امام علی(ع) در پاسخ به سوالی نحوه محاسبه نفس را چنین بیان فرمودند: آدمی چون صبح را به شب رساند، به سراغ نفس خود برود و به او بگوید: ای نفس! امروز گذشت و دیگر هرگز برنمی‌گردد. خداوند از تو خواهد پرسید که این روز را چگونه سپری کردی؟ در این روز چه کردی؟! آیا خدا را یاد کردی، سپاس و ستایشش را گفتی؟ آیا حق برادر مومنی را ادا کردی؟ آیا بار غمی از دل او برداشتی؟ آیا در نبود او هوای زن و فرزندان او را داشتی؟ آیا وقتی مرد به بازماندگان او رسیدگی کردی؟ آیا با استفاده از مقام و موقعیت خود از غیبت برادر مومنی جلوگیری کردی؟ آیا مسلمانی را یاری رساندی؟ چه کاری برای او کردی؟ آنگاه کارهایی که کرده است را بشمارد، اگر کار خیری از وی سرزده باشد، خدا را سپاس گوید، و به شکرانه توفیقی که به وی عنایت کرده، خدا را به بزرگی یاد کند و اگر دید گناهی یا تقصیری از او سرزده است، از خداوند عزوجل آمرزش بخواهد و تصمیم بگیرد که دیگر آن را تکرار نکند. (۱)

____________

۱- بحارالانوار، ج ۶۷، باب ۴۵ مراتب‌النفس و عدم‌الاعتماد