بهار کتاب و هم‌افزایی اندیشه در اشتیاق استقبال عمومی
گالیا توانگر
بهار رمضان وقتی با بهار کتاب تلاقی پیدا کند، حقیقتاً ثانیه‌ها و دقایق، لحظاتی بهشتی‌اند. همین روزها که مردم به روزه‌داری و عبادتشان مشغول‌اند و به لطف کم‌رنگ‌شدن اخبار کرونا، برگزاری مهمانی‌ها و مراسم‌های افطاری هم ازسرگرفته شده، دست‌اندرکاران برگزاری نمایشگاه کتاب هم سخت در تکاپو و فعالیت‌اند. بعد از دو سال وقفه کرونایی امسال قرار است نمایشگاهی که بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور شناخته می‌شود، حضوری برگزار شود.
آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور در آیین پایانی نمایشگاه کتاب سال گذشته با اشاره به اینکه یکی از جلوه‌های جهاد، تبیین کتاب است، عنوان کرد: «کتاب در روشنگری آنچه که باید برای نسل‌ها و عصرها درخصوص مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صورت بگیرد نقش مهمی دارد؛ روشنگری نسبت به رویدادها، نسبت به کسانی که می‌خواهند حق را باطل و باطل را حق جلوه دهند؛ کتاب نقش مهمی در جهاد تبیین دارد.»
نمایشگاه کتاب تهران مرکز تلاقی کتاب‌دوستان
غلامرضا امامی، نویسنده، مترجم و پژوهشگر، نمایشگاه کتاب تهران را تلاقی کتاب‌دوستان دانسته و آرزو می‌کند روزی نمایشگاه کتاب از فروش کتاب و بازار کتاب جدا شود.
وی در ادامه می‌گوید: «آرزو دارم از ازدحام بیهوده کتاب‌دوستان یا کتاب گردان در نمایشگاه تمایزی حاصل شود.»
مانی رحمانی بازیگر نقش نوجوانی «بچه مهندس» نیز می‌گوید: «همه مسئولان فرهنگی کشور تلاش می‌کنند با برگزاری رویدادهای فرهنگی مثل نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، هفته کتاب و... این کالای فرهنگی را در سبد فرهنگی خانواده‌ها قرار دهند، غافل از اینکه مسئله اصلی، افزایش قیمت کاغذ و کتاب است.»
مدیر مجموعه‌‌سازی کتابخانه مجلس شورای اسلامی پیش‌بینی می‌کند: «بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران امسال به دلیل بالارفتن قیمت ارز، برگزار نشدن دوساله نمایشگاه کتاب به دلیل کرونا و مشخص نبودن بودجه سازمان‌های دولتی، چندان پررونق نباشد.»
مژده لواسانی شاعر و مجری صداوسیما می‌گوید: «اگرچه تجربه دو سال اخیر ثابت کرد شوق مردم نسبت به نمایشگاه کتاب در نمایشگاه مجازی نیز سرایت کرده بااین‌حال علاقه‌مندان به کتاب و نویسندگان اردیبهشت هرسال را در ذهنمان با نمایشگاه کتاب پیوند زده‌ایم در حقیقت بهار سال در ذهنمان با بهار کتاب عجین شده است.»
برگزاری توأمان حضوری و غیرحضوری نمایشگاه
نرگس معدنی پور رئیس‌کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران به برگزاری نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب برای سال‌های آینده تاکید کرده، اما این را هم اضافه کرده که این موضوع نباید مسئولین را از برپایی نمایشگاه کتاب امسال به بهترین شکل ممکن دور کند.
اجازه بدهید توی پرانتز یادآوری کنیم که مدیران شهری به اقتضای مسئولیتشان معتقدند که نمایشگاه‌های پرمخاطب به‌خاطر مسائل ترافیکی و مشکلاتی که در رفت‌وآمد ایجاد می‌کند، بهتر است در مجموعه شهر آفتاب که خارج از شهر قرار دارد برگزار شود، اما اهالی فرهنگ و ناشرین هم دسترسی مخاطبین به مجموعه‌ای خارج از شهر را دشوار تلقی می‌کنند و این موضوع را موجب کم‌شدن انگیزه مخاطب برای حضور در نمایشگاه می‌دانند. نکته دیگری که خانم معدنی‌پور به آن اشاره کرده وقفه کرونایی ایجادشده است که هماهنگی بین نهادهای متولی برگزاری نمایشگاه را ضروری‌تر می‌کند.
