چگونگی مقابله با گرمازدگی در اوج گرمای تابستان (بخش نخست)
کاهش تب گرمای تابستانی با توجه به هشدارهای اورژانسی
گالیا توانگر
یک زوج جوان هنگام مراجعه به مراسم سوگواری، کودک چهار‌ساله را که در ماشین خواب بود، به جا می‌گذارند. والدین که تصمیم گرفتند بچه را از خواب بیدار نکنند، تحت‌تأثیر سوگواری، کودک خود را فراموش کردند. این کودک چندین ساعت در هوای گرم و آفتابی در ماشین رها شده بود و درهای ماشین قفل بودند.
غلامرضا حیدرنژاد رئیس‌اداره پزشکی قانونی رامهرمز توضیح می‌دهد: «به دلیل استرس، شدت گرما و نبود اکسیژن، این کودک چهار‌ساله جان باخت.»
بسیاری از شهروندان علی‌رغم هشدارهای مکرر رسانه‌ای باز هم خطر گرمازدگی را چندان جدی نگرفته و تنها زمانی که غافلگیر می‌شوند، افسوس می‌خورند که کاش هشدارها را جدی‌تر می‌گرفتیم.
این روزها که به روزهای میانه تیرماه و اوج گرمای سال نزدیک‌تر می‌شویم، لازم است از تردد غیرضروری در هنگام بالا بودن دمای هوا خودداری کرده و برای جلوگیری از گرمازدگی ظهر تا اوایل غروب از قرارگرفتن در معرض نور مستقیم خورشید اجتناب کنند.
برای فرار از گرما سر را خیس نکنید! ریختن آب‌روی سر نه‌تنها مانع گرمازدگی نمی‌شود، بلکه سردرد را هم به درد گرما اضافه می‌کند. به‌جای این کار، پاهایتان را با آب خنک شست‌وشو دهید.
هر روز در گرمای تابستان با شربت‌های خنک سنتی بدن خود را در مقابل گرما بیمه کنید. این قبیل شربت‌ها می‌توانند بدن شما را در مقابل گرما سم‌زدایی کنند و از گرمازدگی رهایی بخشند.
سردردهای ناشی از گرما
با گرم‌شدن هوا، سردردهای ناشی از گرمازدگی افزایش می‌یابد، کم‌آبی بدن ممکن است یک دلیل احتمالی سردردهای ناشی از گرما باشد.
سردردهای ناشی از گرما بعید است که از خود گرما ناشی شوند. در بیشتر موارد، دلیل بروز این شرایط محرک دیگری مرتبط با گرما است.
برخی از محرک‌های شایع سردرد در دماهای گرم‌تر عبارت‌اند از: کم‌آبی بدن، بیماری‌های مرتبط با گرما، سردردهای ناشی از گرمای خورشید یا نور بیش از حد، کم‌آبی ناشی از مصرف آب ناکافی، رایحه عطر‌ها یا محصولات ضدآفتاب، جاانداختن وعده‌های غذایی، مصرف نکردن درست داروها، کارایی کمتر داروها در دماهای بالاتر، ورزش در گرما.
اگر خستگی گرمایی دلیل بروز سردرد باشد، فرد ممکن است علائم اضافه مرتبط با گرمای بیش از حد را تجربه کند. نشانه‌های هشداردهنده زیر می‌توانند به خستگی گرمایی اشاره داشته باشند: تعریق زیاد، حالت تهوع یا استفراغ، سرگیجه، گرفتگی‌های عضلانی، ضعف یا احساس خستگی، پوست سرد یا مرطوب، نبض سریع، اما ضعیف، غش کردن.
مسعود رمضانی یک امدادگر اورژانس توضیح می‌دهد: «کم‌آبی بدن ممکن است یک دلیل احتمالی سردردهای ناشی از گرما باشد. کم‌آبی بدن به‌واسطه کمبود مایع که به انقباض رگ‌های خونی منجر می‌شود، موجب سردرد می‌شود.
