عراق 24 ساعت خون و آتش
امین الاسلام تهرانی
ماجرای خونبار عراق از بیانیهای آغاز شد که به مذاق طرفداران صدر خوش نیامد طرفدارانی که در این چند ماه اخیر با فشل کردن پارلمان و... مثل پیادهنظام آمریکا عمل کردهاند. آیتالله «سید کاظم حائری» از فقهای برجسته عراق که سالیانی است در قم سکونت دارد، روز دوشنبه هفته پیش از مقام مرجعیت کنارهگیری کرد و بیانیهای صادر کرد. در آن بیانیه هشدار و نصیحتی به صدر و طرفداران او آمده بود. «مقتدی صدر»، رهبر جریان صدر، به دنبال اعلام این کنارهگیری بیانیهای منتشر کرد که «دشمن شاد کن» بود. صدر در بیانیه خود در انتقاد شدید از این مرجع شیعیان گفت: «بسیاری از جمله آقای حائری فکر میکنند که این رهبری به لطف یا دستور آنان به دست آمده است، در حالی که این به لطف خداوند و فیض پدرمان بوده است.» او افزود: «با اینکه میدانم کنارهگیری آیتالله حائری و صدور این بیانیه به اراده شخصی وی نبوده، اما من نیز اعلام میکنم که دیگر در امور سیاسی دخالت نخواهم کرد و از اکنون به طور کامل از این عرصه کنارهگیری میکنم و همه دفاتر وابسته به خود، جز مرقد و موزه و مؤسسه میراث خاندان صدر را مسدود میکنم.»
آن نصیحتها و این واکنش خام صدر که بیشتر از هر چیز مطابق میل آمریکا و رژیم صهیونیستی بود غائلهای برپا کرد که آب در آسیاب آمریکا و متحدانش ریخت که در ادامه این گزارش توضیحاتی در این مورد خواهد آمد. طرفداران صدر بغداد، بصره و... را به آشوب کشیدند و کاخ ریاست جمهوری را اشغال کردند و... حتی رسانههای عراقی خبر دادند اعضای شاخه نظامی جریان صدر، با نیروهای امنیتی در مناطق مختلف عراق درگیر شدند. رسانههای عراقی بامداد سهشنبه گزارش دادند که اعضای گروه «سرایا السلام» شاخه نظامی جریان صدر، به مرکز فرماندهی پلیس بصره حمله کردند. همچنین برخی از منابع مدعی شدند که ۴ ساعت پس از عقبنشینی نیروهای سرایا السلام از سامرا و آمدن به بغداد برای آشوب آفرینی، هستههای گروه تروریستی داعش به تعدادی از مناطق در ۳ کیلومتری سامرا تسلط يافتهاند. اینجا میتوان پرسید که چه چیزی بیشتر از ظهور مجدد گسترده داعش در عراق میتواند شیعیان را دشمنشاد کند؟
به نوشته برخی از منابع عراقی، اعضای این گروه همچنین در حال شلیک راکتهای ضد زره به سمت خودروهای ارتش عراق هستند. صابریننیوز نیز خبر داد که حامیان جریان صدر با توپخانههای ۱۴.۵ میلیمتری، منطقه سبز را گلولهباران کردند. این رسانه همچنین فیلمی از لحظه شلیک راکت آر.پی.جی توسط اعضای گروه سرایا السلام به سمت منطقه سبز در بغداد منتشر کرد. گفته میشود این راکت به نزدیکی مجتمع مسکونی القادسیه برخورد کرده است.
در ادامه درگیریهای مسلحانه در عراق همچنین خبر رسید که اماکن گروههای مقاومت نیز هدف این حملات قرار گرفتهاند. کانال تلگرامی «صابرین نیوز» بامداد سهشنبه با انتشار فیلمهایی نوشت که دفتر گروه «کتائب امام علی» در دیالی و مقرهای گروه «عصائب اهل الحق» در بصره و دیوانیه هدف حملات اغتشاشگران و آشوبطلبان حامی جریان صدر قرار گرفتند. برخی رسانههای عراقی با انتشار تصاویری گفتند مقر حزب «الدعوه» به رهبری «نوری المالکی» در بابل واقع در جنوب این کشور نیز به آتش کشیده شده است. همچنین در ادامه ناآرامیهای امنیتی در عراق، منابع محلی بامداد سهشنبه از برخورد چند فروند راکت کاتیوشا به منطقه سبز در بغداد خبر دادند.