خبرگزاری فارس هم از قول رئیس‌کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران، تکلیف محل برگزاری نمایشگاه در مصلی را باتوجه‌به مشکلات شهر آفتاب نهایی دانسته است. به گفته او شهر آفتاب فضای کافی آماده برای برگزاری نمایشگاه‌ها را ندارد و زیرساخت‌هایش هم برای این کار فراهم نیست.
علی رمضانی سخنگو و دبیر شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب به ما یادآوری می‌کند که کرونا هنوز تمام نشده است! و نمایشگاه کتاب امسال هم با درنظرگرفتن دستورالعمل‌های ابلاغی ستاد مقابله با کرونا برگزار می‌شود. مواردی مثل اضافه‌شدن رواق‌های جدید به فضاهای مسقف مصلی و گسترده‌تر شدن فضای نمایشگاه، قرار نگرفتن بخش‌های پربازدید در کنار هم (برای جلوگیری از ازدحام جمعیت در یک مکان)، برگزاری همزمان نمایشگاه مجازی و...
بحث مقایسه نمایشگاه مجازی و حضوری داغ است. برگزاری نمایشگاه به هریک از این دو شیوه مزایا و معایب خودش را دارد که باعث شده مسئولین امسال تصمیم به برگزاری همزمان این دو بگیرند.
علی‌اکبر اشعری، عضو شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب درباره همین موضوع صحبت کرده است. او معتقد است نمایشگاه مجازی برای کسانی که از تهران دورند، یا به‌خاطر کرونا هنوز مایل به حضور در مراکز شلوغ نیستند، همچنان مفید است، اما نمایشگاه حضوری هم از جهات مختلف لطف خودش را دارد که قابل‌چشم‌پوشی نیست از جمله اینکه در کنار ارزش حرفه‌ای‌اش برای ناشرین و مخاطبان کتاب، برای مردم نوعی تفرجگاه هم به‌حساب می‌آید. اشعری پیش‌بینی کرده است استقبال بی‌نظیری از نمایشگاه کتاب امسال اتفاق می‌افتد.
خبرگزاری مهر هم از تفاهم‌نامه‌ای خبر داده است که بین هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران با ستاد اجرایی نمایشگاه کتاب امضا شده است. بر اساس این توافق، هواپیمایی جمهوری اسلامی برای تمام محموله‌هایی هوایی ناشران خارجی به مقصد نمایشگاه کتاب تهران، 50 درصد تخفیف ارسال بار در نظر
گرفته است.
پرداخت ۳ درصدی ناشران
برای فروش غیرحضوری
یکی از مهم‌ترین سؤالات در زمینه آئین‌نامه برگزاری سی و سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اختصاص ۳ درصد از فروش ناشران برای ستاد برگزاری نمایشگاه است. علی رمضانی سخنگو و قائم‌مقام نمایشگاه تاکید دارد که این مسئله صرفاً برای فروش‌های غیرحضوری نمایشگاه است.
قائم‌مقام سی و سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با اعلام این مطلب می‌گوید: «نکته مهم در مورد لزوم پرداخت ۳ درصد از فروش خالص ناشران (رقمی که پس از کسر تخفیف باقی می‌ماند) به ستاد برگزاری نمایشگاه صرفاً شامل خریدهای غیرحضوری می‌شود.»
رمضانی با تاکید بر اینکه در نمایشگاه حضوری هیچ مبلغی به جز هزینه غرفه از ناشران دریافت نمی‌شود، تصریح می‌کند: «ناشران برای حضور در نمایشگاه فیزیکی تنها هزینه غرفه را می‌پردازند که این روال هم از دوره‌های قبل وجود داشته و این مبلغ تأمین‌کننده بخشی از هزینه‌های نمایشگاه است. بر همین اساس شورای سیاست‌گذاری جدولی را در مورد نحوه پرداخت هزینه‌های غرفه فیزیکی تصویب کرد که در آیین‌نامه درج شده است.»
