حسن خلق و عطوفـت درسی در مکتب رمضان
گروه گزارش
بدون شک باید رفتار کریمانه اهل بیت علیهمالسلام را الگو قرار دهیم و خصوصا در این ماه بندگی خدا که ایام تمرین خودسازی است، باید رفتار و گفتار خود را تحت مدیریت داشته باشیم و «خشم» به عنوان یک معیار سنجش رفتار هر فردی میتواند در کنترل آدمی در آید و یا از کنترل خارج شود.
امام صادق(ع) در همین زمینه در حدیثی میفرمایند: « آن که مالک خشم خود نباشد، مالک عقل خود نیست.»
(تحف العقول ص 371)
در ماه مبارک رمضان که روزهای پایانی آن را طی میکنیم باید گفت هنوز فرصت باقی است و میتوان در همین چند روز آخر هم به خیل کاروان میهمانان واقعی الهی پیوست و تمرین بندگی کرد.
دراین گزارش مهارتهایی را میآموزیم تا بتوانیم خشم مان را در هر ماهی از سال کنترل کنیم.
ماه رمضان ماه خویشتنداری
زیاد میشنویم که بزرگان میگویند: ماه رمضان تنها ماه گرسنه نگه داشتن شکم از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه ماه حفظ چشم، زبان، گوش و همچنین کنترل رفتار و به خصوص خشم محسوب میشود. یعنی در کنار این حفظ شکم، میبایست کارهایی هم انجام دهیم که به تقوای الهی نزدیک شویم.
یک کارشناس علوم دینی درباره ضرورت کنترل خشم میگوید: « یکی از رفتارهایی که باعث میشود ما نتوانیم کنترلی بر زبان و اعضای خود داشته باشیم، عدم کنترل خشم و غضب است. اینکه در هنگام رانندگی با یک اتفاق کوچک از کوره به در میرویم و با رانندههای دیگر درگیر میشویم، اینکه برای خرید یک نان در نانوایی با دیگران بحثمان میشود؛ چه بسا درگیر هم میشویم.
در خانه با همسر و فرزندان یا پدر و مادرمان یا در مواجه با همکاران در محل کار نمیتوانیم عصبانیت خود را کنترل کنیم و دیگران را با زبانمان میآزاریم؛ خود نشانههایی است که ما بر غضب و خشممان کنترل نداریم.»
وی معتقد است که برخی میگویند: روزه دارها
به بهانه گرسنگی و تشنگی، بدخلقتر هم میشوند، اما این درست نیست تنها فرد بدخلق در حالت عادی میتواند در ماه رمضان بدخلقتر شود، این در حالی است که ماه رمضان میتواند فرصتی باشد تا تصمیم بگیریم اگر در حالت عادی، آستانه تحمل مان پایین است و زود خشمگین میشویم، کارهایی انجام دهیم که کنترلمان بر خودمان بیشتر شود و به تعبیری یک خودسازی داشته باشیم.
چرا ماه رمضان فرصت خوبی
برای ترک گناهان است؟
حجتالاسلام «محمود ریاضت»، کارشناس مذهبی و از خطبای تهران در رابطه با این موضوع به فارس میگوید: « در ماه مبارک رمضان از لحاظ زمانی یک پتانسیلی وجود دارد که خداوند به انسان برای ترک گناه کمک میکند.چرا که خداوند کریم است و در ماه رمضان کریمانه برخورد میکند، یعنی اگر انسان تصمیم بگیرد که از کارهای اشتباهش توبه کند، بهترین ماه، ماه رمضان است. »
این کارشناس مذهبی تصریح میکند:
« پس به تعبیر ائمه(ع) قبل از اینکه شما بخواهید توبه کنید سعی کنید رذیله بداخلاقی را در وجودتان از بین ببرید چون اگر همه واجبات و مستحبات را هم انجام دهیم و بداخلاق باشیم، به کار نمیآید. لذا مومن خوش اخلاق درجاتش از بقیه مومنان خیلی بالاتر است، حتی کافری که بداخلاق نیست از مومن بداخلاق و تندخوی بهتر است و این را خود پیامبر اسلام(ص) نیز تاکید کردند که بداخلاقی مومن ممکن است او را به کفر برساند، اما خوش اخلاقی کافر ممکن است او را به مسیر دین بیاورد.»
حجتالاسلام ریاضت ادامه میدهد:
« شمر در جنگ صفین جزو سربازان حضرت علی(ع) بود و زحمت هم زیاد کشید، اما یکی از چیزهایی که باعث شد او تبدیل به شمر شود، همین بداخلاقی اش بود. از قدیم هم وقتی میخواستند کسی را مثال بزنند که بداخلاق و عصبانی بوده، میگفتند مثل شمر است، اما از کسی هم اگر میخواستند تعریف کنند، میگفتند: خلق محمدی دارد، یعنی همیشه اهل بیت(ع) و در رأس آنها پیغمبر اسلام (ص) زبانزد خوش اخلاقی و عطوفت و عصبانی نشدن بودند.»
عدم تصمیم گیری هنگام عصبانیت
از آنجا که ماه مبارک رمضان فرصت مغتنمی است که انسان خودسازی داشته باشد و از طرفی خشم و غضب، بسیاری از بدیها را به همراه خود دارد، لذا به گفته علمای اسلامی در تعاریف دینی ما آمده که موقع خشم و غصب تصمیم نگیرید، چون باعث پشیمانی میشود.