بیماری‌های مرتبط با گرما طی ماه‌های گرم‌تر سال شایع هستند. این بیماری‌ها مانند گرمازدگی و خستگی گرمایی مواردی قابل پیشگیری هستند. در همین راستا، فرد باید مدت‌زمان حضور خود در محیط‌‌های گرم را محدود کرده و از ورزش بیش از حد در گرما پرهیز کند. سردرد یکی از علائم شایع خستگی گرمایی یا گرمازدگی است.»
این امدادگر درباره سردردهای ناشی از گرمازدگی و علائم آن توضیح می‌دهد: «سردردهای ناشی از گرمازدگی دارای علائم مشابه با خستگی گرمایی است، اما شرایطی جدی‌تر محسوب می‌شود. فردی که این علائم را تجربه کند باید با اورژانس تماس بگیرد: پوست داغ، خشک یا مرطوب، سردرگمی، سرگیجه، حالت تهوع یا استفراغ، ضربان سریع و قوی قلب، دمای بالای بدن بیش از ۱۰۳ درجه فارنهایت (۳۹ درجه سلسیوس)، قرمزی پوست در افرادی با رنگ پوست روشن.»
وی در پاسخ به این سؤال که چه زمانی لازم است به پزشک مراجعه کنیم؟ توضیح می‌دهد: «در بیشتر موارد، اگر فردی از گرما فاصله گرفته یا مایعات بیشتری بنوشد، سردرد نیز بهبود می‌یابد. مسکن‌های بدون نسخه و استراحت می‌توانند به تسکین درد کمک کنند. افراد مبتلا به میگرن باید با پزشک خود درباره راهبرد‌های درمانی صحبت کنند. این راهبرد‌ها اغلب بر درمان میگرن و کمک به پیشگیری از بروز آن در آینده متمرکز هستند. اگر گرما، خورشید یا عوامل محیطی دیگر محرک‌های جدیدی برای شما هستند، باید با پزشک خود درباره راهبرد‌های اضافه برای پیشگیری از سردردهای میگرنی در آینده صحبت کنید.»
هشدار دانشگاه علوم پزشکی اهواز
نسبت به خطر گرمازدگی
معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اهواز باتوجه‌به صدور اطلاعیه‌های هواشناسی مبنی بر افزایش دما نسبت به خطر گرمازدگی هشدار داد و توصیه‌هایی را به مردم ارائه کرد.
روابط‌عمومی دانشگاه علوم پزشکی اهواز در این اطلاعیه به افراد توصیه شده قبل از اینکه احساس تشنگی کنند آب خنک بنوشند، در ساعات اوج گرما در منزل بمانند و در صورت ضرورت خروج از منزل از لباس گشاد، رنگ روشن و کلاه استفاده کنند.
همچنین به مردم توصیه شده در روزهای گرم از انجام فعالیت‌های بدنی شدید خودداری کنند و درصورتی‌که افراد مجبور به فعالیت در روزهای گرم و یا اوج گرما هستند با فواصل کوتاه استراحت کنند.
مراقبت از سالمندان و جلوگیری از خروج آنها از منزل در ساعات اوج گرما و استفاده از حوله یا پارچه مرطوب برای خنک‌کردن سر و بدن از دیگر توصیه‌های ارائه شده برای درامان‌ماندن از گرمازدگی است.
در این اطلاعیه همچنین به افراد توصیه شده در صورت خروج از منزل برای درامان‌ماندن از گرمازدگی به محل‌های خنک پناه برده و در صورت احساس سرگیجه، رنگ‌پریدگی، استفراغ، تهوع یا تنگی نفس با ۱۱۵ تماس حاصل نمایند.
اداره کل هواشناسی خوزستان با صدور اطلاعیه‌ای نسبت به وقوع دماهای ۴۹ درجه و بالاتر و افزایش رطوبت از روز شنبه ۱۴ تا پنجشنبه ۱۹ خرداد در مناطق جنوبی، غربی و مرکزی هشدار سطح نارنجی صادر کرد.
