چگونگی تفکیک زباله از مبدأ و کمک به چـرخه اقتصادی (بخش نخست)
فرهنگ‌‌سازی وآموزش برای جدا‌سازی زباله‌ها از در خانه
امیرحسین بسطامی
امروزه در دنیای صنعتی از زباله به‌عنوان طلای کثیف نام برده می‌شود. روزانه صدها تن زباله در کشور تولید می‌شود و به علت عدم‌تفکیک و بازیافت، باعث آلودگی محیط زیست
می‌شود. بازیافت به معنی استفاده از مواد مصرف شده برای تولید و ساخت مجدد همان کالا یا کالای قابل‌استفاده دیگر است، مثل ساخت کاغذ تازه از کاغذهای باطله و غیرقابل‌استفاده.
اگر بتوان زباله را از مبدأ جدا‌سازی و بازیافت کنیم سه فایده مهم برای محیط زیست دارد: ما به کمک بازیافت زباله در مصرف منابع طبیعی صرفه‌جویی کرده‌ایم، زیرا به‌جای استفاده از مواد خام برای تولید محصولات نو، از مواد بازیافتی استفاده می‌کنیم.
از دیگر فواید بازیافت، صرفه‌جویی در مصرف انرژی است. البته برای بازیافت مواد زاید هم نیاز به مقداری انرژی است، اما انرژی لازم برای بازیافت زباله خیلی کمتر از انرژی موردنیاز برای تولید محصولات جدید از مواد خام است. به عنوان مثال برای ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت‌شده، ۹۰ درصد انرژی کمتر از ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. سومین فایده بازیافت نیاز به فضای کمتر برای دفن زباله‌هاست.
مزیت‌های تفکیک زباله از مبدأ
در کشورمان به امر بازیافت خیلی توجه نشده، دفن زباله‌ها علاوه بر اشغال جای بسیار وسیع، موجب آلودگی شدید محیط زیست هم شده است.
بهرام حسین‌زاده کاکرودی مهندس شیمی و ساکن شهر رودسر در استان گیلان در این زمینه می‌گوید: «زباله‌های این استان از سال 1363 در منطقه سراوان دپو شده است و یک حجم عظیمی از آشغال به ارتفاع بیش از 100 متر در اینجا تشکیل شده و ظرفیت آن به حدود یک میلیون تن رسیده است! آلودگی شدید این منطقه و بوی شدید تعفن، اهالی روستاهای این منطقه را ذله کرده است و هر از چند گاهی موجب اعتراضات محلی هم شده است.
متأسفانه اصلاً به بازیافت توجهی نشده و مردم با ساده‌انگاری تفکیک، اهمیت و اعتنایی به آن ندارند. در کشور آلمان در مراکز بازیافت خود، مقادیر زیادی برق تولید می‌شود و ژرمن‌ها حتی آشغال هم کم می‌آورند و بالاجبار از فرانسه و ایتالیا هم وارد می‌کنند!
البته در سال‌های گذشته در برخی از شهرهای کشورمان نیز چند مرکز تولید برق با استفاده از سوزاندن زباله راه‌اندازی شد. انتظار این است این مراکز در نقاط مختلف کشور بیش از پیش مورد توجه و بهره‌برداری قرار گیرد.
وی در ادامه می‌گوید: «این روزها در بسیاری از کشورهای دنیا، آموزش‌های تفکیک زباله از همان کودکی و در مدارس به بچه‌ها داده می‌شود. در نزدیکی اکثر خانه‌ها، چندین سطل زباله مخصوص تفکیک قرار می‌گیرد که هرکدام رنگ متفاوتی دارند و هر رنگ مخصوص نوع خاصی از زباله است. تفکیک زباله طبق دستورالعمل‌هایی که توسط سیستم‌های مدیریت پسماند ارائه می‌گردد، از خانه‌ها انجام می‌شود.»