ساعاتی پس از گزارش رسانههای عراقی درباره برقراری آرامش نسبی در بغداد، منابع این کشور، ظهر سهشنبه، از تشدید درگیریها در اطراف «منطقه سبز» خبر دادند. رسانههای عراقی گزارش دادند که گروه آشوبگران در بغداد خودروی نیروهای امنیتی عراقی در منطقه سبز را هدف حملات خود قرار دادهاند. منابع عراقی اضافه کردند که اغتشاشگران با تخریب دیوارهای بتنی منطقه سبز،تانکهای نیروهای امنیتی را هدف حملات راکتی و خمپارهای خود قرار دادند.
در پی بروز ناآرامیها در عراق، سفارت ایران در بغداد از زوار ایرانی خواست که از هرگونه سفر و تردد به بغداد، کاظمین و سامرا خودداری کنند و از سوی دیگر برای چند ساعت مرزهای زمینی ایران و عراق بسته و پروازها از تهران به بغداد هم متوقف شد. البته بعد خبر آمد که مرزها باز شده است. البته دقیقاً در همین جا میتوان درک کرد که مواضع صدر و طرفدارانش چگونه آب به آسیاب دشمن میریزد؛ این فتنه میتواند پیادهروی عظیم اربعین حسینی(ع) را تحت شعاع قرار بدهد و از فروغ آن بکاهد. البته این آبی که به آسیاب دشمن میریزد بیشتر از این به نظر میرسد، چرا که عراق آشوبزده و ناآرام میتواند به عنوان ابزاری برای فشار به ایران توسط آمریکا و رژیم صهیونیستی استفاده شود، از جمله برای امتیازگیری در مذاکرات برجام.
این درگیریها در کمتر از 24 ساعت تلفات قابل توجهی گرفت. شبکه الجزیره، صبح سهشنبه همان هفته به نقل از منابعی در کادر درمانی عراق خبر داد که شمار کشتهها و مجروحان در بغداد افزایش یافته است. الجزیره به نقل از یکی از اعضای کادر درمان در عراق نوشت: «شمار کشتهشدگان درگیریها در منطقه سبز به ۳۰ نفر افزایش یافته است.» این شبکه قطری در دامه اضافه کرد که در پی درگیریهای روز گذشته در بغداد، ۷۰۰ نفر مجروح شدهاند که از این تعداد ۱۱۰ نفر از نیروهای امنیتی عراق بودهاند.
گویا باید از این فتنهای که بیش از هر چیز به کام بیگانگان بود، چندین ساعت میگذشت تا مقتدی صدر مستقیم وارد عمل شود و سخنرانی کند. رهبر جریان صدر عراق، ظهر سهشنبه با حضور در یک نشست خبری در محل اقامتش در نجفاشرف، به ناآرامیها و درگیریهای خونین دیروز و امروز در عراق واکنش نشان داد. به گزارش فارس، صدر تصریح کرد: «من از آنچه در عراق اتفاق میافتد، بسیار ناراحتم. از ملت عراق عذرخواهی میکنم. تنها متضرر اتفاقاتی که در حال رخ دادن است، عراقیها هستند. قاتل و مقتول هر دو در آتش هستند.»
سید مقتدی الصدر تاکید کرد: «کشور من پس از اینکه اسیر فساد شد، با تأسف فراوان، اسیر فساد و خشونت شد. چه بد انقلابی است که با خشونت و قتل مخدوش شده است. این انقلاب نیست.» او تصریح کرد: «وطن امروز اسیر فساد و خشونت است. ما امیدوار بودیم که اعتراضات مسالمتآمیز باشد نه با اسلحه. انقلابی که با خشونت مخدوش باشد، انقلاب نیست. من اکنون از انقلاب جریان صدر انتقاد میکنم. سرایا السلام شبه نظامیانی بیشرم هستند. من از نیروهای امنیتی و الحشدالشعبی که بیطرف ایستادند، تشکر میکنم. از فرماندهی کل نیروهای مسلح نیز قدردانی میکنم.»