آیا علائم هشداردهنده گرمازدگی را می‌شناسید؟
خطر گرمازدگی با افزایش دمای هوا بیشتر می‌شود. مشکل گرمازدگی که در اثر گرمای زیاد هوا بروز می‌کند، باید به‌سرعت شناسایی و تحت درمان قرار بگیرد، چون می‌تواند عواقب خطرناکی برای سلامتی در پی داشته باشد.
گرمازدگی در اثر به‌هم‌ریختن سیستم تنظیم دمای بدن بروز می‌کند. در واقع زمانی که دمای بدن به طور ناگهانی از
40 درجه سانتیگراد عبور کند، صحبت از گرمازدگی به میان می‌آید. گرمازدگی برای سلامتی خطرناک است و باید به‌سرعت اقدامات لازم انجام شود.
در هوای گرم اگر درجه حرارت بدن بدون دلیل از 38 یا 39 درجه سانتیگراد تجاوز کند، طبیعی نیست. در صورت مشاهده چنین علائمی در یک فرد، باید نسبت به‌احتمال گرمازدگی هوشیارتر باشید و فرد را به مکان خنک ببرید. لازم است روی فردی که دچار گرمازدگی شده است، آب بپاشید و منتظر رسیدن اورژانس باشید.
دکتر قاسم نعیم زاده یک پزشک عمومی برایمان توضیح می‌دهد: «سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ در روزهای خیلی گرم معمولاً جزو نشانه‌های گرمازدگی هستند؛ بنابراین نباید این علائم را نادیده گرفت. حتماً با اورژانس تماس بگیرید و تا رسیدن آنها، روی خودتان یا فرد گرمازده آب بپاشید و خنک نگه دارید.»
این پزشک عمومی در ادامه می‌گوید: «یکی از علائم گرمازدگی سردرد شدید است. در واقع در صورت گرمازدگی، فرد احساس خفگی می‌کند، در نتیجه اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد و سردردهای شدیدی بروز می‌کند. این سردردها همچنین در اثر کم‌آبی بدن ناشی از گرمازدگی نیز رخ می‌دهد. درصورتی‌که در این روزهای گرم، سردردهای شدید به سراغتان آمد، حتماً با اورژانس تماس بگیرید.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش متذکر می‌شود: «رفتارهای عجیب، سرگیجه، منگی و خستگی غیرعادی در گرمای زیاد از علائم هشداردهنده گرمازدگی هستند؛ بنابراین لازم است که با مشاهده این علائم با اورژانس تماس بگیرید و فرد گرمازده را خنک نگه دارید. بهتر است بدن وی را با یخ یا آب خنک مرطوب و خنک کنید.
از حال رفتن و بیهوشی جزو نشانه‌های جدی و شدید گرمازدگی است. این مسئله زمانی بروز می‌کند که دیگر علائم گرمازدگی مشخص نشده و یا نادیده گرفته شوند. درهرحال لازم است به‌سرعت با اورژانس تماس بگیرید.»
درمانگران طب سنتی به شما می‌گویند
مردم بسیاری در جهان فكر می‌كنند كه گرم‌شدن هوا مهم‌ترین عامل ابتلا به گرمازدگی در فصل تابستان است. این دیدگاه در میان برخی درمانگران طب رایج نیز وجود دارد، درحالی‌که درمانگران طب سنتی و طبیعی در جهان به گونه دیگری فكر می‌كنند. آنها تغذیه نامناسب و مصرف برخی داروها را مهم‌ترین عامل برای ابتلا به گرمازدگی در تابستان می‌دانند. از نگاه این درمانگران علاوه‌بر نوع تغذیه و داروی مصرفی افراد، میزان تحرك، شغل و احتمال انسداد مجاری تخلیه سموم و اخلاط موذی از بدن مرتبط است. درمانگران طب سنتی با بررسی هر یك از این احتمال‌ها و رفع آن به پیشگیری از ابتلا به گرمازدگی و عوارض ناشی از آن در تابستان كمك می‌كنند.
