پرسش: 

امام حسین(ع) در رابطه با قیام کربلا چه اهدافی را دنبال می‌کرد و انگیزه اصلی و هدف غایی آن حضرت چه بود؟

پاسخ:

دیدگاه‌های تحلیلگران

در دوران معاصر، این موضوع که انگیزه اصلی قیام حسینی چه بوده، به صورت جدی مورد بحث و گفت‌وگو و تحقیق قرار گرفته و نوشته‌های فراوانی در این زمینه به نگارش درآمده و دیدگاه‌ها و اقوال مختلفی در خصوص تبیین اهداف قیام امام حسین(ع) ارائه شده که در مجموع به چهار دیدگاه برمی‌گردد:

1- دیدگاه شهادت‌طلبی 2- دیدگاه تشکیل حکومت 3- دیدگاه حفظ جان 4- دیدگاه جمع یعنی شهادت‌طلبی و تشکیل حکومت.

1- دیدگاه شهادت‌طلبی

از شهادت‌طلبی امام حسین(ع) چند استنباط و تفسیر خاص صورت گرفته که هر کدام طرفدارانی دارد:

الف) شهادت تکلیفی؛ منشأ این تفسیر برخی روایات وارده است که از میان آنها دو روایت از همه مشهورتر است:

1- امام صادق(ع) می‌فرماید: «اخرج باقوام للشهادهًْ لهم الا معک» با گروهی برای شهادت عازم شو، برای آنان شهادتی جز با تو نیست. (الکافی، ج 1، ص 279، ح 1)

2- روایتی است که خواب امام حسین(ع) هنگام حرکت از مکه به کوفه را گزارش می‌کند «یا حسین! اخرج فان‌الله قد شاء ان یراک قتیلا»  ای حسین! عازم شو که خداوند خواسته که تو را کشته ببیند. (بحارالانوار، ج 44، ص 364) برخی با استناد به این روایات قیام امام حسین(ع) را تکلیف شخصی براساس دستوری خصوصی می‌دانند که طبق برنامه‌ای از پیش تعیین شده، امام مأمور به آن بود. از نظر آنان قیام امام حسین(ع) طراحی غیبی داشته است. یعنی دست غیب، نمایش‌نامه عاشورا را نوشته و امام آن را اجرا کرده است و پس از او، امکان اقتدا به ایشان وجود ندارد. براساس این دیدگاه، قیام امام حسین(ع) استثنا بوده است، نه قاعده، و از استثنا نمی‌توان اصل ساخت. علامه شرف‌الدین در کتاب مجالس الفاخره، صفحه 94 برای این دیدگاه شهادت‌طلبی، 35 دلیل، علامه سیدمحسن امین در جلد اول اعیان الشیعه نزدیک به 20 دلیل و آیت‌الله صافی گلپایگانی(ره) در کتاب شهید آگاه 33 دلیل ارائه کرده‌اند.

ب) دیدگاه فدیه‌ای: شهادت فدیه‌ای، به نظر مسیحیان درباره مصلوب شدن عیسی(ع) بی‌شباهت نیست. یعنی همان‌گونه که عیسی(ع) تن به صلیب داد تا فدای گناهان انسان‌ها شود، امام حسین(ع) نیز به شهادت رسید تا گناهان امت را پاک کند و شفیعشان شود. این تفسیر، تفسیر مسیحی از فلسفه شهادت امام حسین(ع) است و هیچ مستندی در متون اصیل دینی ندارد!

ج) شهادت سیاسی: مشهورترین تفسیر از اهداف امام حسین(ع)، شهادت سیاسی است، و امروزه، در کتاب‌ها و سخنرانی‌ها، همواره این تفسیر، تبیین و تبلیغ می‌شود. این دیدگاه در واقع تحلیل سیاسی از قیام امام حسین(ع) و برخاسته از اسلام سیاسی است. پس از اینکه مسلمانان در عصر حاضر، به اسلام سیاسی رسیدند و ابعاد سیاسی دین در نگاه آنان برجسته شد، این تفسیر نیز از درون آن به وجود آمد. سید هبهًْ‌الدین شهرستانی در کتاب نهضهًْ‌الحسین، ص 31 معتقد به این دیدگاه است. 

د) شهادت اسطوره‌ای: برخی از نویسندگان معاصر، بر این عقیده‌اند که شهادت امام حسین(ع) را نباید امری سیاسی دید، و از حالت اسطوره‌ای و راز و رمزداری‌اش خارج کرد،‌ تا دایره تاثیرگذاری‌اش تنها به گروهی اندک محدود گردد، بلکه باید آن را اسطوره‌ای دید تا تاثیرگذاری‌اش از زمان محدود به زمان نامحدود و نامتناهی برگردد. البته این افراد شاهدی برای تفسیرشان اقامه نکرده‌اند.

2- دیدگاه تشکیل حکومت

برخی از عالمان بزرگ شیعه مانند: شیخ مفید و سید مرتضی و نیز برخی از عالمان معاصر بر این عقیده‌اند که امام حسین(ع) برای تشکیل حکومت قیام کرد. اینان چنین باور دارند که امام حسین(ع) نخست، برای امتناع از بیعت با یزیدابن‌معاویه از مدینه به سوی مکه حرکت کرد و آن‌گاه که مسلم‌ابن‌عقیل حمایت مردم کوفه را به وی گزارش داد، به قصد تشکیل حکومت و احیای سنت پیامبر(ص) به سوی کوفه حرکت کرد.

ادامه دارد