غضب و آثار و پیامدهای آن(پرسش و پاسخ)
پرسش:
غضب چیست و آثار و پیامدهای آن در تعاملات اجتماعی انسان کدام است و چه راهکارهایی برای درمان آن از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام وجود دارد؟
پاسخ:
مفهوم غضب
به آن حالتی از روح که انسان به وسیله آن می‌خواهد بر دیگری غلبه کند، و یا انتقام بگیرد، خشم گفته می‌شود. این حالت یک هیجان روحی است. انسان بعد از آنکه خشمگین می‌شود، یعنی در جایی که نباید از این نیرو استفاده کند، آن را مصرف می‌کند، و یا در جایی که باید مصرف بشود، بیش از حد مجاز از آن استفاده می‌کند، و از مرزی که برای آن تعیین شده است، تجاوز می‌کند، در آن هنگام به این حالت در لغت، غضب، خشم، حدت، سخط و غیظ گفته می‌شود. انسان اگر خشمگین و غضبناک شود و بعد از آن پشیمان گردد، در رابطه با روحش حالت حزن، غم و اندوه به او دست می‌دهد. این حالت اگرچه از یک نظر خوب و مثبت است، اما چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی، و چرا نباید خشم و غضب خود را کنترل و مدیریت کند؟ اما اگر انسان بعد از خشم و غضب پشیمان نشود، و روی آن کار کند برای روحش رذایل اخلاقی بی‌شماری به وجود می‌آید که در اینجا به اهم آنها می‌پردازیم:
آثار غضب در ارتباط با روح
خشم و غضب اگر در انسان کنترل نشود، آثار و پیامدهای ناگوار فراوانی به همراه دارد که ذیلا به برخی از اهم آنها می‌پردازیم:
1- حقد و کینه
یکی از آثار غضب بدون پشیمانی، حقد و کینه نسبت به طرف مقابل است، و این پیامد در روح انسان خود نیز آثار و پیامدهای بعدی را به‌دنبال دارد که این فرد کینه‌ای چگونه می‌تواند حقد و کینه خود را نسبت به طرف مقابل اعمال کند؟
2- حسادت
یکی دیگر از آثار غضب حسادت است. اگر انسان در جایی که نباید خشمگین شود، نسبت به طرف مقابل حالت حسد پیدا می‌کند، که خود از رذایل اخلاقی است و پیامدهای بعدی برای فرد حسود که خواهان زوال نعمت از طرف مقابل است را به همراه دارد!
3- عداوت و دشمنی
یکی دیگر از پیامدهای غضب، حالت عداوت و دشمنی در روح انسان است. وقتی انسان عداوت و دشمنی طرف مقابل را به دل گرفت و روی آن کار کرد، این فرآیند منجر به اعمال دشمنی نسبت به طرف مقابل به هر شکل ممکن خواهد شد! بنابراین هر یک از آثار و پیامدهای خشم و غضب خود منشأ پیدایش رذایل اخلاقی دیگر می‌شود که برای آن تا نابودی کامل و هلاکت طرفین هیچ حد و مرزی نمی‌توان قائل شد.
آثار غضب در ارتباط با زبان
وقتی انسان دچار خشم و غضب می‌شود در رابطه با زبانش اعمال زشتی را مرتکب می‌شود که آثار سوء مترتب بر آن فراوان است. اما به نحو کلی برخی از رفتارهای ناشایسته زبانی فرد خشمگین در این قالب‌ها فراگیری و شیوع بیشتری دارد: 1- ناسزا و فحش دادن 2- استهزا و مسخره کردن 3- عیب‌جویی و سرزنش کردن 4- افشای اسرار پنهان طرف مقابل 5- تهمت‌های ناشایسته زدن که در روایات تعبیر «قذف محصنه» به کار رفته است.
آثار غضب در ارتباط با سایر اعضا و جوارح
اما آثار و پیامدهای ناگواری که بر خشم و غضب انسان در رابطه با سایر اعضا و جوارح مرتبت می‌شود، عبارتند از: ضرب و جرح و کتک زدن و به تعبیری تجاوز یدی، تا جایی که انسان خشمگین مرتکب قتل و کشتن طرف مقابل با انواع سلاح‌های سرد و گرم می‌شود. بنابراین مجموعه این آثار و پیامدهای رذیله اخلاقی غضب چه از نظر روحی، و یا زبانی و یا اعضا و جوارح ظاهری مربوط به این دنیا است. اما آثار اخروی آن کدام است؟
آثار اخروی غضب
آثار و پیامدهای سوء خشم نسبت به آخرت، همان آتش و نار جهنم است. چون غضب منشأ بسیاری از معاصی است. لذا در روایت امام حسن عسکری(ع) آمده که: «الغضب مفتاح کل شر» غضب کلید هر بدی است(الکافی، ج2 ص303) بنابراین خشم و غضب کلید هر شر و منشأ معاصی بی‌شماری در دنیا می‌شود که نتیجه آن در آخرت دخول در آتش جهنم است و در روایت امام باقر(ع) حضرت صریحا می‌فرماید که جایگاه اخروی فرد غضبناک و خشمگین که از خشم و غضب خود پشیمان نمی‌شود همان آتش جهنم است(همان).