توجه به ظرفیت خودسازی در دهه آخر ماه مبارک رمضان-بخش پایانی
فرصت‌های پایانی رمضــان‌الکریم برای تحولات معنوی
رضا الماسی
کمتر از یک هفته تا پایان ماه مبارک رمضان زمان باقی است و فرصت‌های بی‌نظیر
این ماه پر برکت به سرعت در حال گذر است. ظرفیت معنوی مهمانی خدا به قدری گسترده است که حتی اولیاء خدا هم در لحظات پایانی این ماه احساس خسران می‌کنند که چرا بیشتر از فرصت‌های آن استفاده نکردند.
بسیاری از مومنین پس از شب‌های قدر دچار یک حالت اقناعی می‌شوند که این حالت موجب غفلت از فرصت‌های باقیمانده ماه رمضان برای انسان می‌شود.
از طرفی برخی دیگر از مومنین که به دلایل مختلف استفاده و بهره کامل را از شب‌های قدر نبرده اند دچار یک حس ناامیدی می‌شوند. با توجه به اینکه شب‌های قدر را پشت سر گذاشتیم و به تعبیر روایات سرنوشت یک‌ساله ما بسته شده است؛ آیا واقعاً امیدی به تغییر سرنوشت‌مان وجود ندارد؟ به گفته علمای دینی بعد از شب‌های قدر نیز همواره امکان تغییر سرنوشت وجود دارد.
امکان تغییر سرنوشت
برخی از زمان‌ها برای رشد و کمال و ارتقاء انسان‌ها و تغییر در سرنوشت آنها ظرفیت و قابلیت بیشتری دارند که شب‌های قدر، عالی‌ترین و بالاترین ظرفِ زمانی هستند که می‌توان ره صدساله را یک شبه در آن طی کرد و اساساً می‌توان شب‌های قدر را نعمت و موهبت بزرگ الهی برای تغییر در سرنوشت و مقدَّرات امت پیامبر مهربانی‌ها – حضرت محمد (ص) – دانست.
اما این بدان معنا نیست که در سایر زمان‌ها امکان تغییر سرنوشت انسان وجود ندارد بلکه اعتقاد به اینکه «همواره امکان تغییر مقدرات الهی و سرنوشت انسان ها وجود دارد» از آموزه‌ها و تعالیم بزرگ پیامبران است که به آن «بَداء»
می‌گویند.
حجت‌الاسلام و المسلمین محسن محسنی‌فرد،
کارشناس مذهبی و استاد حوزه علمیه تهران در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: ««بَداء» از اصطلاحات مهم کلام شیعی است و به معنای «آشکار شدن امری از ناحیه خداوند برخلاف انتظار بندگان و مقدَّرات است» ؛ که در این زمینه به دو عبارت رواییِ بسیار زیبا اشاره می‌کنم :
اول) «ما عُبِدَ الله بشیء مثلِ البداء» یعنی اینکه خداوند متعال به چیزی برتر از «بداء» عبادات نشده است.
دوم) «ما عُظِّمَ الله عزَّوجل بمثلِ البَداء» یعنی اینکه «بداء» برترین امری است که به واسطه آن، خداوند عزّوجل تعظیم شده و بزرگ شمرده شده است.»
او می افزاید: «اعتقاد به اینکه علی‌الدوام امکان تغییر سرنوشت و مقدرات وجود دارد، کیمیایی است که همواره چر‌دارد و آنها را به توبه و نیز تلاش و تکاپو برای رقم زدن آینده بهتر و زیباتر هدایت می‌کند.»
اعمالی برای اصلاح مقدّرات
بعد از شب‌های قدر برای اصلاح اموری که در شب قدر برایمان مقدر گردیده چه کارها و اعمالی را می‌توانیم انجام دهیم؟
به گفته کارشناسان دینی برای اصلاح مقدّرات شب قدر و رقم خوردن آینده ای مطلوب‌تر، می‌توان
اعمال و کارهایی را از قبیل «دعا و توسل»، «استغفار و گریه بر مصائب سیدالشهداء علیه‌السلام» ، «صدقه دادن» ، «نذر کردن»، «احسان به دیگران خصوصاً پدر ، مادر و همسر»، «صله رحم»، «شکر نعمت»، «نماز شب» و به طور کلی اهتمام به انجام حسنات و کار های خیر انجام داد.