وی از سرایا السلام و کلیه تحصنکنندگان مقابل پارلمان در منطقه سبز عراق خواست که طی ۶۰ دقیقه آینده به این تحصن پایان دهند و عقبنشینی کنند و گفت: «اگر جریان صدر در عرض ۶۰ دقیقه آینده از تحصن خارج نشود، من از جریان صدر برائت میجویم و موضع دیگری خواهم گرفت.» او ادامه داد: «من فقط یک شهروند عراقی هستم و کناره گیریام از صحنه سیاسی قطعی است... مرجعیت به من دستور داد تا از ورود به سیاست پرهیز کنم.» وی همچنین تأکید کرد: «من مطیع امر مرجع خود، آقای حائری هستم.»
این سخنان صدر به گونهای در تضاد با بیانیه پیشینی است که او صادر کرده بود. چنانکه در اوایل این گزارش آمد، صدر موضعی نسبتاً تند در قبال آیتالله حائری گرفته بود، اما در این سخنرانی نسبت به این مرجع شیعیان با خضوع موضعگیری کرده است.
باری، به نظر میرسد که این سخنرانی این غائله را حدأقل در کوتاه مدت فرونشاند. به دنبال بازگشت آرامش به عراق درپی خروج حامیان جریان صدر از منطقه سبز در مرکز بغداد، فرماندهی عملیات مشترک عراق از بازگشایی خیابانهای مسدود شده در این شهر خبر داد. همچنین پارلمان نیز از اشغال صدریها رهایی یافت. البته باید توجه داشت که عراق به علت ساختار اجتماعی -سیاسی خاص که دارد، پر است از نیروهای «گریز از مرکز» که به دولت مرکزی و نظم ناشی از یک قانون مستقر تن نمیدهند. از این رو در داوری نهایی نسبت به وقایعی این چنین باید کمی با احتیاط گام برداشت و قلم زد. دقیقاً یکی از آن نقاطی که دشمنان روی آن میتوانند انگشت بگذارند همین است. حتی آمریکاییها و صهیونیستها و دیگر دشمنان با سوءاستفاده از این میتوانند در عراق یک چند قطبی خطرناک بسازند و با عمیق کردن اختلافات داخلی حتی بین عراق و همسایگانش به ویژه ایران اختلافافکنی کنند.
این غائله نگرانی و واکنش اشخاص و نهادهای مختلف عراقی را در پی داشت. فالح الفیاض رئیسسازمان حشدالشعبی (بسیج مردمی) عراق در همان شامگاه دوشنبه تأکید کرد که این سازمان، از فرآیند سیاسی حمایت خواهد کرد. وی با تأکید مجدد بر اینکه حشدالشعبی خارج از صفبندیهای سیاسی است، تصریح کرد: «عراق به دوران دیکتاتوری باز نخواهد گشت.» «هادی العامری» رئیسائتلاف الفتح نیز در عراق طی بیانیهای خواستار توقف خشونتها و درگیریهای مسلحانه در بغداد شد.
کمیته هماهنگی شیعیان موسوم به «الاطار التنسیقی» (چارچوب هماهنگی) شامگاه دوشنبه در واکنش به آشوبگری حامیان صدر در بغداد و سایر استانهای عراق، بیانیه منتشر کرد و خواست تا همه نهادها برای دفع فتنه دست به کار شوند.
فراکسیون پارلمانی «دولهًْ القانون» (به ریاست نوری المالکی) نیز از آشوبگری حامیان صدر در بغداد و سایر استانهای عراق به شدت انتقاد کرد و گفت که فتنهای که انسانهای احمق بین مردم یک کشور به وجود میآورند، جنایت غیر قابل بخششی است و باید شدیدترین مجازاتها علیه ایجاد کنندگان هرجومرج و ترس بین شهروندان اعمال شود.
