اصلاح الگوی مصرف نیازمند مشارکت آحاد جامعه
رضا الماسی
مسئله اسراف و سبک زندگی در حوزه مصرف، مسئلهای است که تمام ابعاد زندگی روزمره ما را دربرمیگیرد و منحصر به یک یا چند حوزه و یک یا چند دستگاه دولتی نیست. هرچند سازمانها و ادارات دولتی نقش ویژه ای در اصلاح الگوی مصرف جامعه دارند اما تکتک آحاد جامعه نیز در این خصوص مسئولیت دارند و هر کسی به اندازه خود باید نسبت به پرهیز از اسراف و مصرف بهینه توجهات لازم را داشته باشد.
از منابع مهم اقتصادی برای ادامه حیات موجودات زمین، آب است؛ به ویژه آبی که انسان آن را مهار کرده باشد. انواع نیازهای انسان با آب برآورده میشود. بنابراین، در صورت وجود آب و استفاده درست از آن، دیگر نعمت ها و نیازهای زندگی تأمین میشود؛ چرا که خوراک، پوشاک، مسکن و دیگر وسایل ابتدایی و ضروری انسان و حتی بسیاری از فرآورده های صنعتی که لازمه زندگی ماشینی و پیچیده امروزی است، با آب تأمین می شود.
اگرچه دوسوم سیاره زمین را آب تشکیل داده است، ولی هم اکنون، با کمبود شدید آب روبهرو هستیم. بحران آب، اصلیترین، گستردهترین و البته غیرمحسوسترین عامل تخریب کره زمین است. این در حالی است که به دلیل ارزانی و دسترسی آسان به این نعمت خدادادی اسراف زیادی صورت میگیرد و برخی نارساییها ناشی از سوءمصرف میباشد.
وضعیت منابع و مصارف آبی در ایران
توزیع بارندگی در ایران ناهمگون است به نحوی که یک درصد از مساحت ایران بارشی بیش از ۱۰۰۰ میلیمتر دارد و میزان بارندگی در مناطقی همچون حوضه آبریز شرق کشور در حدود ۱۴۸ میلیمتر است. در کشورمان سهم مصرف آب در بخش کشاورزی در حدود ۹۰ درصد، شرب ۸ درصد و صنعت و معدن ۲ درصد است، در صورتیکه در کشورهای توسعه یافته سهم بخش کشاورزی ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است.
در بخش شرب و بهداشت، مصارف به دو بخش کلی خانگی و غیر خانگی تقسیم میشود. مصارف غیرخانگی شامل مصارف تجاری، صنعتی، عمومی و اداری، آموزشی و اماکن مذهبی، بنایی و آزاد و سایر است. در ایران در بخش شهری میزان مصرف آب (آب فروش رفته + هدررفت ظاهری + مصارف بدون درآمد) در سال در حدود 5.4 میلیارد متر مکعب است. از این میزان مصرف بیش از 4 میلیارد مترمکعب مربوط به مصارف بخش خانگی است، لذا با توجه به جمعیت تحت پوشش در مناطق شهری میزان سرانه مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در روز برای کل مصارف ۲۲۴ لیتر به ازای هر نفر در روز و برای مصارف خانگی ۱۸۰ لیتر به ازای هر نفر در روز است.
سرانه مصرف آب به عوامل متعددی از جمله شرایط اقلیمی و وضعیت آب و هوایی، نوع فرهنگ هر منطقه، تعرفه و قوانین بازدارنده، تجهیزات کاهنده مصرف، وضعیت بهداشتی و غیره بستگی دارد و در کشورهای مختلف دارای ارقام متفاوتی است.
به طور کلی در اکثر کشورهای توسعهیافته به دلیل وجود زیرساختهای مناسب و قوانین بازدارنده و تعرفههای بالای آب میزان سرانه مصرف آب از ایران کمتر است. به عنوان مثال سرانه مصرف آب در کشور دانمارک (۱۵۹ لیتر در روز)، سوئد
(۱۶۴)، پرتغال (۱۹۴)، اسپانیا (۲۰۰)، انگلستان (۱۵۳)، اتریش (۱۵۳)، ایرلند (۱۴۲)، فرانسه (۱۳۹)، آلمان (۱۲۹)، هلند (۱۲۹)، بلژیک (۱۱۲)، لهستان (۹۸)، فنلاند (۲۱۳) و ایتالیا (۲۱۳) است.
در تعدادی از کشورها نیز سرانه مصرف آب بالاتر از ایران است، از جمله سوئیس (۲۵۲)، استرالیا (۲۶۸)، آمریکا (۲۹۵) و کانادا (۳۲۶) لیتر به ازای هر نفر در شبانهروز.