حجت الاسلام محسنی فرد می‌گوید: «بالاترین و برترین کاری که می تواند مقدرات را تغییر دهد و آینده‌ای فوق‌العاده و مطلوب‌تری را برای ما رقم بزند، عبارت است از «دعا» ؛ روایات زیادی در مورد آثار «دعا» وجود دارد که یکی از این روایات را در این‌جا مطرح می‌کنم؛ مرحوم کلینی در جلد دوم اصول کافی، این روایت را از وجود نازنین امام صادق علیه السلام نقل می‌کند؛ دعا، قضای حتمی و مبرم الهی را تغییر می‌دهد و ردّ می‌کند، پس زیاد دعا کن که دعا کلید هر رحمت و رسیدن به هر حاجتی است و رسیدن به آنچه در نزد خداوند متعال است، فقط از راه دعا میسر است و محققاً هیچ درى بسیار کوبیده نشود جز اینکه بر روی کوبنده در باز شود.»
این کارشناس مسائل دینی ادامه می‌دهد: «اساساً دعا، خورشید فروزان و درخشانی است که بر صفحه مقدرات و سرنوشت انسان‌ها می‌تابد و درهای رحمت و عنایت الهی را به روی بشریت می‌گشاید و دعاست که به عنوان یک حقیقت اسرارآمیز، سعادت دنیا و آخرت را رقم می‌زند و بدون آن رسیدن به مقامات عالیه محال است.»
خداوند متعال در آیه 39 سوره رعد می‌فرماید: «يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ»؛ خدا هرچه را خواهد (از احکام یا حوادث عالم) محو و هرچه را خواهد اثبات می‌کند و اصل کتاب (آفرینش) نزد اوست.
محسنی‌فرد اضافه می کند: «غیر از دعا، عوامل مختلف دیگری نیز در این محو و تغییر الهی اثر گذارند که در روایتی ذیل آیه 39 سوره رعد شریفه بدان اشاره شده است؛ از وجود نازنین امیرالمومنین علی علیه‌السلام نقل شده است که از پیامبر اکرم صل‌الله‌علیه و آله در باره معنای این آیه پرسیدم و پیامبر (ص) فرمودند؛ چشمان تو و چشمان امت خود را با تفسیر آن روشن خواهم کرد؛ صدقه دادن، نیکى به پدر و مادر و انجام کار خوب، شقاوت را تبدیل به سعادت مىکند و بر عمر مىافزاید و از حوادث بد حفظ مىکند.»
فضیلت دهه آخر ماه خدا
شب‌ها و روزهای دهه آخر ماه مبارک رمضان، بسیار لحظات پر رمز و راز و اسرار آمیزی است؛ یکی از زمان‌های ویژه این دهه، شب بیست و هفتم است.
در فرازی از دعای روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان می‌خوانیم: « اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ فَضْلَ لَیلَهًْ القَدْرِ» خدایا روزی کن مرا در آن فضیلت شب قدر را.
مرحوم آیت‌الله مجتهدی تهرانی در شرح این فراز می‌گوید: «از این دعا برخی احتمال می‌دهند که شب بیست و هفتم ماه رمضان، شب قدر است. در روایات، راجع به شب قدر اختلافاتی وجود دارد. شیعه اعتقاد دارد که به احتمال قوی شب بیست و سوم، شب قدر است و اعمال بیست و سوم مهم‌تر از اعمال شب نوزدهم و بیست و یکم است.»
ایشان با اشاره به اینکه برادران اهل تسنن به بیست و هفتم اعتقاد دارند و این شب را احیاء می‌گیرند و اعمال شب قدر را به‌جا می‌آورند، اظهار می‌دارد: «البته شیعه هم شب بیست و هفتم احیاء دارد؛ اما تنها در اول شب. حتی برخی قائل به شب قدر بودن شب نیمه شعبان هستند. اندازه‌گیری برنامه‌های ما اعم از سلامتی، عمر طولانی، رفاه، بلا، گرفتاری و هر پیشامدی در شب قدر اتفاق می‌افتد. شبی که مورد اختلاف است و حتی برخی، عید فطر را برای آن قائلند.»
