چرایی تفاوت سیره امام حسین(ع) با سایر ائمه(ع) (پرسش و پاسخ)
پرسش:
چرا سیره امام حسین(ع) با سایر ائمه اطهار(ع) تا این حد متفاوت و مختلف است، به گونهای که هیچ یک از ائمه(ع) تابع این سیره و روش و منش نبودهاند و از سیره و روش و مکتب دیگری پیروی میکردهاند؟
پاسخ:
فلسفه تعارضها و تناقضهای ظاهری رفتار ائمه(ع)
وقتی ما به سیره ائمه اطهار(ع) برای الگوگیری و الهامپذیری سبک زندگی مراجعه میکنیم، تعارضها و تناقضهای ظاهری زیادی را ملاحظه میکنیم؟ از طرفی چون ما معتقدیم آن بزرگواران معصوم هستند، بنابراین قول و فعل و تقریرشان برای ما حجت به حساب میآید، و باید از سیره نظری و عملی آن اسوههای زندگی تبعیت کنیم، اما نمیدانیم کدام سیره و سبک زندگی را انتخاب کنیم؟! به عنوان مثال؛ پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) فقیرانه زندگی میکردند و نان جو میخوردند و لباس وصلهدار میپوشیدند، اما امام حسن مجتبی(ع) و امام صادق(ع) و امام رضا(ع) را میبینیم که فقیرانه زندگی نمیکردند و غذای خوب میخوردند و جامه خوب میپوشیدند و مرکب خوب سوار میشدند و از طیبات دنیا استفاده بهینه میکردند. امام صادق(ع) وقتی به خانه شخصی میرود و میبیند آن شخص خانه کوچکی دارد، با اینکه متمکن است حضرت میفرماید: چرا خانه وسیعتری برای خود تهیه نمیکنی؟ میگوید: این خانه، خانه پدری من است، پدر در اینجا زندگی میکرده است، حضرت میفرماید: شاید پدرت شعور نداشته، آیا تو هم باید مثل او شعور نداشته باشی؟! تو میخواهی یک عمر (تاوان) بیشعوری پدرت را بدهی؟! (سیری در سیره ائمه اطهار، شهید مطهری، ح 15) آری این تعارضات است که در ظاهر مخالف یکدیگر شمرده میشود، و به اعتقاد برخی یک نقطه ضعف در تشیع به حساب میآید؟ اما از منظری دیگر این اختلافات نه تنها نقطه ضعف محسوب نمیشود، بلکه نقطه قوت شیعه در همین است. ما اگر یک پیشوای معصوم داشته باشیم که 20 یا 30 سال در میان ما باشد و یا یک پیشوا داشته باشیم که 250 سال در میان ما باشد، قدر مسلم انسان 250 ساله معصوم که تحولات و تغییرات و پیچ و خمهای مختلفی را در انبان تجربه خود دارد، برای الگوگیری ما مناسبتر است. چرا که دنیای ما متغیر است و مقتضیات زمان دائماً تحول پیدا میکند. بنابراین ما با داشتن الگوی انسان معصوم 250 ساله بهتر میتوانیم با الهامگیری از سیره آن بزرگواران، بر مشکلات زمانه و پیچیدگیها و سختیها غلبه کنیم، و دچار جمود و تحجر و تصلب نشویم!
مقتضیات زمان و انتخاب سیره مناسب
در سیره پیشوایان دینی شکی نیست، که آن بزرگواران هرکدام در زمانی خاص بودهاند، و زمان و محیط آنها اقتضائاتی را داشته است، و هر فرد ناچار است که از مقتضیات زمان و مکان خود پیروی کند. یعنی دین نسبت به مقتضیات زمان مردم را آزاد گذاشته و کلیشهای و متصلبانه و متحجرانه برخورد نکرده است. حال در زمینه تعدد پیشوایان معصوم و یا طول عمر یک پیشوا انسان بهتر میتواند، روح تعلیمات دینی را از آنچه که مربوط به مقتضیات عصر و زمان است، تشخیص دهد، و تعدد سیرههای متعارض هم براساس همین مقتضیات عصر و زمان و مکان بوده است. بنابراین یکی از طرق حل تعارضاتی که در سیرههای مختلف ائمه اطهار(ع) است، به اصطلاح حل عرفی و جمع عرفی است که از راه اختلاف مقتضیات عصر و زمان و مکان به انتخاب راهبردهای مناسب دسترسی پیدا خواهند کرد. حتی در حل تعارضات قولی نیز این طریق را میتوان به کار برد.
لزوم مراعات اصول در هر زمان
آنچه دستور اسلام است، همدردی، مواسات، مساوات، عدل و انصاف و روش نرم و ملایم است. این اصول روح تعلیمات دین و دستورهای کلی الهی است، که به هیچ وجه قابل تغییر و تبدیل نیست، و ناشی از مصالح کلی و عالی بشریت است، تا انسان بما هو انسان هست، این اصول و دستورات هم هست، و انسان برای رسیدن به مراحل رشد و تعالی باید این اصول را رعایت کند.