پیاده‌روی اربعین، آداب و فضیلت‌های آن
رستاخیز اربعین حسینی(ع)
ایرج نظافتی
رستاخیز بزرگ اربعین حسینی آغاز شده است و مردم از اقصی نقاط جهان خود را به مسیر پیاده‌روی نجف به کربلا رسانده‌اند تا بتوانند با حضور در اجتماع میلیونی، در کربلای معلی دنباله‌رو رسالت زینبی باشند.
حرکت در مسیر عاشقی پیاده‌روی نجف به کربلا حال و هوای خاص خود را دارد.
از هنگامی که نخستین زائر مضجع منور حضرت اباعبدالله الحسین(ع)
جابر بن عبدالله انصاری در روز اربعین از مدینه به سمت کربلا رهسپار شد تا کنون ۱۳۷۳ سال می‌گذرد.
در طول این سال‌ها علما و اولیای الهی برای زیارت سیدالشهدا(ع) در روز اربعین اهمیت و جایگاه والایی قائل بودند و بسیاری با پای پیاده از نجف اشرف به سوی کربلا رهسپار می‌شدند. جابر بن عبدالله انصاری، نخستین زائر کربلای معلی در روز اربعین سال ۶۱ هجری است ولی این سنت حسنه در سال‌های حضور ائمه معصومین علیهم السلام با وجود حکومت‌های سفاک و خون ریز اموی و عباسی انجام شده است.
میلیون‌ها عاشق و دلداده مکتب حسینی(ع) از کشور اسلامیمان وارد عراق شده‌اند و شور و حال خاصی به این رستاخیز عظیم بخشیده‌اند.
حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا پناهیان درباره اهمیت شناخت سیدالشهداء علیه‌السلام می‌گوید: «امام زمان(عج) پس از ظهور، خود را به واسطه امام حسین(ع) به همه عالم معرفی می‌کند، بنابراین در آن زمان باید همه مردم عالم، حسین(ع) را شناخته باشند و پیاده‌روی اربعین بهترین فرصت برای این کار است.»
اهمیت زیارت امام حسین(ع)
زیارت خانه خدا و مراقد ائمه اطهار، از امور مهم معنوی شمرده شده و روایات بسیاری درباره آن وارد شده است. پاداش‌های اخروی مختلفی برای زیارت بیان شده و در روایت آمده است که اهل بیت به زیارت زوار رفته و هول و هراس قیامت را از آنها دور کرده و ایشان را مورد شفاعت خود قرار می‌دهند. زیارت امام حسین(ع) نیز مورد سفارش بسیاری قرار گرفته و روایات و پاداش‌های فراوانی برای آن وارد شده است. زائر آن حضرت از آتش دوزخ در امان است و زیارت ایشان، برابر با هزار حج و هزار عمره و آزاد کردن هزار بنده است، اجر هزار شهید از شهداى بدر و هزار روزه‌دار و هزار صدقه مقبوله به زائر امام حسین(ع)عطا شده و آمرزش گناهان گذشته و آینده، کمترین ثوابی است که به او کرامت می‌شود.(کامل و الزیارت صفحات11تا164)
در برخی از روایات تاریخی بیان شده است که زیارت کربلا با پای پیاده در زمان «شیخ انصاری» (متوفی سال ۱۲۸۱ قمری) رسم بوده است، اما در برهه‌ای از زمان به ورطه فراموشی سپرده می‌شود که در نهایت توسط «شیخ میرزا حسین نوری» دوباره احیا می‌شود.
این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیاده‌روی از نجف تا کربلا اقدام کرد که ۳ روز در راه بود و حدود ۳۰ نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می‌کردند.
«محدث نوری» از آن پس تصمیم گرفت، هر سال این کار را تکرار کند. ایشان آخرین بار در سال ۱۳۱۹ هجری با پای پیاده به زیارت حرم أباعبدالله حسین(ع) رفت.