سخنگوی نمایشگاه با اشاره به اینکه اختصاص
۳ درصد فروش خالص ناشران به ستاد برگزاری نمایشگاه صرفاً شامل فروش‌های غیرحضوری می‌شود، ادامه می‌دهد: «پیش‌ازاین برای تأمین نقدینگی ناشران، نمایشگاه‌هایی برگزار شده و در آن هزینه‌ای از ناشران دریافت نشده بود، اما برای ایجاد شرایط برابر میان ناشران در نمایشگاه حضوری و مجازی و باتوجه‌به اینکه اجرای مجازی نمایشگاه هم هزینه‌هایی در بر دارد، ۳ درصد از فروش خالص غیرحضوری دریافت می‌شود.»
رمضانی با بیان اینکه نباید میان ناشران حضوری در نمایشگاه و ناشران غیرحضوری تفاوتی قائل باشیم، تشریح می‌کند: «اختصاص 3 درصد فروش خالص غیرحضوری ناشران در نمایشگاه مجازی برای ایجاد شرایط برابر میان ناشران است. ناشری که در نمایشگاه حضور پیدا می‌کند، هزینه می‌پردازد اما ناشری هم که از خدمات بخش مجازی استفاده می‌کند این هزینه حداقلی 3 درصد از مبلغ خالص فروش را خواهد پرداخت.»
وی با بیان اینکه دو سال گذشته نمایشگاه بین‌المللی کتاب به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا به شکل حضوری برگزار نشد، اما از ابتدای استقرار دولت جدید تصمیم مهم بر برگزاری حضوری این نمایشگاه بود، می‌افزاید: «با درنظرگرفتن اولویت برگزاری نمایشگاه کتاب به شکل حضوری تمام تلاش در دولت برای مقابله با همه‌گیری بیماری کرونا انجام می‌شود، مانند واکسیناسیون عمومی و مواردی ازاین‌دست صورت گرفت تا مانعی برای فعالیت‌های حضوری فرهنگی و هنری وجود نداشته باشد.»
سخنگوی نمایشگاه با بیان اینکه در نهایت شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه تصویب کرد که سی و سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۲۱ تا ۳۱ اردیبهشت برای نخستین‌بار به‌صورت همزمان به‌صورت فیزیکی در مصلی امام خمینی(ره) و به‌صورت مجازی در سایت برگزار می‌شود، اظهار می‌دارد: «رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی توسط مردم برای نمایشگاه اهمیت بالایی دارد. نمایشگاه کتاب می‌تواند در رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی توسط مردم به الگوی عمومی تبدیل شود. نمایشگاه کتاب در حوزه‌های دیگر الگو است و با تمهیداتی که اندیشیده شده و مسئولیتی که برعهده مردم و ناشران است، ان‌شاءالله بتواند به الگو تبدیل شود.»
برپایی میزهای مشاوره کتاب در ایستگاه‌های مترو
سیدمحمد نقیب معاون فرهنگی اجتماعی شرکت بهره‌برداری متروی تهران درباره برنامه‌های فرهنگی در نظر گرفته شده از سوی معاونت فرهنگی اجتماعی شرکت بهره‌برداری متروی تهران همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب، توضیح می‌دهد: «در اولین جلسه‌ای که با یک اتاق فکر درباره این موضوع تشکیل دادیم، چهار برنامه مرتبط با نمایشگاه کتاب در نظر گرفتیم که در جلسات بعدی کامل‌تر هم خواهد شد و اولین برنامه میزهای مشاوره کتاب است.»