این مهندس شیمی در تکمیل صحبت‌هایش پیشنهاد می‌دهد: «خوب است ما هم به کودکان خود تفکیک از مبدأ را یاد دهیم تا از هزینه‌های
عدم بازیافت و انباشت زباله‌ها و آلودگی محیط زیست خودداری کنیم. به عنوان مثال در کشور آلمان بازیافت زباله از مبدأ صورت می‌گیرد. در مدارس آنجا کودکان یاد گرفته‌اند که زباله‌های خود را تفکیک و در سطل‌های جداگانه بریزند. برای این منظور 6 سطل در مدارس تعبیه شده است که رویش برچسب خورده که عبارت‌اند از: ۱- زباله تر ۲- پلاستیک ۳- زباله الکترونیکی ۴- فلزات ۵- شیشه ۶- کاغذ و مقوا. در مدارس به آنها یاد داده شده است که آشغال‌های خود را در این 6 سطل بریزند و این تفکیک به خانه‌های آنها هم تسری پیدا کرده است.»
آموزش جدا‌سازی زباله‌ها در خانه به کودکان
با افزایش بی‌رویه زباله‌ها شاهد افزایش گرمایش جهانی و آلودگی بر سطح کره زمین و جو هستیم. تخمین زده می‌شود که سالانه ۱/۲ میلیارد مترمکعب فاضلاب تصفیه نشده به اقیانوس‌ها ریخته می‌شود. این میزان آلودگی، تهدیدی جدی برای آینده نسل ما و کودکانمان به شمار می‌رود.
آلودگی ناشی از زباله‌ها را می‌توان بزرگ‌ترین قاتل جهان دانست که بر زندگی بیش از ۱۰۰ میلیون انسان اثر خواهد گذاشت. برای مقابله با تهدیدات این آلودگی، باید آموزش تفکیک زباله به کودکان را در اولویت بگذاریم. آموزش جدا‌سازی زباله به کودکان می‌تواند از دوران خردسالی در آنها نهادینه شده و تا سال‌های آینده با آنها همراه باشد. کودکی که از همان سال‌های ابتدایی زندگی‌اش متوجه محدودیت منابع، اهمیت بازیافت زباله و آسیب‌های زیست‌محیطی ناشی از مصرف‌گرایی می‌شود، همیشه این دغدغه را خواهد داشت تا کمتر زباله تولید کند و زباله‌های خودش را به‌درستی تفکیک کند. فراموش نکنید که این ما هستیم که با تفکیک صحیح زباله‌هایمان می‌توانیم زمین را از غرق شدن در زباله‌ها نجات دهیم.
همه ما به کودکان خود اهمیت می‌دهیم تا هر چیزی
که نیاز دارند را دریافت کنند، اما اگر هر چیزی که می‌خواهند را بدون محدودیت به آنها بدهیم، آیا آنها فکر نمی‌کنند که منابع، بی‌حد و حصر هستند و هیچ محدودیتی برای استفاده از آنها وجود ندارد؟ برای جلوگیری از ایجاد چنین تفکری در کودکانمان، از همان ابتدا باید به آنها آموزش دهیم که هیچ چیزی نامحدود نیست و منابع مورد استفاده ما محدود هستند و
محیط زیست در معرض خطر جدی قرار دارد.
لیلا سادات اسحاقی یک مشاور کودکان و نوجوانان توضیح می‌دهد: «باید به کودکان بگوییم که چگونه یک زندگی سازگار با محیط زیست داشته باشند؟ و آنها را با اهمیت بازیافت آشنا کنیم. فراموش نکنید که اگر در کودکی عادت تفکیک زباله را به آنها آموزش دهیم، این عادت تا سال‌های سال با آنها خواهد بود و اثرات شگرفی بر فرایند بازیافت، کاهش تولید زباله و البته حفظ محیط زیست می‌گذارد.»
