گزارش کیهان از حوادث جوی اخیر
در یک هفته اخیر همزمان با فعالیت سامانه بارشی «مانسون» که از نتایج تغییرات اقلیمی گسترده در کشورمان و جهان به شمار می‌رود، شاهد وقوع سیلاب‌های عظیم و خسارات مالی و جانی در نقاط مختلف کشور بودیم.
سرویس اجتماعی-
سامانه بارشی«مانسون» در روزهای گذشته موجب پر شدن تعداد قابل توجهی از سدهای کشور و سیراب شدن برخی تالاب‌های تشنه در مرکز کشور شد، با این حال ساخت‌وسازهای غیرمجاز و غیراصولی در مسیر و حریم رودخانه‌ها که طی سال‌های اخیر انجام شده بودند نیز اثر مخرب خود را با جاری شدن سیلاب در مناطقی که آب به طور طبیعی باید جریان داشته باشد، نشان داد.
بقعه مبارک امامزاده داوود(ع) در ارتفاعات شمال غرب تهران و در زمان صفویه ساخته شد. شاید آن زمان که این مکان مقدس ساخته می‌شد، خبری از بازارچه‌ها و ساخت و ساز افراد در جریان طبیعی رودهایی که از بالای کوه به سمت امامزاده سرازیر می‌شود نبود، اما اکنون وقتی از بالا به سمت امامزاده که در پایین‌دست کوه‌های اطراف و به گفته کارشناسان مانند یک کاسه در انتهای آن قرار گرفته است نگاه می‌کنیم، بازارها، رستوران‌ها و ساختمان‌هایی را می‌بینیم که با بی‌توجهی به احتمال وقوع مخاطرات طبیعی در اطراف این مکان و درست در مسیر جریان مسیل رودخانه‌ها جا خوش کرده‌اند. در هر صورت این وضعیت طی هفته‌ای که گذشت با وقوع سیلاب باعث جان‌باختن 23 تن و مفقود شدن دو نفر دیگر شد. این حادثه البته در نقطه دیگری از استان تهران در فیروزکوه نیز رخ داد و منجر به مرگ حداقل 15 تن دیگر از هموطنان‌مان شد.
در فیروزکوه وقوع سیل به گفته سرپرست فرمانداری این شهرستان باعث تخریب کامل 120 واحد مسکونی در روستای مزداران و نیاز تعداد قابل توجهی از واحدهای مسکونی این شهرستان شده است که باید دید چقدر از این حادثه به دلیل ساخت‌وسازهای غیراصولی و بی‌حساب و کتاب بوده است.
البته بسیاری از استان‌های کشورمان نیز در حوادث اخیر دچار زیان و خسارت شدند که هشداری است برای آمادگی هرچه بیشتر استان‌ها اولاً برای مقابله با ساخت‌وسازهای غیرمجاز، ثانیاً نظارت جدی در مقابل این مسئله و همچنین برنامه‌ریزی همه‌جانبه در مقابل حوادث طبیعی که در آینده رخ خواهد داد.
خطر ساخت‌وسازهای غیرمجاز
و تغییرات اقلیمی گسترده
متاسفانه معضل ساخت‌وسازهای غیرمجاز و غیرکارشناسی در بسیاری از نقاط کشور وجود دارد که همین نکته از مهم‌ترین دلایل به بار آمدن خسارات ناشی از حوادث طبیعی و خصوصاً سیلاب است و از نمونه‌های بارز آن می‌توان به حادثه تلخ سیل در دروازه قرآن شیراز و وقوع سیل در لرستان در ابتدای سال 1398 اشاره کرد.
از سوی دیگر علاوه‌بر بی‌مبالاتی‌ها و خطاهای انسانی چون ساخت‌وسازهای بی‌حساب و کتاب در حریم رودخانه‌ها و مکان‌هایی از مسیر قدیم آبراه‌ها که تصور می‌شده بعد از سال‌ها دیگر گذر آب به آنجا نخواهد افتاد(غافل از اینکه طبیعت کار خود را خواهد کرد)، در حوادثی مانند سیل اخیر در امامزاده داوود(ع) و سایر نقاط کشور باید نگاهی جدی به تغییرات اقلیمی گسترده در جهان و کشورمان و همچنین بروز پدیده‌هایی چون فعالیت سامانه بارشی مانسون که چندین استان را درگیر کرد داشته باشیم. بسیاری از کارشناسان معتقدند تغییرات اقلیمی اخیر تداوم خواهد داشت و احتمالاً تا سال‌های سال با این بارش‌های سیل‌ها مواجه خواهیم شد.
تاثیر تغییرات اقلیمی بر پیش‌بینی‌های هواشناسی
اکنون علی‌رغم پیش‌بینی‌های هواشناسی نیز ممکن است تغییرات اقلیمی و نقش خطاهای انسانی به گونه‌ای باشد که این سازمان هم در هشدارهای وقوع سیل ناتوان شود. در همین رابطه رئیس‌سازمان محیط زیست روز گذشته درباره پیش‌بینی هواشناسی از وقوع سیل گفت: از لحاظ آماری سیل قابل پیش‌بینی است، ولی در حد‌اندک. شرایط تغییر اقلیمی وضعیتی را ایجاد کرده که پیش‌بینی سازمان هواشناسی و دستگاه‌های دیگر خیلی نمی‌تواند دقیق باشد. توده ابری می‌آید، جبهه‌ای که حرکت می‌کند و وارد کشور می‌شود، پیش‌بینی می‌شود، ولی باد و مسائل دیگر به سرعت تأثیر می‌گذارد. البته دستگاه‌های متخصص کار خود را انجام می‌دهند، ولی اینکه بخواهند دقیقاً پیش‌بینی کنند، تحت تاثیر این موارد است. من نمی‌خواهم به آن معنا دفاع کنم، ولی از لحاظ علمی این پیش‌بینی خیلی نمی‌تواند جایی داشته باشد.