همانگونه که آمار نشان میدهد در بسیاری از کشورها که دارای منابع آبی بیشتری از ایران هستند و شرایط آب و هوایی مناسبی نیز دارند، سرانه مصرف آب از کشور ایران پایینتر است، لذا در کشور ایران ضروری است در راستای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب در آینده و جلوگیری از بحرانهای احتمالی به دلیل کمبود منابع ارزشمند آبی، افزایش بهرهوری آب از طریق اقداماتی همچون مدیریت تقاضا و مصرف آب و افزایش آگاهیهای اجتماعی در اولویت مدیریت صنعت بزرگ آب و فاضلاب قرار گیرد.
صرفهجویی در مصرف آب با چند روش ساده
با توجه به محدودیت منابع آبی کشور لازم است افراد جامعه همگی خود را در برابر این مسئله مسئول بدانند و روشهای صرفهجویی در مصرف آب را یاد بگیرند. اگر هر روز یک لیتر آب کمتر مصرف کنیم روزانه ۸۰ میلیون لیتر آب ذخیره خواهد شد. بر این اساس کارشناسان پیشنهاداتی را برای صرفهجویی در مصرف آب مطرح کردهاند که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود: آب باقیمانده کتری خود را دور نریزید. آبی را که میتوان برای شستوشو و آبیاری استفاده کرد را فاضلاب نپندارید.
آب جوشیده برای آبیاری به برخی گیاهان بسیار مناسب است. آب را در ظرفی جمع کنید و برای آبیاری گیاه و یا باغچه خود از آن استفاده کنید. میزان تبخیر آب توسط کتری و یا سماور و یا ظروف دیگر در روی اجاق گاز هرچند به ظاهر قابل توجه به
نظر نمیآید، ولی باید مورد توجه باشد. در تابستان آب خنک مورد نیازتان را در یخچال نگهداری کنید. برای خنک شدن آب شیر مجبور نباشید مدتی آب شیر را باز بگذارید. برای خنک شدن آب از چند قطعه یخ هم استفاده کنید تا آب را خنک نوش جان کنید. در تابستان برای صرفهجویی در مصرف آب، آب را در داخل یخچال بگذارید. موقع شستن ظرفها و وضو گرفتن سعی کنید شیر آب را باز نگذارید. میتوانید برای شیر آشپرخانه هم سری فشارشکن استفاده کنید.
در موقع شستن میوه حواستان باشد که آب را یکسره باز نگذارید. برای شستن میوه و سبزیجات ابتدا آنها را در ظرفی بخیسانید، و سپس با آب بشویید. موقع مسواک زدن یا اصلاح صورت، یا شستن دست و صورت با صابون، شیر آب را باز نگذارید.
برای صرفهجویی در مصرف آب حتما از بسته شدن شیر مطمئن شوید.
شستوشوی خانگی خودرو ۶ برابر بیشتر از کارواش آب مصرف میکند. خودروی خود را به کارواش بسپارید. ولی اگر خودتان آن را میشویید، سختگیرانه در مصرف آب صرفهجویی کنید. بهجای استفاده از شیلنگ و آب تصفیه شده از یک سطل آب استفاده کنید. مصرف استاندارد روزانه برای استحمام ۴۳ لیتر است. معادلِ زمانِ باز ماندن دوش به مدت
۵ دقیقه! یک بار زمان بگیرید و امتحان کنید.
مدت زمان دوش گرفتن روزانه را به ۵ دقیقه کاهش دهید و با این کار ماهانه ۴ هزار لیتر در مصرف آب صرفهجویی خواهید کرد. میتوانید برای دوش حمام از انواع کم مصرف استفاده کنید. اگر دوش حمام شما در طی کمتر از ۲۰ ثانیه یک ظرف ۴ لیتری را بتواند پر از آب کند، حتماً آن را با یک سر دوش کاهنده مصرف تعویض کنید. برای صرفهجویی در مصرف آب از دوشهای کم مصرف استفاده کنید.
سالانه حدود ۱۶ میلیون کودک زیر ۵ سال به سبب کمبود آب آشامیدنی سالم جان خود را از دست میدهند. آموزش استفاده صحیح از آب به کودکان میتواند در صرفهجویی در مصرف آب تاثیرگذار باشد. برای یادگیری بهتر بچهها و فهم آنها از استفاده صحیح از آب سعی کنید در قالب بازی به آنها آموزش دهید. در دورهمیهای دوستان یا خویشاوندان بچهها را دور هم جمع کنید و با طرح یک بازی در رابطه با صرفهجویی در مصرف آب موارد لازم را به آنها یاد دهید. اگر بچه شما علاقهمند به آب بازی است، بحران کم آبی را توضیح دهید. از خرید اسباب بازیها و سرگرمیهایی که به جریان ثابت آب نیاز دارند، خودداری نمایید.
