چالش‌های امام علی(ع)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
امام علی(ع) زمانی که زعامت و پیشوایی مسلمانان را بعد از اقبال آنها به عهده گرفت، چه موانع، مشکلات و چالش‌هایی را فرا روی خود داشت که باید با آنها مقابله می‌کرد؟
پاسخ:
پیش‌بینی مشکلات
امام علی(ع) پیوسته در دوران خلافت خلفا از بیان این مطلب که خلافت حق مسلم او است خودداری نمی‌کرد. در عین حال بعد از کشته شدن عثمان مردم ریختند به خانه علی(ع) و اصرار فراوان کردند که با او بیعت کنند و وی زمام امور را به دست گیرد، اما امام علی(ع) در بدو امر امتناع کرد و از پذیرش خلافت کراهت داشت، «دعونی و التمسوا غیری» مرا رها کنید و بروید دنبال کسی دیگر(نهج‌البلاغه- خطبه 92) بعد خود امام علت امتناع را توضیح می‌دهد که اوضاع فوق‌العاده آشفته است و یک آینده آشفته‌تر در جلوی ما است. «فانا مستقبلون امرا له وجوه و الوان» یعنی ما جریانی را در پیش داریم که رنگ‌های مختلف و چهره‌های گوناگون دارد و در پایان به عنوان اتمام حجت اعلام می‌کند که اگر من زمام خلافت را به دست گیرم، آنچنان رفتار می‌کنم که خودم می‌دانم نه آنچنان که شما می‌خواهید(همان) این سخنان نشان می‌دهد که امام علی(ع) مشکلات فراوانی را در دوره خلافت خود پیش‌بینی می‌کرد، اما مهم‌ترین چالش‌ها و مشکلات امام علی(ع) عبارتند از:
اهم مشکلات امام علی(ع)
1- مشکل نفاق
اولین مشکل امام علی(ع) داستان کشته شدن عثمان بود. امام علی(ع) وارث خلافتی می‌شد که خلیفه قبل از او را انقلابی‌هایی که انقلاب کرده‌اند کشته‌اند، و حالا به علی(ع) پیوسته‌اند. همه مردم که مثل این انقلابی ها فکر نمی‌کنند و خود علی(ع) هم فکرش نه با انقلابی‌ها می‌‌خواند و نه با مخالفین آنها و نه با عامه مردم! مخالفان امام علی(ع) با مخالفان پیغمبر این تفاوت را داشتند که مخالفان پیغمبر(ص) عده‌ای کافر و بت‌پرست بودند، و تحت لوای بت‌پرستی و پرستش غیرخدا با پیامبر(ص) مبارزه می‌کردند. منکر خدا و توحید بودند و آن را علنی هم می‌گفتند! اما امام علی(ع) با یک طبقه دانای بی‌دین مواجه شده که متظاهر به اسلام‌اند، ولی مسلمان واقعی نیستند. شعارهایشان اسلامی و هدف‌هایشان ضد اسلام است. این مشکل نفاق در صفوف پیروان امام علی(ع) بعدها منجر به دو جنگ جمل و صفین در برابر امام علی(ع) شد.
2- انعطاف ناپذیری در اجرای عدالت
مشکل دیگر امام علی(ع) مربوط به سیره نظری و عملی خودش بود. از یک طرف مسلمانان از ارزش‌های الهی خود دور شده بودند و در یک جامعه بیمار پرورش پیدا کرده بودند، از سوی دیگر علی(ع) رهبری بود انعطاف‌ناپذیر در اجرای عدالت، بعد از پیامبر(ص) سال‌ها بود که جامعه اسلامی عادت کرده بود به امتیاز دادن به افراد متنقد، و علی(ع) در این زمینه صلابت عجیبی نشان می‌داد و می‌فرمود: من کسی نیستم که از عدالت یک سرمویی منحرف شوم.
حتی اصحابش می‌آمدند و می‌گفتند: آقا! یک مقدار انعطاف داشته باشید. حضرت در پاسخ می‌فرمود: «اتأمرونی ان الطلب النصر بالجور» از من تقاضا می‌کنید که پیروزی و موفقیت در سیاست را به قیمت ستمگری و پایمال کردن حق مردم ضعیف به دست آورم؟! به خدا قسم تا شبی و روزی در دنیا هست تا ستاره‌ای در آسمان در حرکت است چنین چیزی عملی نیست. (نهج‌البلاغه- خطبه 126)
3- صراحت و صداقت در سیاست
مشکل سوم امام علی(ع) که عده‌ای از دوستانش نیز آن را نمی‌پسندیدند، مسئله صراحت و صداقت او در سیاست بود. می‌گفتند: سیاست این همه صداقت و صراحت را برنمی‌تابد، یک مقدار خدعه و دغلبازی هم باید در آن قاطی کرد. چاشنی سیاست دغلبازی است و حتی بعضی می‌گفتند: علی(ع) سیاست ندارد، معاویه را ببین چقدر سیاستمدار است. امام علی(ع) در پاسخ آنها می‌فرمود: «به خدا قسم اشتباه می‌کنید، معاویه از من زیرک‌تر نیست، او دغلباز و فاسق است. من نمی‌خواهم دغلبازی کنم و از جاده حقیقت منحرف شوم و مرتکب فسق و فجور بشوم. اگر نبود که خدای تبارک و تعالی دغلبازی را دشمن می‌دارد. آن وقت می‌دیدید که زرنگ‌ترین مردم دنیا علی است.» (نهج‌البلاغه- خطبه 191)
4- پیدایش خوارج مشکل اساسی علی(ع)
تفاوت‌های میان اوضاع پیامبر(ص) و امام علی(ع) یکی این بود که پیامبر(ص) با مردم کافر و بت‌پرست و کفر صریح و عریان روبه‌رو بود در حالی که امام علی(ع) با کفر زیر نقاب اسلام یعنی نفاق روبه‌رو بود. تفاوت دوم این بود که در دوره خلفا به ویژه عثمان آن مقداری که باید و شاید دنبال تعلیم و تربیت دینی زمان پیامبر(ص) را نگرفتند و در طرف دیگر فتوحات زیادی بدون پشتوانه شناخت فرهنگ اسلامی صورت گرفت که در نتیجه آن طبقه‌ای در جامعه مسلمانان مقدس‌مآب و متنسک به وجود آمد که با روح فرهنگ اسلام آشنا نبودند و فقط به پوسته چسبیده بودند این گروه طبقه متعبد جاهل و خشک مقدسان خوارج بودند، که مشکلات فراوانی را برای حضرت به وجود آوردند.