«مصطفی الکاظمی» نخستوزیر عراق نیز بامداد سهشنبه از درخواست چهرههای سیاسی این کشور برای توقف خشونتها و درگیریها در بغداد استقبال کرد. الکاظمی در صفحه توئیتر خود نوشت: «من برای دعوت سید مقتدی صدر برای توقف خشونت و همچنین دعوت حاجهادی العامری و همه کسانی که در حفظ آرامش و جلوگیری از خشونتهای بیشتر کمک کردند، ارزش قائل هستم.»
حتی آیتالله «محمد تقی مدرسی» از مراجع تقلید عراق صبح سهشنبه به تشدید درگیریهای خونین در بغداد واکنش نشان داد و درباره کشیده شدن عراق به ورطه جنگ داخلی هشدار داد و از همه مردم عراق خواست که با توسل به خداوند، پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت(ع) عراق از عواقب این جنگ برهانند.
ماجرای دیگر از این فتنه آنکه در میان این غائله سفارت آمریکا ژست دعوت به آرامش به خود گرفت و در بیانیهای گفت: «آمریکا از این تنشها احساس نگرانی میکند و همه طرفها را به مسالمتآمیزبودن و خودداری از هر گونه اقدامی که به خشونت منجر شود، تشویق میکند.» در این بیانیه آمده است که «شایسته است که از به خطرانداختن امنیت عراق، ثبات و حاکمیت آن جلوگیری شود و وقت آن رسیده که اختلافات از طریق گفتوگو حلوفصل شود نه با رویارویی».طبق گزارش شبکه المیادین، سفارت انگلیس در بغداد نیز در بیانیهای ضمن ابراز نگرانی شدید از حوادث عراق، همه طرفها را به خودداری از خشونت فراخواند. البته تعجبآور نیست که داستان داستانِ «آبی است که سر بالا میرود». البته جای ابراز نگرانی رژیم آپارتاید اسرائیل نیز در این میان خالی است. به هر حال باید در نظر داشت که عراق ناآرام و آشوبزده بیش از هر چیز به ضرر خود عراقیهاست و این نکته روشن نیازی به دلیل ندارد و عراق ضعیف و ناامن یعنی ضعف در جبهه شیعیان جهان و این میتواند به تقویت مجدد گروهک تروریستی داعش بینجامد.
اما در مقام تحلیل پرسشهای جدی در مورد این غائله مطرح است. سید مقتدی صدر رهبر جریان صدر عراق شامگاه سهشنبه تأکید کرد که «خداوند شهدای انقلاب مسالمتآمیز را رحمت کند». البته او چند ساعت قبل از آن گفته بود کسی که در این غائله میکشد و کسی که کشته میشود گمراه است! باری، او در بیانیه پدرانه! خود تأکید کرد: «از خداوند میخواهیم که کسانی که سلاح به دست گرفتند را بیامرزد. از آنان هم میخواهم که بسیار استغفار کنند و در آینده هم دست به چنین اقدامی نزنند.» مسئله این است که این کسانی که سلاح به دست گرفتند به تحریک چه کسی سلاح به دست گرفتند؟ برای چه کشتند یا کشته شدند؟ سهم صدر از این غائله چیست؟ این یعنی بیمسئولیتی محض که غائلهای برپا کنی و بعد موضع پدرانه بگیری و همه را دعوت به آرامش کنی.
مصطفی الکاظمی، نخستوزیر عراق نیز پس از غائله تهدید کرد چنانکه هرج و مرج و درگیریها ادامه داشته باشند از سمتش کنارهگیری خواهد کرد. الکاظمی که بعد از یک هفته آشوبهای مرگبار در یک کنفرانس خبری صحبت میکرد گفت: «هشدار میدهم از این به بعد اگر [آشوبگران] بخواهند به ایجاد هرج و مرج، درگیری، تفرقه و اختلافافکنی ادامه دهند و به ندای منطق گوش ندهند من به وظایف اخلاقی و میهنپرستانه خود عمل کرده و در زمان مناسب از سمت [نخستوزیری] کنارهگیری خواهم کرد.» این سخنان در شرایطی مطرح میشود که او و دولتش متهم ردیف اول در اهمال با آشوبگرانند. چرا تا آشوبگران به میدان میآیند به راحتی پارلمان، کاخ ریاست جمهوری و... تسلیم به آنها میشود؟ و این پرسش نیز مطرح است که بن بست سیاسی در عراق به نفع کیست؟ وقتی عراق در بنبست سیاسی است و ناتوان از انتخاب دولت است، آیا جز این است که دوره دولت الکاظمی طولانیتر میشود؟
باری، تحلیل حوادث سیاسی عراق پیچیدگیهای زیادی دارد و بازیگران میدان سیاست در عراق مواضعی با بالا و پایین فراوان دارند که پیشبینی آنها را مشکل میکند. البته بگذریم از بازیگران خارجی که عراق را تبدیل به میدان نفوذ خود کردهاند و به تبع عناصر خود را در این میدان دارند.
