نگاهی به عملکرد تحصیلی تجدیدی‌ها و راهکارهایی برای جبران-بخش پایانی
نترسیدن از امتحان با یادگیری مستمر و باکیفیت
گالیا توانگر
برای درس‌خواندن مؤثر باید روش‌ها و تکنیک‌هایی داشته باشیم که برای هر فردی متفاوت عمل می‌کند. برخی از این تکنیک‌ها برای درس‌خواندن مؤثر: تغییر محیط خواندن، یادداشت‌برداری، صحبت‌کردن درباره اطلاعات تازه، خواب مناسب، تغذیه مناسب، یادگیری توزیعی (روشی است که زمان خواندن 90 دقیقه‌ای را به‌جای یک‌بار خواندن در 3 زمان 30 دقیقه‌ای بخوانیم.)
اجبار به درس‌خواندن اصلاً راهکار مناسبی نیست و می‌تواند نتیجه عکس نیز داشته باشد و با اصرار زیاد و مجبور کردن شخص به درس‌خواندن او را از درس و کتاب فراری و‌گریزان خواهید کرد. راهکار درست این است که محیط و بستری را فراهم کرد که شخص با میل و اراده تصمیم به درس‌خواندن داشته باشد و هیچ‌گونه اصرار و اجباری در کار نباشد.
وقتی علاقه‌ای به درس‌خواندن وجود نداشته باشد، نتیجه خوبی هم قطعاً نخواهد داشت و فقط وقت تلف کردن است. بهترین کار اجبار نیست، بلکه تشویق و انگیزه‌‌سازی است که باعث شود خود فرد مشتاق و با علاقه به سمت درس برود و شروع به خواندن کند که به دنبال آن موفقیت هم وجود دارد و نتیجه مثبتی هم دریافت خواهد کرد.
فضای مجازی تأثیر مثبتی
روی دانش‌آموزان نداشت
علی مزینانی یک فرهنگی با اشاره به تأثیر کلاس‌های مجازی بر آموزش دانش‌آموزان خاطرنشان می‌کند:« فضای مجازی تأثیر مثبتی بر عملکرد تحصیل دانش‌آموزان نداشته و از نظر افت تحصیلی و آموزش قطعاً نسبت به سال‌های گذشته دچار نارسایی شدند.»
وی با بیان اینکه تعدادی از دانش‌آموزان به دلیل استفاده بیش از حد کلاس‌های مجازی دچار مشکل سلامت روان شدند، می‌گوید: «متأسفانه ویروس کرونا تأثیر منفی خود را در آموزش‌وپرورش گذاشته و برابر آمار رسمی وزارت آموزش‌وپرورش تعدادی از دانش‌آموزان ترک تحصیل کردند. این تعداد دانش‌آموز توسط همکاران در حال شناسایی هستند و امیدواریم با تلاش خانواده‌ها به تحصیل برگردند.»
وی با اشاره به امتحانات جبرانی در شهریورماه توصیه می‌کند: «الماس‌ها در سخت‌ترین شرایط به وجود می‌آیند. هنگامی که کربن در زیرزمین و در فشار و درجه دما با حرارت بسیار بالا قرار می‌گیرد، تبدیل به درخشان‌ترین، زیباترین و گران‌ترین عنصر یعنی الماس می‌شود. آدم‌ها نیز حکم الماس را دارند؛ هرچقدر در فضا سخت‌تر، تحت‌فشار باشند، معمولاً شکوفاتر می‌شوند و بعد موفق وجودی‌شان آشکارتر می‌شود؛ بنابراین به امتحانات جبرانی شهریورماه به‌عنوان یک فرصت طلایی بنگرید.
شرایط سخت باید تحت‌نظر یک سری از شرایط، قوانین و اصول اولیه باشد تا نتیجه مطلوب رخ دهد؛ برنامه‌ریزی برای امتحانات همین حکم را دارد. شما اگر بدون داشتن برنامه مناسب شروع به مطالعه کنید، در شلخته‌ترین و کلافه‌ترین حالت موجود گرفتار خواهید شد. جوری که انگار سر نخ یک کلاف را گم‌کرده باشید و یا در انبار کاه دنبال سوزن باشید. طبیعی که هیچ‌وقت نتیجه نمی‌گیرید. فراموش نکنید برنامه‌ریزی به‌خودی‌خود باعث موفقیت نمی‌شود، بلکه یک نظم و سامان‌دهی ایجاد می‌کند تا فرد بتواند موفقیت چشمگیری کسب کند.»