امین رشیدی کوچی دوستدار محیط زیست و صاحب 3 فرزند به کودکان خود تفکیک زباله از مبدأ را آموزش داده است؛ وی می‌گوید: «خواهشمندیم دولت کمک کند تا با فرهنگ‌‌سازی و تقویت برنامه‌های آموزشی در صداوسیما، تفکیک زباله از مبدأ را به آحاد جامعه تعلیم دهند. همچنین از شبکه پویا درخواست داریم در کنار برنامه کودکان به این مهم هم رسیدگی کند، چون که یادگیری در کودکی بسیار بهتر از یادگیری در بزرگسالی است و بچه‌ها تا آخر عمرشان بازیافت را فراموش نخواهند کرد.»
همت شهروندان در چالش تفکیک زباله از مبدأ
رضا مهران‌فر یک شهروند پایبند به تفکیک زباله از مبدأ در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «زباله‌های خود را در خانه و محل کار کاملاً تفکیک می‌کنم. زباله‌های خشک طبق نوع آن به مراکز بازیافت تحویل داده می‌شود و زباله‌های تر مانند دورریز غذا، پوست میوه، خرده‌نان و... را جمع می‌کنم و در پارک کنار خانه‌مان می‌ریزم. حتی استخوان‌های کله و پاچه گوسفند را که گاهی می‌خورم به سطلی که کنار کله‌پزی منزلمان است و مخصوص استخوان است، انتقال می‌دهم.» این شهروند در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «زباله تر تحت‌تأثیر نور خورشید و عوامل جوی خیلی زود به خاک و چرخه طبیعت برمی‌گردد. من بازیافت را چندین سال قبل در برنامه آموزشی در شبکه 4 سیما آموختم. در آن برنامه، تفکیک زباله در منزل را توضیح می‌داد و حتی زباله‌ی تر را هم با استفاده از کرم‌های خاکی تجزیه می‌کرد! خوشبختانه سال‌هاست که شهرداری غرفه‌هایی را برای اخذ زباله‌های مختلف از مردم در شهرها به وجود آورده است و برای ترغیب مردم به بازیافت و تفکیک، مبلغی جزئی هم برای تحویل زباله‌ها در نظر گرفته است.»
حمیدرضا عابدی کارشناس ارشد محیط زیست توضیح می‌دهد: «شهرداری در کنار وظایف دیگر خود، خوب عمل کرده است و گامی رو به جلو در زمینه بازیافت برداشته است. امیدوارم با فرهنگ‌‌سازی بیشتر، از مصرف بی‌رویه کیسه پلاستیکی هم جلوگیری شود.»
این دوستدار محیط زیست می‌گوید: «تفکیک زباله باید به بچه‌ها آموزش داده شود تا آنها از کودکی بازیافت زباله را یاد بگیرند.»
انواع روش‌های بازیافت زباله
بازیافت عبارت است از تغییر یا استفاده مجدد از محصولات و مواد و اشیایی که معمولاً به‌عنوان زباله در نظر گرفته می‌شوند و آنها را دور می‌اندازیم، حتی وقتی از یک شیشه مربا به‌عنوان جایی برای نگهداری حبوبات استفاده می‌کنید و آن را دور نمی‌اندازید در حال بازیافت هستید.
آرش سپهرپور یک کارشناس بازیافت برایمان توضیح می‌دهد: «بازیافت به سه روش انجام می‌شود: در بازیافت نوع اول، اشیا و محصولات، تغییر شکل پیدا نمی‌کنند و به همان صورت و حتی با همان کاربری، مجدداً مورداستفاده قرار می‌گیرند.
در بازیافت نوع دوم، محصولات و مواد دورریختنی بدون اینکه وارد فرایند بازیافت صنعتی شوند، دوباره مورد استفاده قرار می‌گیرند. ممکن است تغییرات اندکی روی آنها انجام شود و کاربری آنها هم تغییر کند.