البته پس از تمام توضیحات جای پاسخ به این پرسش بود که «چه شد صدر یکباره موضع خود را تغییر داد؟» به گزارش رویترز، وقتی هفته گذشته اطلاعیه یک رهبر مذهبی در عراق این کشور را به مرز جنگ داخلی کشاند، تنها یک مرجع قدرتمند ۹۲ ساله شیعه توانست این بحران را حل کرده و بار دیگر ثابت کند که قدرتمندترین شخصیت این کشور است. آیتالله سید علی سیستانی به صورت علنی چیزی درباره ناآرامیهای عراق نگفت، اما مقامات دولتی و شیعیان داخل عراق او را مانع تشدید بحران اخیر میدانند.
آیتالله سیدکاظم حائری اعلام کرد که به دلیل کهولت سن از مرجعیت کنار میرود و مقلدانش را به اطاعت از رهبر انقلاب، آیتالله «سید علی خامنهای» تشویق کرد. در پی انتشار این خبر، مقتدی صدر اعلام کرد که از سیاست کنارهگیری میکند؛ هوادارانش به منطقه سبز بغداد هجوم برده و کاخ ریاستجمهوری و کاخ نخستوزیری عراق را تصرف کردند. یک روز بعد، پس از یک سکوت ۲۴ ساعته، مقتدی صدر مجدداً در تلویزیون حاضر شد و به هوادارانش یک ساعت فرصت داد تا منطقه سبز را تخلیه کنند.
۲۰ مقام دولتی عراق که با رویترز گفتوگو کردند، همگی آیتالله سیستانی را عامل پایان ناآرامیها دانستند. گرچه این مرجع شیعیان عراق به صورت علنی در این باره حرفی نزد و بیانیهای منتشر نکرد، اما به گفته این مقامات، افرادی از دفتر آیتآلله سیستانی به صدر تفهیم کردند که اگر خشونتها تمام نشود، آیتالله سیستانی این ناآرامیها را محکوم خواهد کرد.
یک منبع دولتی عراق گفت که پیامی به صدر فرستاده شد که اگر خشونتها را تمام نکند، [آیتالله] سیستانی مجبور میشود بیانیهای در محکومیت این خشونتها صادر کرده و خواستار توقف آنها شود. صدر میدانست که اگر این اتفاق بیفتد، او ضعیف بنظر رسیده و مسئول خونهای ریخته شده در این ناآرامیها شناخته خواهد شد.
در پایان یادآوری این نکته خالی از لطف نیست که آخرین باری که رهبر جریان صدر از سیاست خداحافظی کرد به فتنه هفته گذشته بازمیگردد. پس از بیانیه آیتالله «کاظم حائری» برای اعلام کنارهگیری از مرجعیت و نصایح او به صدر و جریانش، مقتدی صدر نیز بیانیهای صادر کرد و شاید برای هشتمین بار اعلام کرد که از سیاست خداحافظی میکند.
حالا گویا دوباره به میدان سیاست بازگشته است! «صالح محمد العراقی» سخنگوی مقتدی صدر که به گفته برخی از کارشناسان در واقع نام مستعار خود صدر است، در همین هفته در بیانیهای اعلام کرد که برای حفاظت از اقتدار نهاد حکومت و پایان دادن به حضور «شبه نظامیان» در اماکن حساس، پیشنهادهایی را با مصطفی الکاظمی فرمانده کل نیروهای مسلح مطرح میکند.
