نگاهی به عملکرد تحصیلی تجدیدی‌ها و راهکارهایی برای جبران (بخش نخست)
آخرین فرصت برای شمردن نمره‌ها در پایان تابستان
گالیا توانگر
«امتحان‌های شهریور سخت هستند یا نه؟
نمره پایین می‌دهند یا با ارفاق تصحیح می‌شود؟ من چند تا از امتحان‌ها را بالای هفت دادم، نمره سالانه‌ام ۱۰ بود، نمی‌دانم چرا افتادم؟! نمره‌های مستمرم هم خوب بودن. حالا چون اغلب نمره‌های سالانه‌ام ۹ و ۸ و ۷ بوده، باید امتحان‌های شهریور را چند بشوم تا قبول محسوبم کنند؟»
آنچه در بالا آمد نمونه‌ای از پرسش‌های دانش‌آموزان تجدیدی در تابستان 1401 است. وقتی پرسش‌هایشان را می‌خوانم، ناخودآگاه به یاد عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دهه شصت می‌افتم که با کمترین امکانات درس می‌خواندند و چه بسیارشان تنها برای نیم یا هفتاد و پنج صدم کمتر از بیست مثل ابر بهار اشک می‌ریختند. درست است که شیوه‌های آموزشی بسیار ابتدایی و امکانات آموزشی محدود بود، اما چرا دانش‌آموزان فعلی تا این حد به نمرات پایین خو گرفته
و در پی افت تحصیلی، تنها دلخوش به گرفتن نمره قبولی و جبران مافات در شهریورماه هستند؟
دلایل افت تحصیلی دانش‌آموزان در دوران کرونا
حبیب‌الله مهدوی یک مشاور تحصیلی عمده‌ترین دلیل افت تحصیلی دانش‌آموزان را در چندساله اخیر که با همه‌گیری کرونا رویارویی داشته‌ایم، دخالت مکرر والدین در یادگیری آن‌ها دانسته و می‌گوید: «معلمان توصیه می‌کنند که والدین تنها زمانی باید وارد عمل شوند که فرزندشان گیج شده باشد و یا قادر به تکمیل تکلیفش نباشد، بنابراین تنها مفهوم درس را مجدداً توضیح بدهید و سپس آن‌ها را وادار به تکمیل تکلیف خود کنید. فرزندان باید همیشه از شما درخواست کمک کنند، اما وقتی بزرگ‌تر می‌شوند، کمتر به کمک شما وابسته می‌شوند. زمانی که یک دانش‌آموز وارد دبیرستان و راهنمایی می‌شود، هدفش باید مستقل شدن باشد، مشارکت روزانه در یادگیری دروس باید حداقل و برای زمانی باشد که او قادر به پیداکردن اطلاعات مربوط به دروس نیست.»
این مشاور تحصیلی در ادامه می‌افزاید: «اگر پایه و اساس محکمی در مدرسه ابتدایی قرار داده شود، دانش‌آموز متوسط به‌تدریج استقلال بیشتری را به دست خواهد آورد و در پایان دبیرستان باید قادر به آماده‌سازی برای تست‌ها، تکالیف کامل و مطالعه برای امتحانات باشد. والدین ممکن است در دستیابی به تمرکز، مدیریت زمان و موضوعات این‌چنینی یاریگر تحصیلی فرزندانشان باشند؛ نه اینکه از صبح تا شب پابه‌پای او درس‌خوانده و سپس تکالیف آن‌ها را هم حل کنند!»
شگردهای خلاقانه برای گرفتن نمره قبولی!
سعید سلیمان‌پور یک دانش‌آموز کلاس‌های جبرانی تابستانی در سال‌های دور گذشته با ورق زدن دفترچه خاطرات ذهنی‌اش می‌گوید: «آن سال‌ها اگر هم می‌خواستیم نمره جبرانی بگیریم، تقلب نداشتیم، بلکه خلاقیت به خرج می‌دادیم.»