یک روانشناس در این باره میگوید: « زمانی که انسان به خشم خود غلبه نمیکند، عقلش کنار میرود و تصمیماتش بدون اندیشه خواهد بود، پس باید سعی کنیم بر غضب تسلط پیدا کنیم، یکی از این راهها این است که انسان حالتش را تغییر دهد یعنی مثلا اگر نشسته، بلند شود، یا اگر ایستاده، بنشیند و نفس تازه کند، یا اینکه حتی محیط را تغییر دهد، مثلا به اتاق دیگری برود یا خانه یا محل کار را ترک کند.»
به دیگران غضب نکنید
از ائمه معصوم(ع) نقل شده که تمرین کنیم به کسی خشم و غضب نکنیم. امام سجاد(ع) در احادیث مختلف چنین روایتی نقل کردهاند، در سنن النبی هم داریم که اهل بیت(ع) غضبناک نمیشدند، ممکن بود حالت خیلی خوش اخلاقیشان در زمانهایی تعدیل شود، اما عصبانی نمیشدند چون در عصبانیت فرد هر کاری انجام دهد، گناه است چرا که عقل انسان زائل میشود. ما هم اگر پیرو اهل بیت(ع) هستیم در ماه مبارک رمضان توصیههایشان را برای کسب فضائل میبایست انجام دهیم و کارهایی بکنیم تا ترک خشم کرده باشیم.
از نمونه دستورات ائمه معصوم(ع) برای ترک خشم و غضب همین بس که پیامبر اعظم (ص) فرمودند به بزرگترها و پیشکسوتها احترام بگذارید و حرمت موی سفیدشان را نگه دارید. یک جوان و نوجوان زمانی میتواند حرمت نگه دارد که پرخاشگر نباشد.
یک کارشناس علوم قرآنی میگوید:
« در دین مبین اسلام آمده است با کوچکترها با مهربانی رفتار کنید. اگر یک فردی در زندگی فردی و اجتماعی تندخو باشد، آیا میتواند به خصوص در ماه مبارک رمضان به کوچکتر از خود یا جوانش با مهربانی برخورد کند؟ خیر، نمیشود! تنها وقتی فرد میتواند در ماه رمضان مهربانانه و کریمانه رفتار کند که در طول همه ادوار فردی خوش اخلاق باشد. یعنی حتی اگر طرف مقابل با شما تندخو شود، جواب ندهد و کریمانه رفتار کند.»
یک ساعت تفکر برابر هفتاد سال عبادت
یکی از بافضیلتترین اعمال در ماه رمضان «تفکر کردن» است.
در حدیثی از پیامبر اسلام، حضرت محمد(ص) آمده است: یك ساعت تفكر، از هفتاد سال عبادت بدون تفكر ارزشمندتر است.
وقتی میخواهیم حرف بزنیم، قبلش فکر کنیم همین باعث میشود که دیگر عصبانی نشویم. اگر فکر کنیم که میزبانِ میهمانیِ رمضان، خداوند کریم و بهار این ماه، قرآن است چطور ما نباید کریم باشیم؟ در روایات داریم: خوش به حال کسی که سکوت و فکر میکند، وقتی قبل از هر رفتاری فکر میکند، دیگر حرف و عمل دیگران نمیتواند او را عصبانی کند. همین طور در روایت دیگری داریم که یاران خاص اهل بیت(ع) کثیرالعبادات بودند.
یک روانشناس معتقد است اگر زیاد سکوت کنیم و زیاد تفکر داشته باشیم حتی اگر کسی حرف نامربوط هم به ما زد، انگار نشنیدهایم که بخواهیم عکسالعملی هم نشان دهیم، اما گاهی هم پیش میآید که ظرفیت ما در طول زندگی یا در همین ماه مبارک رمضان کم میشود در این طور مواقع بهتر است که خودمان را جای طرف مقابل بگذاریم. یعنی مثلا اگر یک تصادفی کردهایم، به جای عصبانیت خود را جای طرف مقابل بگذاریم و ببینیم شاید بیماری در ماشین داشته یا کار اورژانسی فوری بوده که با سرعت رانندگی کرده و باعث تصادف شده است.
الگویی به نام دفاع مقدس
شرایط امروز جامعه ما از زمان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس سختتر نیست. در زمان جنگ تحمیلی همه روزه میگرفتند، شرایط اقتصادی نابسامان بود، مردم عزیزانشان را در جبهههای حق علیه باطل از دست میدادند، اما مشکلی که پیش میآمد مردم میگفتند سلامتی رزمندگان صلوات بفرستید، اما بخشی از این کم شدن آستانه تحمل مردم امروزی ما طبق نظر برخی روانشناسان اجتماعی به خاطر تجملات امروزی و زیادهخواهی است، کمتر به دیگران فکر میکنیم و کمتر درک شرایط طرف مقابل را داریم، لازم است خود را هم جای دیگران بگذاریم تا تحملمان بالا برود.
خیلیها معتقدند در دهه شصت به دلیل شرایط جنگی حاکم بر کشور، آسایش زیادی نداشتند، اما آرامش داشتند.
اقشاری از مردم در آن دوره تلویزیون نداشتند، اما الان بیشتر مردم تلویزیون هوشمند دارند، یا فقط برخی منازل تلفن داشتند اما الان هر نفر چند خط تلفن همراه دارد و در واقع میتوان گفت الان وسایل آسایش زیاد شده اما آرامش کم شده است.
قالب جوانان آن دوره با والدین زندگی میکردند،کمتر به فکر طلاق میافتادند چون آرامش داشتند و مشکلات را تاب میآوردند، اما الان جوانها همه میخواهند خانه مستقل داشته باشند البته حقشان است اما آرامششان کم شده است، زود عصبانی میشوند،که باید آستانه تحمل را بالا ببریم.
ان شاءالله در ماه مبارک رمضان درک ما از زندگی بالاتر برود.