نمره باشد یا نباشد؟
معلم گفت: «از این به بعد تمام نمرات به طور ميانگين حساب و داده می‌شود و همه یک نمره را دریافت می‌کنند. به‌این‌ترتیب نه کسی ٢٠ می‌گیرد و نه کسی تجدید می‌شود!
پس از امتحان اول نتایج جالب بود. میانگین نمرات ١۶ شد. درس‌خوان‌ها و پرتلاش‌های کلاس که برای امتحان خود را به‌خوبی آماده کرده بودند از نمره ١۶ بسیار ناراحت بودند و در عوض تنبل‌ها ابراز شادمانی کردند.
در امتحان بعدی معلوم شد آن بچه‌درس‌خوان‌هایی که ساعت‌ها پی مطالعه و یادگیری بودند از تلاش خود کاسته و یک پله پایین‌تر آمدند و آنها که کمتر درس می‌خواندند، تقریباً درس را رها کردند، زیرا از تجدید نشدن خاطرجمع بودند. میانگین نمرات به ١٢ کاهش پیدا کرد.
در امتحان سوم اما همه چیز تغییر کرد. مشخصاً خیلی‌ها درس‌خواندن را رها کرده بودند و آن بچه‌درس‌خوان‌ها آن‌قدر از دوران اوج خود فاصله گرفته بودند که حتی اگر می‌خواستند نیز دیگر قادر به کسب نمرات سابق نبودند. تمام کلاس نمرهٔ ٧ دریافت کرد. حالا همه با هم تجدید شدند!
عزت حسن‌زاده پدر یک دانش‌آموز ابتدایی با بیان روایت بالا درحالی‌که کارنامه فرزندش را که در آن از نمره خبری نیست، پیش رویمان قرار می‌دهد، می‌گوید: «در دوره ابتدایی می‌گویند: «نمره، در روحیه دانش‌آموز اثر منفی دارد.» و وضعیت درس‌هایش را با عالی، خوب، متوسط و ضعیف مشخص می‌کنند. بعد از این دوره تحصیلی همه چیز و به یکباره بر پایه نمره تغییر کرده و ملاک اول و آخر نمره می‌شود. اگر سیستم آموزشی ما به حدی از امکانات رسیده که صرفاً عملکرد عینی و عملی دانش‌آموز در کلاس درس ملاک واقع شود، پس نمره‌گذاری چیست؟ اما اگر به این حد نرسیده‌ایم، چرا از همان ابتدا پایه‌های تحصیلی دانش‌آموزان را در قالب یک سری واژه‌های توصیفی
بنا می‌گذاریم؟»
گیتی خدابنده یک معلم ابتدایی می‌گوید: «پس از اینکه ارزشیابی توصیفی پا جای نمره درسی در سیستم آموزش دوره دبستان گذاشت، نظام مردودی حذف شد و رفته‌رفته فرآیند این روش با عدم موافقت معلمان و در مقطعی با اعتراض آنان مواجه شد.
ضعف در پایه درسی دانش‌آموزان پایه اول دوره ابتدایی به‌ویژه درس فارسی و ریاضی از عمده مشکلات معلمان در پیاده کردن سیستم ارزشیابی توصیفی بود، چراکه در ادامه این روند دانش‌آموز ضعیف روانه کلاس‌بالاتر شده و مشکلات بعدی برای خود دانش‌آموزی ایجاد شد.»
چطور بیشتر درس بخوانیم؟
برای اینکه وضعیت تحصیلی خود را بهبود ببخشید، تغذیه و ورزش خود را فدا نکنید. این کار سلامت شما را به خطر خواهد انداخت و در بلندمدت نمی‌تواند روال با ثباتی داشته باشد.
الهه صغری‌پور یک مشاور تحصیلی ضمن بیان مطلب بالا می‌گوید: «به جای اینکه تعداد ساعات مطالعه را هدف قرار دهید، کیفیت مطالعه را در نظر بگیرید. تعداد ساعات مطالعه اهمیت چندانی ندارد، بلکه میزان یادگیری شماست که مهم است.