وی برایمان تعریف می‌کند: «اعتراف می‌کنم که در دوم دبیرستان حداقل یک‌بار طبع شعرم باعث الطاف دبیر عزیزی شد تا نمره افتضاح نگیرم. دبیر ریاضی ما مرد محترمی بود به نام آقای «حامی» که برای تجدیدی‌ها کلاس تقویتی گذاشته بود. (ما هم که در ریاضی فطرتاً تجدید زاده شده بودیم.) بچه‌ها از ایشان می‌خواستند در امتحانات شهریور اندکی مهربان‌تر باشد. صحبت نمی‌دانم از کجا به کجا کشید که هم‌کلاسی‌ها به من اشاره کردند و گفتند: «آقا اجازه! فلانی شاعر است.»
رو کرد به من و گفت : «همین حالا می‌توانی شعری بگویی؟»
و من لحظاتی بعد این را تقدیمش کردم:
با ما به‌روز امتحانت مهربان باش
بس مهربان با ما به‌روز امتحان باش
مستضعفان از نُه فزون تجدید دارند
آقای حامی! حامی مستضعفان باش»
سلیمان‌پور با همین طبع شاعرانه و طنز خویش ادامه می‌دهد: «دبیر ادبیات دبیرستانمان برای جبرانی درس ادبیات گفته بود: «زندگی‌نامه شاعری را بنویسید.»
من شرح‌حال «صفای تبریزی» شاعر قرن نهم را نوشتم و اگر اشتباه نکنم نمره خوبی هم گرفتم.
اثربخشی کمتر آموزش‌های مجازی
برای دانش‌آموزان
شواهد مطالعاتی زیادی نشان می‌دهند که آموزش مجازی به‌هیچ‌عنوان قابلیت جایگزینی با آموزش حضوری را ندارد، به دلیل اینکه مفاهیم و مطالبی که معلم در کلاس به‌صورت حضوری به دانش‌آموزان می‌آموزد و همچنین ارتباط و تعامل معلمان با دانش‌آموزان بسیار اثرگذارتر از آموزش‌ها در فضای مجازی است.
بهنام بهراد پژوهشگر حوزه آموزش‌وپرورش معتقد است: «اثربخشی آموزش‌های مجازی برای دانش‌آموزان نسبت به دانشجویان کمتر است، بنابراین توصیه می‌شود که اگر قرار باشد آموزش‌های مجازی مؤثر واقع شود باید از سامانه‌های مدیریت یادگیری نامتقارن استفاده کنند.»
وی به تبیین ویژگی‌های سامانه‌های متقارن برای یادگیری پرداخته و می‌گوید: «آن دسته از سامانه‌هایی هستند که تدریس، منابع و مطالب از قبل آماده و در این سامانه‌ها بارگذاری می‌شود و دانش‌آموز با انتخاب کلاس و فیلم‌های تدریس از این آموزش‌ها بهره‌مند می‌شود. نکته قابل‌توجه این است که دانش‌آموزان هرچند بار که می‌خواهند، می‌توانند از این فیلم‌های آموزشی بارگذاری شده در سامانه استفاده کنند. دانش‌آموزان بعد از مشاهده فیلم‌ها و یادگیری کامل، تمرین‌های دروس آموزش داده را حل می‌کنند و در آخر ارزشیابی مناسبی از دروس ارائه شده برای دانش‌آموز انجام می‌گیرد؛ بنابراین یکی از ضعف‌های آموزش مجازی نبود تعامل بین دانش‌آموز و معلم است.»
این پژوهشگر در خصوص چگونگی اثربخشی آموزش‌های مجازی می‌گوید: «زمانی که یک پلتفرم استانداردی برای آموزش‌های مجازی وجود داشته باشد، این آموزش‌ها می‌توانند اثربخش باشند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش توصیه می‌کند: «یکی از مهم‌ترین کار‌هایی که باید بعد از حضوری شدن مدارس انجام شود اندازه‌گیری میزان افت دانش‌آموزان در دوران آموزش مجازی است.
