پرسش:

شرایط و موقعیتی که امام حسین(ع) در آن به این نهضت مقدس اقدام نمود، چگونه بود و چه تأثیری در شکل و محتوای قیام امام حسین(ع) داشت؟

پاسخ:

موقعیت شناسی در شرایط مختلف

غالب مردم اگر یک چیز را بشنوند خوب است، خیال می‌کنند در همه وقت و همه‌جا خوب است و اگر بشنوند بد است، خیال می‌کنند در همه وقت و همه جا بد است، و از این جهت است که یک چیز را با نقطه مقابلش در برابر یکدیگر قرار می‌دهند و می‌پرسند: این خوب است یا آن؟ آیا سخن گفتن بهتر است یا سکوت کردن؟ آیا عزلت بهتر است یا معاشرت؟ آیا عفو بهتر است یا مجازات؟ آیا قیام و جهاد بهتر است یا سازش؟ بدیهی است که هیچ یک از این سؤالات جواب مطلقی ندارد، یعنی نمی‌توان گفت به طور مطلق سخن گفتن بهتر است از خاموشی و سکوت یا خاموشی و سکوت بهتر است از سخن گفتن. زیرا موارد و شرایط مختلف است، در یک جا باید عفو کرد و در جای دیگر باید مجازات نمود، یک جا باید قیام و جهاد کرد، و جای دیگر باید راه مسالمت‌ پیش گرفت، یک‌جا باید لب به سخن گشود و یک جا باید خاموشی اختیار کرد. بنابراین چون خوب و بد و نباید و نباید امر مطلقی نیست و به شرایط و موارد و موقعیت‌ها بستگی دارد، لازم‌ترین امور برای انسان در نظر گرفتن شرایط و زمان‌ها و مکان‌ها و موقعیت‌ها است و در این رابطه اهمیت و عظمت اشخاص در تشخیص موقعیت‌ها به خوبی ظاهر و نمایان می‌شود.

شرایط متفاوت امام حسین(ع) با سایر ائمه(ع)

نهضت امام حسین(ع) یکی از پرافتخارترین صفحات تاریخ بشری را تدوین کرده است و دل‌ها و عقل‌های انسان‌های زیادی را در طول چهارده قرن متوجه خود ساخته و تا اعماق قلب‌ها نفوذ درخشانی کرده است.

عجبا! این نهضت از طرف کسی بپا شد که پدر بزرگوارش سال‌ها طریق مسالمت و مدارا را پیش گرفت و برادرش رسما با یکی از جبابره بزرگ جهان به نام معاویه ابن ابی‌سفیان قرارداد صلح امضا کرد. راهی که امام حسین(ع) با انقلاب و قیام و نهضت خویش پیمود و راهی که امام علی(ع) و امام حسن(ع) از طریق مسالمت و مدارا پیمودند، همه به یک نقطه محوری که همان تسلیم و بندگی خدا و تحقق ارزش‌های الهی است، منتهی می‌شود و هیچ‌گونه تعارضی با یکدیگر ندارند. بنابراین طرز رفتار و عمل امام علی(ع) و آل علی(ع) بهترین معرف دستور موقعیت‌شناسی اسلام است و در عین حال معرف اهمیت و عظمت و بزرگواری خود این بزرگواران نیز می‌باشد.

شرایط و موقعیت‌شناسی قیام امام حسین(ع)

در زمان خلافت یزیدابن معاویه شرایط و اوضاع و احوال خاص و بی‌سابقه‌ای در جهان اسلام حاکم گردید! شخص خلیفه وقت علاوه بر آنکه از جنبه شخصی مردی پست و فرومایه و فاسقی بود،‌ در سیاستی هم که در پیش گرفته بود،‌ رسماً مردم را به طرف بی‌دینی سوق می‌داد و علیه ارزش‌های اسلام و پیامبر(ص) تظاهر می‌کرد. خلافت یزید بعد از خلافت بیست ساله معاویه بود که روح دینی به تدریج در مردم رو به زوال و انعدام می‌رفت، آن شور و هیجان و شوق و ایمان و اطمینان مسلمین صدر اسلام که یگانه وسیله پیشرفت و پیروزی آنها بود رو به سردی و افسردگی می‌رفت،‌ و یک رخوت و سستی عمومی پیدا شده بود. امام حسین(ع) در یک چنین موقعیتی جهاد و قیام کرد و شهادت و قربانی دادن را واجب و لازم شمرد. شهادت و قربانی دادن امام حسین(ع) آن هم با آن وضع فجیع و جانگداز، به منزله تکان سختی بود که به پیکره خواب‌آلود آن روز جامعه اسلامی داده شد، و به منزله بانگ بیدار باشی بود که گوش‌ها و هوش‌ها را متوجه خطر بزرگی که به مسلمین رو آورده بود نمود، و حقا تاثیرگذاری خود را به خوبی در جهان اسلام گذاشت بنابراین به شهادت تاریخ،  شهادت جان‌گداز امام حسین(ع)  تاثیر عمیقی در روحیه مسلمین به وجود آورد و چشم‌ها را از خواب غفلت بیدار کرد، و همین امر موجب شد که بعدها انقلاب‌ها و طغیان‌ها علیه دستگاه خلافت اموی برپا شود تا قرن‌ها همین حادثه دل‌ها را به هیجان درآورد و افراد را علیه مظالم امویین برانگیخت تا بالاخره منجر به انقراض خلافت و حکومت فاسد اموی شد. امام علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) همگی از یک نقشه اصلی پیروی می‌کردند و یک هدف واحد داشتند و آن حفظ ارزش‌های اسلام و تعقیب اهداف پیامبر(ص) بود که هر کدام با روش و ساز و کار متناسب با شرایط خاص خود بدان عمل کردند.