استراحت درست نه‌تنها منجر به آرامش بیشتر شما می‌شود، بلکه تمرکز از دست رفته‌تان را نیز بازیابی می‌کند. تمرکز شما پس از 50 دقیقه به‌تدریج کاهش می‌یابد.»
از این مشاور تحصیلی سؤال می‌کنم: «چگونه بدون خستگی بیشتر درس بخوانیم؟» وی پاسخ می‌دهد: «کلید این روش ساده است؛ تنظیم ساعت‌های واقعی مطالعه برای استراحت فراوان.
گام اول تغییر تکالیف درسی منفعلانه به فعالانه.
گام دوم ایجاد یک محیط راحت و بدون مزاحمت.
ساده‌ترین راه برای این کار جداکردن این دو کار (استراحت و مطالعه) و تنظیم ساعت‌های معینی است که به شما اجازه دهد زمان کافی برای استراحت داشته باشید.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش متذکر می‌شود: «مهم‌ترین چیز داشتن اراده و انتخاب هدف است. اگر هدفی داشته باشید، برای آن تلاش خواهید کرد و زحمت خواهید کشید و در مواقعی که درس می‌خوانید از خواندن لذت می‌برید. شما می‌توانید بین زمان مطالعه برای خود استراحت در نظر بگیرید. در زمان استراحت به علایق خود توجه کنید، ولی نباید زمان استراحت طولانی باشد. همچنین تغذیه و ورزش باید انجام شود. تغذیه مناسب نیز تأثیر دارد. در این دوران پرخوری نکنید که سنگین شدن شما را کسل می‌کند در این صورت نمی‌توانید به طور مؤثر درس بخوانید.»
این مشاور تحصیلی در ادامه به ارائه راهکارهایی برای جلوگیری از خستگی حین درس‌خواندن پرداخته و می‌گوید: «برای اینکه از خستگی در حین مطالعه جلوگیری کنیم، زمان خواب و بیداری‌تان را تنظیم کنید. صبحانه بخورید. نظافت شخصی برای افرادی که درس می‌خوانند، نیز مهم است. هدف‌گذار باشید و برنامه‌ریزی کنید. زمانی که موقع مطالعه خسته شدید دوش آب گرم بگیرید تا سرحال شوید. بین درس‌ها استراحت نیم ساعته یا ربع ساعته مهم است و از همه مهم‌تر خواب شب بسیار اهمیت دارد تا دیروقت بیدار نمانید.
باید مکان مناسبی را برای مطالعه انتخاب کنید مکان‌های کم‌نور و گرم باعث ایجاد احساس خواب‌آلودگی در افراد می‌شود؛ پس بهتر است که برای درس‌خواندن مکان‌های پرنور با دمای متعادل را انتخاب کنید. برای اینکه در هنگام مطالعه کردن دیرتر خسته شوید، قبل از شروع مطالعه از مواد قندی استفاده کنید، زیرا این کار باعث افزایش انرژی در بدن شده و کمتر دچار خستگی می‌شوید.
آرام باشید تا تمرکز داشته باشید. برنامه‌ریزی درستی داشته باشید و علاوه‌بر کمیت درس‌خواندن به کیفیت آن نیز دقت کنید. وقتی احساس خستگی کردید، کمی استراحت کنید و یا چیزی بخورید و دوباره باانرژی بیشتر شروع کنید.»
نترس، قبول می‌شوی!
همه ما زمانی که خاطرات شیرین مدرسه، دانشگاه یا کلاس‌های مختلف و متفرقه را مرور می‌کنیم، ناخودآگاه لبخند می‌زنیم و برای همه ما دورانی که با دوستانمان سپری می‌کنیم، خوشایند است. اما کافی است در یکی از روزهای هفته، دبیر روزی را برای امتحان یک ماده درسی تعیین کند! چشمتان روز بد نبیند، انگار غم دنیا بر سر آدم آوار می‌شود. اما به‌راستی این ترس پایان‌ناپذیر از کجا ریشه می‌گیرد و علت ترس در گروه‌های سنی مختلف از آن چیست؟
اکثر روان‌شناسان و پزشکان ترس را احساس خطر نسبت به یک عامل بیرونی می‌دانند؛ در واقع، زمانی که ما از چیستی و چگونگی انجام شدن یک عمل خبردار نیستیم، احساس ترس و نگرانی به سراغمان می‌آید. در مدرسه نیز از زمانی که دبیر تاریخ امتحان را مشخص می‌کند، دانش‌آموزان به‌محض خروج از مدرسه، کتاب‌های خود را دست می‌گیرند و شروع به مطالعه و مرور مباحث درسی می‌کنند.