این عالم ربانی می‌افزاید: «برخی اولیاء تمام سال را احیاء می‌گرفتند تا آن شب قدر که معلوم نیست چه وقت است را درک کنند.»
بنابراین شب بیست و هفتم نیز به خصوص برای کسانی که احساس می‌کنند استفاده زیادی از برکات شب‌های قدر نکرده‌اند فرصت مناسبی برای جبران و ترسیم آینده‌ای سرشار از برکات مادی و معنوی می‌باشد. نمازها و دعاهایی مختص به این ایام و لیالی وارد شده و اعمالی مانند اعتکاف، زیارت سیدالشهداء و... در آن توصیه شده است.
رسول گرامی اسلام صل‌الله‌علیه و آله و
اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام، اهتمام و توجه خاصی به دهه آخر ماه مبارک رمضان داشتند؛ علمای ربانی نیز با تأسی به گفتار و سیره معصومین علیهم‌السلام، اهتمام و ارزش فوق‌العاده‌ای برای دهه آخر ماه رمضان قائل بودند؛ مرحوم امام خمینی (ره) می‌فرمودند: برترین ایام ماه رمضان، دهه آخر آن است.
دهه آخر ماه مبارک است که ظرفیت شب‌های قدر را در دل خود دارد و در همین دهه است که معنویت انسان کامل، رسول خدا(ص)، کتاب آسمانی و وحی را بر زمین نازل کرد و جبرئیل امین و ملائکه مقرب الهی را به این دنیای خاکی کشاند.
فرصتی برای تفکر
بهترین اعمال برای استفاده حداکثری از دهه آخر ماه مبارک رمضان چیست؟
حجت‌الاسلام محسنی‌فرد در پاسخ به این سوال می‌گوید: «برترین و بالاترین عمل در دهه آخر، تعقل و تفکر و انتخاب راه و جهت حیات و زندگی آتی ماست؛ از آن‌جا که ماه مبارک رمضان، بهار قرآن است و مهم‌ترین پیام قرآن، دعوت به تعقل و تفکر است، در فرصت طلایی دهه آخر ماه رمضان، می‌بایست با خدا و امام زمان (ع)
خلوت کنیم و در حیات انسانی و ملکوتی خودمان تعقل کنیم و مسیر سلوک آینده خود را جهت‌یابی کنیم.»
این استاد حوزه علمیه تهران ادامه می‌دهد: «مرحوم آیت الله قاضی (ره) که استاد علامه طباطبائی (ره) و آیت‌الله بهجت(ره) بودند، در همه شب‌های ماه مبارک رمضان، حدود دو ساعت جلسه‌ای را برای شاگردان برقرار می‌کردند و به توصیه و تعلیم می‌پرداختند اما در دهه آخر ماه مبارک این مجلس تعطیل بود و مرحوم آقای قاضی – این استاد برجسته عرفان و سلوک – تا آخر ماه مبارک رمضان دیده نمی‌شدند و هر چه شاگردان به دنبال ایشان می‌گشتند، در نجف، در کوفه، در مسجد سهله و یا در کربلا، ابداً اثری از ایشان نبود.»
او می‌افزاید: «در خاطرم هست که استاد بزرگوارمان مرحوم آیت‌الله حائری شیرزای می‌فرمودند؛ اگر وقت خود را بیشتر صرف انتخاب راه و جهت حرکت کنیم، راه برای ما هموار خواهد شد. بسیاری از اوقات، انرژی خود را صرف حرکت می کنیم، درحالی که انتخاب جهت مهم‌تر است. ان‌شاء‌الله با عنایت حضرت
بقیهًْ الله الاعظم که دریای رحمت است و پدر حقیقی همه ماست، در این دهه آخر توقیق تعقل و تفکر و جهت‌یابی سلوک و سیر آینده خویش را داشته
باشیم.»