وی با بیان اینکه ما چند سال قبل هم این کار را با کمک دانشگاه‌ها، انتشارات و بعضی اعضای مرکز تبادل کتاب انجام دادیم، می‌افزاید: «برای اجرای این طرح در ایستگاه‌های مترو میزهایی گذاشتیم که اشخاص وارد به حوزه کتاب شبیه کاری که مشاورین مذهبی انجام می‌دهند، درباره کتاب انجام می‌دهند و مردم را در انتخاب کتابی که باسلیقه یا نیازشان هماهنگ باشند راهنمایی می‌کنند.»
نقیب با بیان اینکه برنامه دوم ما برای ۴۰۱ پله مترو همراه با معرفی کتاب‌های متنوع است، می‌گوید: «ما روی این پله‌ها عکس جلد کتاب‌های متنوعی را می‌زنیم که برای عموم جذاب و خواندنی باشد و به‌این‌ترتیب با معرفی کتاب‌ها، مردم را به تهیه آن کتاب‌ها تشویق می‌کنیم.»
وی در ادامه با بیان اینکه کار سوم ما هم معرفی ۱۰ کتاب شاخص با موضوعات عمومی به‌وسیله چاپ جلدشان بر سازه‌های بزرگ آهنی به قطر سه متر است، تصریح می‌کند: «در نهایت هم باتوجه‌به اینکه مردم حین بازگشت از نمایشگاه اغلب به‌شدت خسته هستند، در ایستگاه‌های متروی نزدیک به نمایشگاه برای مردم جشنی در نظر گرفته‌ایم که باروحیه بهتری به خانه برگردند.»
معاون فرهنگی اجتماعی شرکت بهره‌برداری متروی با تاکید بر اینکه عمده این تبلیغات را ما در خط یک انجام می‌دهیم، اما از استفاده از ظرفیت ایستگاه‌های تقاطعی و پرتردد هم غفلت نمی‌کنیم، ادامه می‌دهد: « من خودم یکی از کتاب‌خوار‌ها به شمار می‌آیم و همه اتفاقات این حوزه را دنبال می‌کنم.»
این مسئول با بیان اینکه معمولاً افرادی که به نمایشگاه کتاب می‌آیند چند دسته مختلف هستند، بیان می‌کند: «یک دسته از این افراد کسانی هستند که تبلیغات جذبشان کرده است، مثلاً فردی در ایستگاه امام خمینی(ره) بنری مربوط به نمایشگاه کتاب می‌بیند و با احتساب این که از آن ایستگاه تا ایستگاه مصلی راه زیادی نیست، تصمیم می‌گیرد به نمایشگاه سری بزند.»
معاون فرهنگی اجتماعی متروی تهران با پیش‌بینی استقبال زیاد مردم از نمایشگاه امسال، به مزایای نمایشگاه مجازی هم اشاره کرد و می‌گوید: «می‌دانیم که برگزاری حضوری نمایشگاه مشکلاتی مثل ازدحام ترافیکی را ایجاد می‌کند. به همین دلیل از مسئولین برگزاری نمایشگاه تقاضا می‌کنیم که از نمایشگاه مجازی هم غافل نشوند و آن را کم‌اهمیت تلقی نکنند.»
این مسئول در انتهای صحبت‌هایش از اقدامات متروی تهران در سایر ایام سال در راستای عمق‌بخشی به فرهنگ کتاب‌خوانی عنوان می‌کند: «ما هفته‌های اهدای کتاب داریم که در این هفته‌ها چند کتاب به‌روز و خوب را انتخاب می‌کنیم و مثل یک کتابخانه متحرک به ایستگاه‌های مختلف می‌بریم، افراد با خواندن یک پاراگراف از کتاب می‌توانند این کتاب‌ها را از ما هدیه بگیرند.»
نقیب با بیان اینکه در طرحی دیگر از مخاطبین مترو می‌خواهیم یک پاراگراف از کتاب خوبی که خوانده‌اند را برای ما بفرستند تا در واگن‌های مترو کار کنیم؛ در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «در حال حاضر یک کتابخانه در ایستگاه میدان ولی‌عصر تهران برپاست و برپایی دو کتابخانه دیگر در ایستگاه‌های مترو از برنامه‌های سال ۱۴۰۱ معاونت فرهنگی اجتماعی مترو خواهد بود.»