بسیاری از عاشقان اهل‌بیت و امام حسین(ع) و نیز برخی علما و حتی مراجع تقلید با پای پیاده به کربلا سفر کرده‌اند، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی یکی از عالمان و عارفان جهان تشیع که خود بارها با پای پیاده از عتبه علویه، رهسپار عتبه حسینی شده است، درباره مراقبه و بزرگداشت روز اربعین حسینی چنین می‌گوید: «به هر روی بر مراقبه‌کننده لازم است که بیستم صفر(اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده بکوشد که امام شهید را در مزار حضرتش(ع) زیارت کند، هر چند تنها یک بار در تمام عمرش باشد، چنان‌که حدیث شریف، علامت‌های مؤمن را پنج امر ذکر کرده است: ۵۱ رکعت نماز در شبانه‌روز، زیارت اربعین،انگشتر در دست راست کردن، پیشانی بر خاک گذاشتن و بلند بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ گفتن در نمازها».
(ترجمه المراقبات، کریم فیضی، صفحه ۸۵)
پذیرایی موکب داران ایرانی و عراقی
از زوار حسینی
موکب‌های مستقر در مبادی مرزی پذیرای زائران اربعین هستند و خادمان موکب‌ها در شهر کربلا؛ مقصد نهایی زائران اربعین نیز همچنان در خدمت به زوار هستند.
یوسف افضلی مسئول ستاد اسکان و تغذیه اربعین به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید:
« براساس برنامه‌ریزی صورت گرفته توسط کمیته مشارکت‌های مردمی، اسکان و تغذیه اربعین حسینی، امسال یک هزار و ۸۰۰ موکب ایرانی مستقر در عراق روزانه برای یک میلیون و ۵۵۰هزار زائر امکان اسکان فراهم خواهند کرد.همچنین این موکب‌ها در هر وعده غذایی ۲میلیون و ۵۵۰ هزار پرس غذا نیز طبخ و توزیع خواهند کرد.»
مسئول ستاد اسکان اربعین تصریح می‌کند:«از آنجا که بسیاری از موکب‌های عراقی از بعد از ظهر روز اربعین اقدام به برچیدن موکب می‌کنند، برنامه‌ریزی شده تا موکب‌های توانمند ایرانی تا سه روز پس از اربعین همچنان فعال باشند.»
کمیته مشارکت‌های مردمی، اسکان و تغذیه اربعین حسینی به زائران توصیه کرده است که برای رعایت عدالت و امکان توزیع خدمات موکب‌ها به همه زائران، از بیتوته بلندمدت و اقامت بیش از ۴۸ ساعت در شهرهای زیارتی خودداری کنند تا سایر زائران نیز امکان تشرف به حرم‌ها و بیتوته کوتاه مدت را داشته باشند.
گرچه براساس تصمیم ستاد مرکزی اربعین، قرار بود فعالیت موکب‌های ایرانی در مبادی مرزی از 8 صفر و موکب‌های مستقر در عراق از 10 صفر آغاز شود اما به‌دلیل حضور چشمگیر زائران، فعالیت موکب‌های مرزی عملا از چند روز قبل از این تاریخ آغاز شد و هم اکنون به 100درصد ظرفیت رسیده است.
آقای افضلی می‌افزاید: «موکب‌های مستقر در مرزهای شرقی و شمالی کشور که پذیرای زائران ورودی از پاکستانی و آسیای میانه هستند زودتر از سایر مواکب خدمات‌رسانی به زائران را آغاز کردند.»
وی با بیان اینکه میزبان اصلی گردهمایی میلیونی اربعین مردم، دولت و عشایر عراق هستند گفت: حضور موکب‌های ایرانی تنها با هدف مشارکت در ثواب و اجر میزبانی از زائران حسینی و کمک به موکب‌های عراقی است.