آپ سایکلینگ یک نمونه از این نوع بازیافت است. (فرایند تبدیل محصولات فرعی، مواد دورریختنی و بی‌استفاده یا وسایل قدیمی به وسایل و ابزارهای جدید است. به‌عنوان استفاده مجدد و خلاقانه هم شناخته می‌شود.) در بازیافت نوع سوم، مواد دورریختنی وارد چرخه بازیافت می‌شوند، روی آنها تغییرات زیادی از جمله تغییرات شیمیایی و فیزیکی ایجاد می‌شود و محصولات جدیدی از آنها تولید می‌شود که قابل‌استفاده است. کاربری، شکل ظاهری و ماهیت آنها به‌کلی تغییر می‌کند.» این کارشناس بازیافت در توضیح هر یک از روش‌های بازیافت که در بالا نام برده شد، با ذکر مثال می‌گوید: «در روش بازیافت نوع اول، مواد دورریختنی تغییر پیدا نمی‌کنند و به همان شکل دوباره استفاده می‌شوند. مثلاً استفاده از وسایل دست‌دوم، بخشیدن اشیا و وسایل به دوستان و خیریه‌ها یا فروختن در مزایده و... در روش بازیافت نوع دوم، اشیا و وسایل دورریختنی تغییرات‌اندکی دارند، بدون اینکه فرایند شیمیایی روی آنها انجام شود. مثلاً وقتی یک ظرف پلاستیکی را با تغییراتی کوچک مثلاً بریدن بدنه اصلی و چسباندن پارچه، به یک جعبه برای نگهداری وسایل تبدیل می‌کنید. این روش بازیافت، آپ سایکلینگ (استفاده مجدد) هم نامیده می‌شود.
در شیوه بازیافت نوع سوم، اشیا و وسایل دورریختنی از فرایند صنعتی و شیمیایی بازیافت می‌شوند. مثلاً اشیای پلاستیکی دوباره ذوب می‌شوند و از آنها محصولاتی کاملاً جدید ساخته می‌شود. برای این نوع بازیافت، ابتدا باید تفکیک زباله در مبدأ انجام دهید. زباله‌های تفکیک شده به مراکز بازیافت منتقل می‌شوند و متناسب با نوع هر زباله، اقدامات لازم برای بازیافت آنها انجام می‌شود.
حمیدرضا صباغیان یک فعال اجتماعی می‌گوید: «در خانه به فرزندم تفکیک زباله را آموزش داده‌ام و توصیه کرده‌ام که در مدرسه هم به آن عمل کند. او از همین حالا زباله‌های خود را تفکیک می‌کند و در سطل مخصوص به آن زباله می‌اندازد.»
معضل کیسه پلاستیکی
یکی از مشکلات اصلی در زمینه بازیافت، تولید و مصرف بیش از حد کیسه‌های پلاستیکی است. اگر در مراکز خرید دقت کنید مردم برای خریدهای کوچک حتی مسواک و خمیردندان از فروشنده کیسه پلاستیکی طلب می‌کنند. این خیلی بد است زیرا عمر این کیسه‌ها در حدود 30 دقیقه است و مردم متأسفانه پس از خرید آنها را دور می‌اندازند.»
مهرداد رحمانیان یک شهروند به گزارشگر کیهان توضیح می‌دهد: «برای خریدهای خود اصلاً کیسه پلاستیکی از فروشندگان نمی‌گیرم و همیشه یک کیسه بزرگ پارچه‌ای همراه خود دارم و خریدهایم را در آن می‌گذارم. در مورد خرید گوشت و مرغ هم با خود کیسه پلاستیکی (جمع‌آوری از گذشته) می‌برم تا استفاده کنم. در کشورهای اروپایی مثل فرانسه، دانمارک، آلمان و... برای حل این معضل، کیسه‌های پلاستیکی را پولی کرده‌اند؛ یعنی اینکه مردم برای گرفتن کیسه باید پول پرداخت کنند و به همین سادگی از تولید و مصرف آن شدیداً کاسته شده است! در ایران هم مسئولان باید چنین کاری انجام دهند تا مصرف پلاستیک کم
شود.» بد نیست بدانید متأسفانه ایران جزو 5 کشور پرمصرف پلاستیک در جهان است!