در ارمنستان با مشکلات گسترده داخلی روبه‌رو بوده و بعد از جنگ 2 سال پیش قره‌باغ وی در ضعیف‌ترین موقعیت سیاسی خود قرار دارد. جنگ اوکراین نیز مزید بر علت شده و جمهوری آذربایجان فکر می‌کند در شرایط کنونی می‌تواند از فرصت استفاده کرده و با توجه به درگیری روسیه در جبهه‌ای دیگر و همچنین وضعیت به‌هم‌ریخته دولت ارمنستان و ضعف شدید ارتش این کشور با تصرف منطقه حائل بین آذربایجان و نخجوان و با اتصال آذربایجان به ترکیه‌، ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی را به سود خود تغییر دهد. در این میان بحران انرژی در اروپا نیز به کمک «علی‌اف» آمده است. اروپا به شدت به منابع جدید گازی احتیاج دارد و آذربایجان یکی از این منابع به شمار می‌رود. همین اخیراً وزیر انرژی آذربایجان اعلام کرد که این کشور قصد دارد طی ماه‌های آینده صادرات گاز به اروپا را (نسبت به سال ۲۰۲۱) به میزان ۳۰ درصد افزایش بدهد.
زمانی که جنگ دوم قره‌باغ در سپتامبر 2020 (مهر 99) آغاز شد جمهوری اسلامی ایران در یک موضع‌گیری مبتنی بر حقوق بین‌الملل خواستار حل‌وفصل اختلافات از طریق مذاکره شده و همزمان بر حق جمهوری آذربایجان بر بازپس‌گیری مناطق اشغالی خود تاکید کرد. براساس تمامی قطعنامه‌های بین‌المللی، بخش جنوبی منطقه قره‌باغ خاک رسمی جمهوری آذربایجان محسوب می‌شد که در سال ۱۹۹۴ توسط ارتش ارمنستان اشغال شده بود. ارتش جمهوری آذربایجان نیز مهر 1399 پس از یک درگیری سنگین ۴۴ روزه موفق شد تا کلیه مناطق اشغالی را که معادل ۱۵ درصد از مساحت این کشور بود پس از ۲۶ سال بازپس گیرد. با این وجود دور جدید درگیری‌ها که با تحریک دولت ترکیه و برای اشغال مناطق ما بین قره‌باغ و نخجوان آغاز شده نه‌تنها هیچ مبنای حقوقی ندارد بلکه وضعیت سیاسی، امنیتی و ژئوپلیتیکی منطقه را نیز بر هم خواهد زد.
جمهوری اسلامی ایران بارها هشدار داده و به صراحت نیز اعلام کرده است که اجازه تغییر ژئوپلیتیکی منطقه و قطع ارتباط مرزی ایران با جمهوری ارمنستان را نخواهد داد. ارمنستان خط ارتباطی ایران با دریای سیاه، قفقاز شمالی و بخشی از اروپا محسوب می‌شود و تغییر ژئوپلیتیکی منطقه قطعاً به ضرر منافع کلان جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود. زمانی که در تیرماه گذشته «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه برای شرکت در نشست هماهنگی اعضای اجلاس «آستانه» همزمان با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه در تهران به سر می‌برد این موضوع به شکل آشکار و صریح از سوی رهبر معظم انقلاب به رئیس‌جمهور ترکیه یادآوری شد. رهبر انقلاب صراحتاً با اعلام خط قرمز بودن تغییر ژئوپلیتیک منطقه خطاب به اردوغان فرمودند: «اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد چرا که این مرز یک راه ارتباطی چندهزار ساله است.»
​​​​​جدای از مسئله تغییر ژئوپلیتیکی منطقه قفقاز که جمهوری اسلامی به صراحت تاکید کرده که آن را خط قرمز خود می‌داند و اجازه حذف خط مرزی خود با ارمنستان را نخواهد داد؛ موضوع بسیار مهم و حیاتی دیگر برای ایران مسئله حضور آمریکا و رژیم صهیونیستی در این منطقه حساس و در جواز مرزهای سرزمینی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. آمریکا سعی دارد از درگیری روسیه در منطقه اروپای شرقی استفاده کرده و خلأ قدرت در منطقه قفقاز را با حضور خود پر کند سفر هفته جاری «نانسی پلوسی» رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به ارمنستان و حمایت واشنگتن از ایروان در مناقشه اخیر نیز در همین راستا ارزیابی می‌شود. دولت ارمنستان به‌دلیل ضعف شدید نظامی خود به‌دنبال متحد در میان قدرت‌های بزرگ می‌گردد و فکر می‌کند با درگیری روس‌ها در اوکراین می‌تواند روی کمک نظامی و سیاسی واشنگتن حساب باز کند‌، اما واقعیت این است که آمریکا هرگز خود را درگیر جنگ ارمنستان و آذربایجان نکرده و منافع و اهداف دیگری از حضور در منطقه دارد که همان باز کردن یک جبهه دیگر علیه روسیه و فشار بر مسکو در این منطقه و همچنین کاهش نقش‌آفرینی ایران در قفقاز است. ایجاد تنش، بحران و ناآرامی در مرزهای ایران همچنین موقعیت مناسبی را برای رژیم اسرائیل که متحد جمهوری آذربایجان در منطقه است و مناسبات خود را نیز اخیراً با دولت ترکیه بهبود بخشیده؛ ایجاد می‌کند تا زمینه نفوذ این رژیم را در منطقه بیش از پیش فراهم کند. رژیم صهیونیستی تلاش می‌کند تا از گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و در چارچوب سیاست همسایگی در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی بین ایران و کشورهای منطقه جلوگیری کرده و ایران را از کریدورهای انتقال کالا و انرژی در منطقه حذف کند. تنش کنونی در مرزهای بین ارمنستان و آذربایجان و بحث ایجاد کریدور «زنگه زور» و حذف مرزهای 38 کیلومتری ایران با ارمنستان نیز این امکان و موقعیت را به آمریکا و رژیم صهیونیستی می‌دهد که ایران را از معادلات حذف کرده، منطقه را برای حضور بیشتر خود ناامن کنند و جبهه جدیدی نیز علیه روسیه در منطقه‌ ایجاد کنند. جمهوری اسلامی ایران همان‌طور که در مسئله حضور رژیم اسرائیل در منطقه کردستان عراق نشان داد که اجازه نخواهد داد صهیونیست‌ها در جوار مرزهای سرزمینی خود به فتنه‌گری بپردازند در منطقه قفقاز نیز مانع استقرار و گسترش حضور و نفوذ صهیونیست‌ها خواهد شد این خط قرمز قطعی کشور به اطلاع الهام علی‌اف و اردوغان رسیده و در نتیجه مسئولیت بروز هرگونه حادثه امنیتی و عواقب هرگونه فتنه‌گری صهیونیست‌ها در منطقه و در نزدیکی مرزهای ایران نیز برعهده سران آذربایجان و ترکیه خواهد بود.