به صحرا شدم عشق باریده بود
حداد عادل در این نشست بیان کرد: در سال‌های اخیر پس از سقوط صدام که راهپیمایی اربعین رفته رفته قوت و وسعت گرفت، مانند بسیاری از مردم آرزومند شرکت در این راهپیمایی بودم. در سال ۱۳۹۶ توفیق حاصل شد که همراه کاروانی که عموماً نوجوان بودند، راهی این سفر شوم. در کوله‌پشتی‌ام دفترچه کوچکی داشتم و صبح‌های زود که دیگران در خواب بودند در آرامش و فراغت، حس و حال سفرم را می‌نوشتم. در طول چند روزی که در مسیر بودیم، مطالب اصلی کتاب نوشته شد.
نویسنده کتاب «به صحرا شدم عشق باریده بود» با اشاره به اینکه این کتاب یک سفرنامه معمولی نیست، افزود: مسافرت‌هایی مانند راهپیمایی اربعین یا سفر حج، همیشه نزد مذهبی‌ها می‌تواند مولد یک سفرنامه باشد. ما یک گونه ادبی سفرنامه ویژه سفرنامه‌های حج، عتبات یا حرم رضوی داریم. در راهپیمایی اربعین نیز طبیعی است که هر سال چند سفرنامه از این جمعیت چند میلیونی به چاپ برسد. بسیاری از سفرنامه‌ها شرح وقایع سفر است. کتاب من به آن معنا سفرنامه نیست؛ قصدم تشریح جزء به جزء وقایع مسیر پیاده‌روی نبود و از جزئیات صرف‌نظر کردم.
حداد عادل ادامه داد: راهپیمایی اربعین را در دو سطح باید واکاوی کرد. در سطح اول ارتباط این راهپیمایی با انقلاب اسلامی و در ادامه ارتباط راهپیمایی اربعین و انقلاب اسلامی با قیام سید‌الشهدا(ع) باید واکاوی شود. سعی کردم یک ساختمان سه طبقه را روی هم بنا کنم. راهپیمایی در بالاترین سطح و روی پایه‌های انقلاب اسلامی استوار است و انقلاب اسلامی نیز روی شالوده قیام امام حسین(ع) بنا شده است. سعی‌ام این بوده که یک نوع معناشناسی از این راهپیمایی به‌دست بیاورم. من این راهپیمایی را یک صورت درنظر گرفتم و سعی کردم معنای پنهان و آشکار پشت آن را روشن کنم. وی تصریح کرد: همه جزئیات این کتاب اجزای یک منظومه فکری است و موزاییک‌وار در کتاب پخش نشده است، بلکه مانند تاروپود یک فرش است که در نهایت یک نقش را مجسم می‌کند.
رئیس‌فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به اینکه این کتاب را به برادر شهیدش تقدیم کرده، افزود: عنوان کتاب را از «تذکرهًْ‌الاولیاء» فریدالدین عطار نیشابوری گرفتم. کسانی که با ادبیات عرفانی آشنا باشند، می‌دانند که یکی از معروف‌ترین کتاب‌های عرفانی به زبان فارسی در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم، «تذکرهًْ‌الاولیاء» است. این کتاب نثر فارسی پرتپشی دارد و عشق و شوق عرفانی کاملا در قلم عطار موج می‌زند. کتاب بسیار خواندنی و مرجعی در ادبیات عرفانی است. از این اثر جملاتی در ذهن داشتم: «به صحرا شدم عشق باریده بود...» معنی این عبارت تا اولین شبی که قدم در این راهپیمایی گذاشتم، متوجه نشدم. نویسنده کتاب «به صحرا شدم...» در معرفی این اثر، گفت: این کتاب شامل یک پیشگفتار یک صفحه‌ای و پنج فصل با عنوان‌های «شبی خوش، سفری خوش»، «همه مهمان‌های امام حسین»، «به صحرا شدم عشق باریده بود»، «آتش بدون خاکستر» و «در حدیث دیگران» است. در فصل «شبی خوش، سفری خوش» یک بیان احساس دارم از مشاهده این پدیده‌ای که با آن زندگی نکرده بودم و در آن حضور نداشتم. شهودی که آنجا پیدا کردم، حال عجیبی به من داد. تجربه مشابهی حدود ۱۶ سال پیش در سفر حج داشتم و کتابی درباره حج شبیه به همین کتاب با عنوان «حج؛ نماز بزرگ» نوشتم. شاید آن کتابی تمرینی برای نگارش «به صحرا شدم عشق باریده بود» بود.