هدررفت برق با آغاز فصل گرما
با فرار رسیدن فصل گرما، مصرف بی رویه برق نیز به اوج میرسد. امسال بر اساس مصوبه هیئت وزیران، ادارات و دستگاههای زیر مجموعه دولت مکلف هستند در ساعات اداری مصرف برق خود را 30 درصد و در ساعت اداری 60 درصد کاهش دهند.
بر اساس این مصوبه وزارت نیرو مکلف است، پس از اخطار به ادارات متخلف در صورت عدم رعایت مصوبه به صورت مکرر نسبت به قطع برق این دستگاهها اقدام کند.
هفته گذشته شرکت توزیع نیروی برق تهران از قطع برق بیش از 30 اداره متخلف با مصرف نجومی خبر داد. بر اساس مستندات موجود اوج بار هفته گذشته شهر تهران به 4209 مگاوات رسید که از این میزان 506 مگاوات مرتبط با مصرف برق ادارات بود. این در حالی است که حداکثر اوج بار مرتبط با ادارات مطابق مصوبه هیئت دولت باید به 355 مگاوات میرسید.
بر اساس قول توانیر، امروز برق ادارات متخلف
بر اساس مصوبه هیئت وزیران قطع خواهد شد.
کامبیز ناظریان، مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ با بیان اینکه اولویت اصلی وزارت نیرو در سال جاری، تأمین برق بخش خانگی است، میگوید: «پیش از این بهصورت مکرر به ادارات پرمصرف کلانشهر تهران هشدار داده شده است که با کاهش حداقل 30 درصدی مصرف برق در ساعات اداری، کاهش حداقل 60 درصدی مصرف در ساعات غیراداری و خاموش کردن سامانههای سرمایشی از ساعت 13، در کاهش بار شبکه توزیع برق و تأمین برق مشترکان خانگی همکاری کنند و در غیر این صورت با قطع برق مواجه خواهند شد.»
او با اعلام اینکه تهران هفته گذشته با رشد مصرف 7 درصدی برق روبهرو بود، اظهار می دارد: «این افزایش مصرف باید کنترل شود در غیر این صورت در تیر و مرداد با مشکل مواجه خواهیم شد.»
ناظریان با اشاره به تنظیم دمای وسایل سرمایشی به عنوان روشی برای صرفهجویی در مصرف برق و کنترل روشنایی میگوید: «توصیه میشود ادارات از کولر گازی استفاده نکنند و در صورت الزام به استفاده دمای آن را روی 24 تا 26 درجه قرار دهند تا با محدودیت و یا قطع برق مواجه نشوند. نکته دیگر اینکه ادارات تا حد ممکن باید از روشنایی طبیعی استفاده کنند.»
مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق تهران بزرگ با اشاره به ابلاغیه اخیر استانداری در خصوص کاهش ساعات ادارات در راستای بهینهسازی و کنترل مصرف برق، آنرا فرصت مناسبی در خصوص مدیریت مصرف دانسته و تصریح میکند: «تعدادی از ادارات هم مجهز به سیستمهای کنترلپذیر سامانه سرمایشی (IOT) هستند و در حال حاضر رصد میدانی توسط تیمهای ارزیاب صنعت برق انجام می شود و رصد هوشمند هم توسط کنتورهای هوشمند صورت میگیرد و
بر این اساس قطع برق ادارات پرمصرف در دستور کار قرار میگیرد.»
اسراف در مصرف نان
در مسئله نان هم وضعیت نامناسبی از حیث مصرف وجود دارد. محمدی، یک شهروند تهرانی در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان میگوید: «زمانی اگر در پیاده رو یا کوچه، تکهای نان روی زمین افتاده بود، رهگذران میایستادند، خم میشدند، آن را برمیداشتند، میبوسیدند و گوشه دیوار یا کنار درختی میگذاشتند تا کسی روی این نعمت الهی پا نگذارد!»
او میافزاید: «در گذشته سنت بود مردم تا آخرین تکههای نان را مصرف میکردند و کسی نبود که هفتهای چند کیلو نان، به نان خشکی بفروشد! فروش نان به نان خشکیها و نمکیها، مصداق بارز کفران نعمتهای الهی است.»
بر اساس آمارها سالانه، حدود 30 درصد نان تولیدشده در کشور هدر می رود. در صورت توجه و دقت مردم در مصرف و نگهداری نان، میتوان از این مقدار، در صنعت ماکارونی یا صادرات نان صنعتی به کشورهای همسایه استفاده کرد.
در بسیاری از منابع دیگر همچون گاز خانگی و صنعتی، بنزین، خاک، محیط زیست، سایر مواد خوراکی و ... نیز لازم است با تغییر الگوی مصرف در اصلاح نظام اقتصادی سهیم باشیم و به اندازه خود تاثیری مثبت در بهبود معیشت خود و هموطنانمان برجای بگذاریم.