در روز امتحان نیز زمانی که دبیر برگه سؤالات را بین دانش‌آموزان پخش می‌کند، از همه می‌خواهد بدون پرسیدن سؤال و تقلب، برای کسب بهترین نمره سؤالات را به‌خوبی پاسخ دهند. همه ما بارهاوبارها این صحنه‌ها را تجربه کرده‌ایم. پزشکان معتقدند شاید به دلیل استرس آن روزها است که انسان در طول سال‌های زندگی خود در هر سن و سالی با شنیدن نام امتحان ناخودآگاه دچار استرس می‌شود.
اولین موردی که برای دانش‌آموزان و دانشجویان پیش می‌آید، معمولاً در درجه اول بی‌حوصلگی و عدم داشتن انگیزه است. معمولاً همه ما با شنیدن نام امتحان اولین فکری که به ذهنمان می‌رسد این است که: «چه کسی می‌خواهد این‌همه درس را بخواند؟!» در واقع اولین مورد استرس‌زا در دوران امتحانات عدم داشتن علاقه و انگیزه برای مطالعه مواد درسی است.
چند ساعت اولیه صبح بهترین زمان برای آموزش و یادگیری است؛ اما احتمالاً شما هم از آن دسته هستید که در ایام امتحانات و در اوج و بهترین زمان خوابتان ناگهان با صدای گوشخراش ساعت زنگی یا زنگ گوشی از خواب برمی‌خیزید؛ بنابراین با یادآوری این که شما مجبور هستید از خواب شیرین خود دست بکشید و علی‌رغم میل باطنی‌تان به درس‌خواندن مشغول شوید، روز شما با عصبانیت شروع خواهد شد.
شاید فکر کنید که با عوض‌کردن آهنگ زنگ گوشی‌تان بتوانید صبح را بهتر شروع کنید، اما حتی آهنگ هم نمی‌تواند از حجم بی‌حوصلگی شما بکاهد؛ بنابراین شما نیاز دارید تا صبح را به‌گونه‌ای آغاز کنید که انرژی لازم را از صبح گرفته و تا آخر روز را با این انرژی به مطالعه بپردازید. بعد از نماز صبح بهترین زمان برای درس‌خواندن شماست.
در برابر نگاه‌کردن به صفحه موبایل، چک کردن نوتیفیکیشن‌ها و ... مقاومت کنید. اگر این کار را انجام دهید، شما روزی وابسته به فناوری را شروع خواهید کرد و باعث می‌شود به‌جای این که روی خودتان تمرکز کنید، وقتتان را با پرسه در شبکه‌ها و صفحات مجازی به هدر دهید.
شاید یکی از بهترین کارها برای جلوگیری از اتلاف وقت در صفحات مجازی و علی‌الخصوص برای عدم شروع روز با فناوری، این است که نوتیفیکیشن گوشی خود را به حالت غیرفعال تغییر دهید و خرید بسته‌های اینترنت را به حداقل یا صفر برسانید؛ به‌این‌ترتیب از شر وسوسه شدن برای چک کردن گوشی موبایل خلاص خواهید شد.
یکی از عمده‌ترین مسائلی که در بین دانش‌آموزان باعث ایجاد استرس امتحان می‌شود، ترس از شکست است. در واقع اگر دانش‌آموز در کلاس مورد تنبیه دبیر قرار گرفته باشد، در امتحان قبلی نمره قابل قبولی کسب نکرده باشد، توسط والدین یا دوستان تحقیر شده باشد، در امتحانات بعدی ترس بروز دوباره همین مسائل باعث بروز استرس خواهد بود.
اما گاهی اوقات مسئله دانش‌آموزان تنها به همین ختم نمی‌شود؛ بلکه یک مسئله بزرگ‌تر به نام عدم یادگیری، یادگیری ناقص و یا ترس از بازگو کردن عدم یادگیری نیز می‌تواند بر روی استرس افراد پیش از امتحانات تأثیرگذار باشد. گاهی ممکن است دانش‌آموز در کلاس درس احساس کند یادگیری کامل بوده و اما زمانی که موعد امتحانات می‌شود تازه درمی‌یابد که نه بلد نیست!