غلامعلی حداد عادل در ادامه با مقایسه‌ای از تفاوت عزاداری سید‌الشهدا(ع) در دوران قبل و پس از انقلاب اسلامی، اظهار داشت: در زمان انقلاب ۳۳ سال داشتم و کاملا دوران قبل از انقلاب را تجربه کرده‌ام. از زمان تولد در روضه و هیئت و عزاداری بزرگ شدم و از این بابت نیز یک تاریخ ۸۰ ساله در ذهن من است. می‌توانم معنای اتفاق و تحولی که در عزاداری امام حسین(ع) به برکت انقلاب اسلامی رخ داد را بهتر درک کنم. در واقع یک تحول مثبت در عزاداری‌ها رخ داده است. وی افزود: گفتمان ذلت، غم و غم‌پروری، گفتمان مسلط بر عزاداری سید‌الشهدا(ع) بود. انقلاب اسلامی این گفتمان را به گفتمان حماسی تبدیل کرد. گفتمان ذلت به گفتمان عزت تبدیل شد. محتوای عزاداری تصحیح شد، چون حماسی شدن و عزت‌مند شدن در عاشورا چیزی نیست که امام خمینی(ره) از بیرون به محرم وصله کرده باشد. امام(ره)از درون خود عاشورا این مفهوم را بیرون کشید. آن‌قدر خاکستر روی آن آتش را پوشانده بود که گرمای مختصری از آن آتش حماسه و عزت خارج می‌شد. امام خمینی(ره) خیلی حکیمانه این خاکستر را فوت کرده و اجازه داد این آتش جان بگیرد و شعله‌ور شود. نویسنده کتاب «به صحرا شدم عشق باریده بود»، اظهار کرد: در این کتاب حرفم این بود که راهپیمایی اربعین یک بُعد و یک ضلع از اضلاع انقلاب است. جوهر، روح و جان این راهپیمایی نتیجه تحولی است که نه‌تنها در ایران، بلکه در همه‌جا به برکت انقلاب اسلامی اتفاق افتاده و این تحول، زنده شدن مذهب و فعال شدن دین در عرصه سیاست با الهام از نهضت حسینی است.
حداد عادل در بخش پایانی سخنانش، گفت: در فصل آخر هدفم نشان دادن نگاه دیگرانی است که از بیرون به این پدیده بزرگ نگاه می‌کنند. در این راستا، سه منبع پیدا کردم. یک کتاب، ترجمه گزارشی از بخش علوم سیاسی دانشگاه «ام آی تی» بود که در سال ۲۰۱۵ منتشر شده و در آن با حدود چهار هزارنفر مصاحبه صورت گرفته و پرسشنامه تهیه شده است. آنها گفته بودند که چنین جمعیت خالصی را در هیچ‌جای دیگری نمی‌بینیم. این جمعیت گدازه‌های آتشفشان انقلاب اسلامی است. منبع دوم، گزارشی از مرحوم علی سلیمانی و سومین منبع نیز گزارشی از مصاحبه مرحوم نادر طالب‌زاده با الکساندر دوگین بود.
محسن چینی‌فروشان؛ مدیرعامل دفتر نشر فرهنگ اسلامی نیز در این نشست، بیان کرد: این کتاب از چند جهت قابل توجه است. وجه نخست به شخصیت ادبی و قلم دکتر حداد عادل مربوط است و موضوع پیاده‌روی اربعین نیز اهمیت محتوا را بیشتر کرده است. کتاب، زبانی سلیس و روان و مطابق با حس و حال خوانندگانی در گروه‌های مختلف دارد. این اثر معرف‌افزا و ترکیبی از شعر، خاطره و روایت است و نکات بسیار ظریف و دقیقی در خود دارد. گره خوردن کتاب با موضوعاتی مانند گروه فاطمیون یا دفاع مقدس نیز بر جذابیت آن افزوده است. در برخی موارد نیز شبهاتی را مطرح یا به شبهاتی پاسخ داده است.
وی با بیان اینکه حماسه و حس و حال عاطفی، یک‌جا در این کتاب جمع شده، ادامه داد: دفتر نشر فرهنگ اسلامی با سابقه‌ای نزدیک به ۵۰ ساله که تاریخچه تأسیس آن با بزرگانی مانند شهید بهشتی و شهید باهنر گره خورده، در انتخاب کتاب برای انتشار دقت خاصی دارد و ویژگی‌هایی را مدنظر قرار می‌دهد. این کتاب برای دفتر نشر فرهنگ اسلامی، اثر معتبری است. با توجه به وضعیت نه چندان پررونق بازار نشر، این کتاب فروش خوبی داشته و در مدت کوتاهی اکنون چاپ پنجم آن در دست انتشار بوده و تاکنون به زبان‌های عربی، انگلیسی و اردو ترجمه شده است. وقتی استقبال مردم را دیدیم، کتاب صوتی آن‌را تولید کردیم که به‌ویژه برای راهپیمایان در مسیر پیاده‌روی اربعین می‌تواند مفید و جذاب باشد. علاوه‌بر نسخه صوتی کتاب که به‌صورت رایگان در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته، در کتاب چاپی نیز QR کُد کتاب قرار گرفته و مخاطبان می‌توانند صورت کتاب را نیز بشنوند.
چینی‌فروشان در پایان با اشاره به ورود دفتر نشر فرهنگ اسلامی به موضوع اربعین و تولید آثاری در این زمینه، گفت: اربعین بهانه خوبی برای خیلی از اتفاقات خوب است. ما تجربه خاطره‌نگاری را در دفاع مقدس داشتیم و این موضوع به‌طور طبیعی در راهپیمایی میلیونی اربعین نیز اتفاق می‌افتد. اخیرا در این مجموعه کاری با عنوان «منازل العشاق» را در دست تولید داریم که بیشتر در قالب صوتی است. کار دیگر، ۱۷ ترکیب‌بند زینبی است که اخیرا صوتی آن نیز منتشر شده است. طرح دیگر دفتر نشر فرهنگ اسلامی در موضوع اربعین، «از مدینه تا مدینه» است. طرح «مادرانه‌های اربعین» از دیگر سوژه‌هایی است که می‌تواند منشأ تولید آثار خواندنی باشد.