صالح العراقی [یا همان مقتدی صدر به عبارتی دیگر] گفت که پیشنهاد اول تغییر «فالح الفیاض» از ریاست حشدالشعبی با این ادعا که وی شخصیتی حزبی و رئیسیک تشکل سیاسی است و فاقد شخصیت قدرتمند و ذهنیت نظامی و شایستگی چنین جایگاهی است. به گزارش ایسنا، سخنگوی جریان صدر افزود: «پیشنهاد دوم به مصطفی الکاظمی نخستوزیر، صدور دستوری قاطع برای انحلال همه گروههای مسلح مدعی مقاومت است!» وی ادامه داد: «پیشنهاد سوم، اخراج همه گروههای مسلح و بلکه الحشدالشعبی از منطقه سبز بغداد و واگذاری امنیت آن به نیروهای امنیتی کشور است!» صالح العراقی در پیشنهاد چهارم خود، خواستار دور کردن نیروهای الحشد از پاسگاهها و گذرگاههای مرزی شده است با این ادعا که کسانی عامدانه با استفاده از آنان برای خشونت و قاچاق و کارهای دیگر موجب تخریب وجهه الحشد میشوند.
عجیب نیست مقتدی صدر مجددا با جایگاه، نقش و حرفهای جدیدی به صورت جدیتر از این حتی وارد سیاست شود و با توجیهات خاص خود درخصوص شرایط عراق و شرایط دینی، دوباره به عرصه سیاست بازگردد. صدر از جمله سیاستمدارانی است که دارای رفتارهای سیاسی پرنوسان، غیرقابل پیشبینی و شگفتانگیز است. این اولین باری نیست که صدر از سیاست کنارهگیری میکند. قبلا هم در دورههای مختلف و بنا به شرایط مختلف اعلام کرده است که قصد کنارهگیری از قدرت را دارد و مشارکت جریان سیاسی وی در روند سیاست متوقف میشود.
صدر هر بار پس از مدتی دوباره به سیاست برگشته و نقشآفرینی کرده است. در انتخابات سال گذشته، تعداد کرسیهای طرفدار صدر در انتخابات زیاد شده بود و صدر تلاشهای زیادی برای تعیین دولت عراق داشت، اما نمایندگان سیاسی طرفدار صدر به صلاحدید وی از پارلمان کنارهگیری کردند. صدر بعد از کنارهگیری از پارلمان به دنبال انحلال پارلمان بود و حتی شعارهایی با هدف تغییر نظام سیاسی را مطرح کرد. بنابراین شرایط این گروه خاص، حساس و بسیار اثر گذار است.
سخنان آیتالله حائری به صدر و جریانش شوک وارد کرد و از سوی دیگر متغیر جدیدی به عرصه داخلی عراق وارد شد. به طوری که اصلیترین علت کنارهگیری صدر را میتوان توصیهها و صحبتهای آیتالله حائری دانست، زیرا در این شرایط دیگر صدر قادر به ادامه نقشآفرینی در عرصه سیاست نبود. صدر به دلیل اینکه مقلد آیتالله حائری بوده است و پدر و خاندانش بر مرجعیت آیتالله حائری تاکید میکردند، از توصیههای آیتالله حائری تأثیر گرفته و مجبور به کنارهگیری از سیاست شد. اما عجیب نیست او مجددا وارد سیاست شود و با توجیهات خاص خود مبنی بر شرایط عراق و شرایط دینی، دوباره به عرصه سیاست بازگردد، زیرا اهدافی درخصوص در دست گرفتن رهبری سیاسی عراق دارد و همچنین از طرفداران زیاد و پایگاه اجتماعی بالایی برخوردار است.
حتی در سطح هواداران درست است که بنابر شرایط موجود و تحت تاثیر اعلام کنارهگیری صدر، طرفدارانش با چنین شدتی اقدام به تظاهر کردند و سپس هم بنا به دستور صدر دست از ادامه تظاهرات کشیدند، اما در شرایطی دیگر و تحت تاثیر اختلافاتی که ممکن است رخ دهد، مجددا با اعتراضاتی در سطحی نسبتا پایینتر احساساتشان را بروز خواهند داد.