بررسی میزان خلط صفرا در بدن یكی از بهترین روش‌ها برای پیشگیری و كنترل گرمازدگی است. بررسی این مسئله به ویژه برای افرادی كه در گروه افراد گرم‌مزاج و صفراوی مزاج قرار می‌گیرند از اهمیت بیشتری برخوردار است، چرا كه وجود صفرای زیادتر از حد لازم در بدن ازجمله مهم‌ترین عوامل برای ابتلا به گرمازدگی و بی‌حالی در تابستان است.
حبیب مهرپور یک درمانگر طب سنتی برای پیشگیری از گرمازدگی ناشی از تولید صفرای مازاد در بدن توصیه می‌کند، از رژیم‌های غذایی خاص كمك بگیرید. وی می‌گوید: «برای پیشگیری و درمان گرمازدگی از نوشیدنی‌هایی مثل شربت تمرهندی، آب انار تازه، سكنجبین و عرق‌های گیاهی کنترل‌کننده صفرا استفاده كنید و تا میتوانید مصرف میوه‌های ترش مزه مثل آلو و آلبالو را در برنامه غذایی خود داشته باشید.»
گروهی از مردم هستند كه در روزهای گرم تابستان بعد از مصرف غذا دچار گرمازدگی و بی‌حالی می‌شوند. آنها با وجود آنکه غذایی مغذی و پرحجم را مصرف كرده‌اند، دچار ضعف و بی‌حالی می‌شوند و توان ادامه فعالیت‌های روزانه را از دست می‌دهند. عامل اصلی بروز این مشكل گرمازدگی است. یكی از عواملی كه موجب ابتلا به گرمازدگی و بی‌حالی در روزهای گرم تابستان می‌شود زیاده‌روی در مصرف خوراكی‌ها و مواد غذایی است، چرا كه با مصرف بیش از‌اندازه از غذاها به‌ویژه غذاهای سنگین و پرحجم، بخش زیادی از انرژی بدن به‌جای آنكه صرف تعریق و خنک‌کردن بدن شود، بر دستگاه گوارش متمركز می‌شود تا هضم و جذب مواد غذایی به‌خوبی انجام شود.
مهرپور درمانگر طب سنتی به بیماران خود توصیه می‌كند كه در تابستان یك‌سوم غذای خود را به سالاد كاهو و دیگر سبزی‌ها اختصاص دهند تا به‌این‌ترتیب آب و فیبر موردنیاز بدن را تأمین كنند.
وی در ادامه توضیح می‌دهد: «یكی دیگر از تدابیر برای كاهش حرارت درونی بدن به‌ویژه در افراد صفراوی مزاج در روزهای تابستانی نوشیدن شربتی است كه از تركیب گلاب، نبات و آب به دست می‌آید. نوشیدن این شربت درصورتی‌که خنك باشد، می‌تواند علاوه‌بر كاهش حرارت درونی به تسكین سردردهای ناشی از گرمازدگی كمك كند. علاوه‌بر این میتوانید با تهیه شربت لیموترش و نوشیدن آن در عصرهای گرم تابستان به تسکین سردردهای تابستانی و پیشگیری از ابتلا به آن کمک کنید. حتی توصیه شده این شربت را در روزهای تابستانی هر روز به همراه داشته باشید تا از ابتلا به گرمازدگی پیشگیری كنید.»
افراد زیادی وجود دارند كه با شروع تابستان و افزایش دمای هوا علائمی مانند سستی، بی‌اشتهایی و ضعف عمومی بدن را تجربه می‌كنند و توانایی پرداختن به فعالیت‌ها و برنامه‌های روزانه‌شان را از دست می‌دهند. بهترین راه برای مبارزه با این بی‌حالی ماساژ دست‌وپای فرد با روغن خالص گل سرخ و آب‌تنی‌كردن با آبی است كه در آن اسانس یا عصاره گل سرخ وجود دارد.
این درمانگر طب سنتی برای این گروه راه‌حل كاربردی دیگری نیز دارد. وی به مراجعین خود توصیه می‌كند برای پیشگیری از ضعف و بی‌حالی در وعده‌های غذایی و میان وعده‌های خود مصرف غذاهایی مثل عدس، عدس‌پلو، عناب، برنج و سماق را بگنجانند.