باتوجه‌به عملکرد ضعیفی که در آموزش حضوری پیش از بحران کرونا داشتیم، نبود پلتفرم و زیر ساخت‌های
فناوری مناسب که مشکلات دانش‌آموزان را در سراسر کشور پوشش دهد، همچنین طبق آمار‌ها مشخص شد، سه و نیم‌میلیون از دانش‌آموزان به دلیل عدم دسترسی به سیستم‌های مناسب از تحصیل جا ماندند، بخش عمده‌ای از دانش‌آموزان ترک تحصیل کردند و آن دسته از دانش‌آموزانی که از نظر تحصیلی در سطح بالایی قرار داشتند با مشکلات به وجود آمده در پاندمی کرونا دچار افت‌های تحصیلی زیادی شدند.»
قوانین جبرانی در امتحانات نهایی پایه دوازدهم
تجدید شدن در امتحانات نهایی دوازدهم باید جدی گرفته بشود و برای جبران آن دانش‌آموز انگیزه پیدا کند، زیرا نمرات دروس تأثیر مستقیم در معدل کتبی دیپلم دارند و معدل کتبی دیپلم در کنکور سراسری تأثیر زیادی دارد. اگر دانش‌آموزی بتواند در امتحانات نهایی برای هر درس نمره بالایی را کسب کند، می‌تواند از امکان تأثیر مثبت معدل در نتیجه کنکور استفاده کند.
حالا در صورت تجدید شدن در امتحانات نهایی دوازدهم 1401 اگر دانش‌آموز به هر دلیلی نمره کتبی امتحانات نهایی درس‌هایش بین ۷ تا ۱۰ شد، به‌شرط اینکه نمره سالانه او بالای ده بشود، در آن درس به‌عنوان فرد قبول شده، پذیرفته می‌شود.
اگر دانش‌آموزی در یک یا دو تا از امتحان‌های نهایی نمره کمتر از ۷ بگیرد، درصورتی‌که نمره سالانه او بالاتر از ۱۰ باشد با استفاده از قانون تک ماده می‌تواند به‌عنوان قبول در درس موردنظر پذیرفته بشود.
چنانچه دانش‌آموزی نمره سالانه یکی از درس‌هایش بین ۷ تا ۱۰ باشد، بدون توجه به این که در برگه امتحانی چه نمره‌ای را کسب کرده است با استفاده از تک ماده قبول می‌شود.
درصورتی‌که میانگین نمره‌های سالانه دانش‌آموزی کمتر از ۷ باشد و نمره برگه امتحانی او نیز کمتر از ۷ باشد در آن درس به‌عنوان مردود شناخته می‌شود.
در صورت تجدید شدن در امتحانات نهایی، می‌شود برای شهریورماه مجدداً در امتحانات شرکت کرد. ازآنجاکه نمره امتحانات نهایی هر درس 30 درصد در تراز کنکور همان درس تأثیر مثبت دارد، به دانش‌آموزان پایه دوازدهم توصیه می‌شود که از قانون تک ماده به‌هیچ‌عنوان استفاده نکنند و از شانس دوباره برای شرکت در امتحانات استفاده کنند.
برنامه امتحانات نهایی شهریورماه توسط مرکز سنجش آموزش‌وپرورش اعلام می‌شود. درصورتی‌که دانش‌آموز در این امتحانات نمره بالاتر از نمره امتحانات نهایی خردادماه کسب کند، نمره شهریورماه جایگزین نمره خردادماه در کارنامه او خواهد شد.
روش‌هایی برای گرفتن نمره بالا در فرصت جبران
در امتحانات، هم شاگرد و هم معلم پیشرفت خویش را می‌آزمایند و ازآنجاکه امتحانات اساس كار ارزشیابی تحصیلی است و از آن برای تعیین موارد قدرت و ضعف تحصیلی دانش‌آموزشان بهره می‌برند، خواه‌ناخواه هنوز نمره‌های امتحانی تأثیر زیادی در تعیین سرنوشت تحصیلی دانش‌آموزان دارند و ملاك قضاوت درباره معلومات دانش آموزانند؛ بنابراین با فراگیری فنون صحیح امتحان دادن، سوابق تحصیلی درخشان و خوبی را از خود به‌جای می‌گذاریم.