چند توصیه مهم به زائران اربعین
یک مقام مسئول در ستاد اسکان و تغذیه اربعین به گزارشگر کیهان می‌گوید: « فضیلت زیارت اربعین در پیاده‌روی و تأسی به اهل بیت علیهم السلام در تحمل سختی است. هموطنان عزیز اعزامی به این نکته اخلاقی و آموزه دینی توجه داشته باشند که قبول شرایط دشوار راه و بیتوته از آداب این زیارت است، لذا نباید توقع ارائه خدماتی همانند هتل‌ها را از موکب‌های ایرانی و عراقی داشته باشند.»
افضلی افزود: امسال نیز همچون سنوات قبل با هماهنگی صورت گرفته با نیروهای حشدالشعبی، طرح «لواءالخدمهًْ» اجرا می‌شود که براساس این طرح خانواده‌های عراقی که قصد داشتند خانه‌های خود را در اختیار زائران ایرانی قرار دهند، شناسایی و زیر نظر نیروهای حشدالشعبی از زوار پذیرایی خواهند کرد. وی با تاکید بر اینکه زیارت اربعین یک زیارت کوتاه و عبوری است گفت: از هموطنان عزیز می‌خواهیم برای رعایت عدالت و امکان توزیع خدمات موکب‌ها به همه زائران، از بیتوته بلند مدت و اقامت بیش از 48 ساعت در شهرهای زیارتی خودداری کنند تا سایر زائران نیز امکان تشرف به حرم‌ها و بیتوته کوتاه مدت را داشته باشند.
دبیر کمیته مشارکت‌های مردمی، اسکان و تغذیه ستاد اربعین حسینی با بیان اینکه هموطنان سفر خود را به روزهای آخر نیندازند گفت: تجارب سال‌های گذشته نشان می‌دهد که بسیاری موکب‌های عراقی از بعد از ظهر روز اربعین اقدام به برچیدن موکب می‌کنند لذا برنامه‌ریزی شده تا موکب‌های توانمند ایرانی تا سه روز پس از اربعین همچنان فعال باشند.
ثواب زیارت امام حسین(ع) با پای پیاده
امام صادق(ع) درباره ثواب زیارت امام حسین(ع) با پای پیاده می‌فرماید: کسى که با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند به هر قدمى که برمىدارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مىفرماید و یک درجه مرتبهاش را بالا مىبرد، وقتى به زیارت رفت، حق تعالى دو فرشته را موکل او مىفرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد است را ننویسند و وقتى برگشت با او وداع کرده و به وى مىگویند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل‌بیت رسولش هستی، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد کرد.(کامل الزیارات ص۱۳۴)
زوار ایرانی عتبات عالیات در قرون گذشته
یک پژوهشگر مصری در عهد ناصری دوران قاجار تعداد زائران ایرانی کربلا را صد هزار نفر برآورد کرده است. در سال ۱۲۷۴ شمسی نیز روزنامه «اختر» درباره تعداد زائران کربلا چنین گزارش داده است: «فقط در مدت پنج ماه در فاصله ماه محرم تا جمادی‌الاول حدود ۱۵۰ هزار زائر ایرانی به عتبات عالیات در عراق مشرف شده‌اند.» به توجه به این گزارش‌ها و براساس اسناد و منابع تاریخی درنهایت تعداد زائران ایرانی کربلا حداقل در یک دوره زمانی مشخص از اواسط عهد ناصری تا پایان دوره قاجار چنین برآورد شده است: «بنا به گزارش‌ها در ۵ ماه نخست سال قمری به‌طور متوسط هر ماه ۳۰ هزار نفر به عتبات مشرف شده‌اند و اگر تعداد زائران در هفت ماه دیگر سال را ماهی ۱۰ هزار نفر در نظر بگیریم بیش از ۲۲۰ هزار نفر به عتبات مشرف شده‌اند. لازم به ذکر است در اواسط دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار جمعیت تهران در حدود ۱۵۰ هزار نفر بوده است... بر اساس گزارش‌های تاریخی در اواخر دوره ناصری که جمعیت ایران حدود ۱۰ میلیون نفر یا کمتر بوده است در هر سال به‌طور متوسط ۱۶۰ هزار نفر به عتبات عالیات مشرف شده‌اند.»