علی سلاجقه همچنین درمورد دستکاری در طبیعت و وقوع سیلاب‌ها اظهار داشت: اگر هر دستکاری در طبیعت بر مبنای توانمندی‌ها و داشته‌های طبیعت انجام شود، خیلی راحت می‌توانیم مسائلی مثل سیلاب و مخاطرات دیگر را کنترل کنیم. کشور ما از لحاظ ذاتی وضعیتی دارد که اگر دوسال سیل نیامد، خشکسالی نبود و زلزله نیامد باید انگشت به دهان باشیم. این ذات سرزمین ماست و باید آن را با همین مقتضیات مدیریت کنیم.
سیلاب‌ها به چه شرطی نعمت‌اند؟
بسیاری از کارشناسان محیط زیست، فعالیت سامانه‌های بارشی را باتوجه به گذراندن سال‌های خشکسالی و بروز پدیده‌هایی چون فرونشست در کشور نعمت می‌دانند. به عنوان مثال وحید نوروزی، مشاور فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی درمورد سیل‌های اخیر در کشور و فعالیت سامانه بارشی مانسون می‌گوید: بارش باران در این حجم و در این فصل سال(مانسون تابستانی) یک نعمت بزرگ است، اگر نقمت می‌شود مشکل از ما و اشتباهات گذشته و مدیریت ماست. کاشت برنج و چای، رشد دامداری‌ها و تولید برق در هند و کشورهای جنوب شرق آسیا به مانسون تابستانی وابسته است. وی در مورد علت به بار آمدن خسارات ناشی از این تغییرات طبیعی می‌گوید: تخریب مراتع و پوشش گیاهی، ساخت و ساز در بستر و حریم رودخانه‌ها، تغییر مورفولوژی (شکل ظاهری) رودخانه‌ها به دلیل دخالت انسان، برداشت غیر اصولی مصالح رودخانه‌ای و ... همه در ایجاد سیل نقش دارند که همگی بعد از خوابیدن تب و تاب سیل در رسانه‌ها، فراموش می‌شوند و روز از نو شروع می‌شود.
لزوم توجه به آبخیزداری، نظارت بر ساخت‌وسازها و تغییرات اقلیمی
روز گذشته رئیس‌سازمان مدیریت بحران کشور نیز اعلام کرد که از ۴۲سانحه طبیعی ۳۱ مورد آن در کشور ایران رخ می‌دهد که مهم‌ترین آن شامل سیل، زلزله، خشکسالی، سرمازدگی، رانش زمین، فرونشست، آفت گیاهی و طوفان است.
محمدحسن نامی افزود: برای کاهش خسارت‌های ناشی از سیل نیز باید تا می‌توان طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری را اجرا کرد، چرا که خسارتی که سیل بر جا می‌گذارد و باعث شُسته شدن خاک می‌شود بسیار قابل توجه است. نامی درمورد خسارات ناشی از فعالیت سامانه بارشی موسوم به مانسون در کشور گفت: اکنون ۱۳۶ شهر و یک‌هزار و ۳۴۴ روستا در قالب ۹۵۸ بخش و ۱۳۳ شهرستان کشور از سیلاب ناشی از توده بارشی مونسون متاثر شدند.
چاره کار
به نظر می‌رسد باتوجه به خساراتی که بخش عمده آن مانند منطقه امامزاده داوود(ع) انسانی بوده و لطمه حاصل از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها که یکی از مهم‌ترین علل وقوع سیلاب به شمار رفته‌اند، دهیاری‌ها، استانداری‌ها، شهرداری‌ها، وزارت کشور و به طور کلی تمامی ارگان‌های مسئول که در ارائه مجوز و نظارت بر ساخت‌وسازها مسئولیت دارند، بایستی به این وضعیت سروسامان دهند تا با توجه به شرایط اقلیمی موجود در طبیعت شاهد خسارات بیشتر در مناطق مختلف کشورمان نباشیم.
باید خاطرنشان کرد که یکی از اقدامات دولت سیزدهم و قوه قضائیه در ایام اخیر علاوه‌بر آزادسازی حریم سواحل دریا در شمال و جنوب، آزادسازی حریم رودخانه‌ها بوده است که کاری قابل تحسین بوده است و می‌تواند علاوه‌بر بازگشت اراضی ملی، در مواقعی همچون سیلاب اخیر از افزایش تلفات پیش‌گیری کند.
در همین راستا دیروز استاندار مازندران در مورد ساخت‌وسازهای غیرمجاز در این استان که همواره مورد استقبال گردشگران و مسافران بوده و در تیررس حوادث طبیعی قرار داشته است، با تاکید بر اینکه به هیچ عنوان در بستر رودخانه‌ها اجازه ساخت و ساز داده نخواهد شد، تصریح کرد: «دستگاه‌های مسئول و خدماتی اجازه ارائه خدمات به کسانی که غیرقانونی در بستر رودخانه‌ها خانه ساختند را ندارند و حتی خدمات داده شده باید قطع شود.»
این اقدامات و تذکرات را می‌توان به فال نیک گرفت و در عین حال نسبت به نظارت و برخورد با خاطیانی که امنیت مردم و محیط زیست را برهم می‌زنند تاکید کرد. تغییرات گسترده اقلیمی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در بستر رودخانه و محیط‌های ممنوعه دو روی یک سکه‌اند و هر دو باعث زیان رساندن به جان و مال مردم خواهند شد.