لیلا افسری یک برنامه‌ریزی تحصیلی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان به بیان راهکارهایی برای گرفتن نمره قبولی در امتحانات جبرانی آن هم از نوع عالی مطرح می‌کند: «در حین مطالعه درس، مضمون اصلی آن را دریابید. در این قسمت درس، بحث به چه موضوعی اشاره دارد؟ چگونه یا در چه مراحلی آن را بیان كرده است؟
همراه با خواندن درس به طور مرتب برای خود سؤالاتی طرح كنید تا توجه شما به موضوع درس بیشتر جلب شود. بهتر است سؤالات به‌نوعی با مطالب درسی هماهنگی داشته باشد. سؤالات طرح شده باید باتوجه‌به اصل مطلب و كلید هر پاراگراف باشند.
در هنگام مطالعه به مطالبی كه به‌نوعی در کلاس علامت زده یا در حاشیه و پاورقی نوشته شده نیز توجه خود را مبذول بدارید. هنگام مطالعه خود را به‌جای معلم قرار دهید و سؤالات امتحانی را طرح کنید.»
این برنامه‌ریز تحصیلی در ادامه می‌افزاید: «توجه داشته باشید توکل به خدا، آرامش و اعتمادبه‌نفس و پشتکار و برنامه‌ریزی مهم‌ترین عوامل موفقیت در امتحان است. سعی کنید هرگونه برداشت نابجا از امتحانات و ناراحتی و انزجار و نفرت از امتحان دادن را از خود دور کنید، زیرا امتحان جزء لاینفک زندگی ماست.
روزهای قبل از امتحان هر چیز را که باعث حواس‌پرتی می‌شود کاملاً کنار بگذارید، زیرا توجه به سایر چیزها باعث ازبین‌رفتن تمرکز شما می‌شود و کاهش تمرکز روی درس خودبه‌خود اضطراب به وجود می‌آورد.
همواره سعی کنید امنیت و آرامش را در خانه فراهم کنید و برای مطالعه یک مکان آرام و بی‌سروصدا را مدنظر قرار دهید.
در اتاقی که مطالعه می‌کنید عوامل مزاحم از جمله تلفن ثابت، تلفن همراه، تلویزیون و… را از خود دور نمایید.
حتماً وسایل و مکان مطالعه را قبل از مطالعه، مرتب و منظم کنید. تنها وسایلی را که واقعاً مورد نیازتان است، مقابلتان قرار دهید.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش توصیه می‌کند: «چنانچه از جزوات و مطالب خارج از كتاب استفاده می‌کنید، دقت كنید كه با مطالب موجود در كتاب سازماندهی لازم را داشته باشد تا مطالب مثل حلقه‌های جدا از هم يك زنجير درنيايند.
پس از یادگرفتن کامل مطلب، حل تمرین‌های کتاب درسی و برطرف‌کردن اشکالات، نمونه سؤال‌های امتحانات نهایی یا هماهنگ کشوری را حل کنید. سعی کنید طرز پاسخ‌گویی به سؤال‌های نهایی را خوب بیاموزید. همچنین با دیدن کلید تصحیح امتحانات نهایی، به روش تصحیح اوراق خوب آشنا شوید.
اوراق امتحانی نوبت‌های گذشته خود اعم از ترم و نیم ترم و ماهانه و… را مجدداً مرور كنید تا اولاً نوعی مرور كرده باشید و ثانیاً اشتباهاتی را كه در آن زمان در آن تكرار کرده‌اید، مجدداً تكرار نكنید.
این خطاست اگر فکر کنید سؤال‌های امتحان نهایی سال بعد باید شبیه سال‌های قبل باشد. اخیراً طراحان تلاش می‌کنند، سؤال‌های مفهومی را در قالب‌‌های جدید و نو طرح کنند. به همین خاطر تأکید می‌کنیم که روی عمیق خوانی و فراگیری دقیق مفاهیم و ریزه‌کاری‌های کتاب درسی تأکید بیشتری داشته باشید.»