بررسـی تحرکات داعش در پاکسـتان
شیعیان هدف اصلی ماشین ترور داعش
امین‌الاسلام تهرانی
روز جمعه گذشته خبری منتشر شد که جهان تشیع را شوکه کرد. مقامات پاکستان اعلام کردند براثر انفجار انتحاری در مراسم نماز جمعه شیعیان در مسجد پیشاور حداقل تاکنون 57 نفر شهید و بیش از 194 تن مجروح شده‌اند. رئیس‌پلیس پیشاور درباره جزئیات این حادثه گفته است که 2 مهاجم به دنبال درگیری با پلیس مواد منجره خود را در مسجد شیعیان در مراسم نماز جمعه منفجر کردند. شاهدان عینی می‌گویند که این انفجار مهیب در حین برگزاری نماز جمعه و نزدیک به محراب مسجد به وقوع پیوسته است. گروهک تروریستی داعش با انتشار خبری در سایت «اعماق» خود، مسئولیت این اقدام تروریستی را بر عهده گرفته است. البته باید در معنای «مسئولیت‌پذیری» تغییرات ایجاد شود، و الا چگونه می‌توان مسئولیتِ گرفتن جان این تعداد بی‌گناه که در میانشان کودکان معصومی نیز به چشم می‌خورند را بر عهده گرفت؟!
باز هم بقایای سازمان جنایی-تروریستی داعش دست به جنایت می‌زنند. چنان‌که بارها گفته شده است، با کوشش‌های جبهه مقاومت در غرب آسیا به طور عام و ایران به طور خاص، انتظامِ داعش از هم پاشید و حکومتِ وحشتش پایان یافت. البته باید توجه داشت که «حکومتِ وحشتِ متمرکز» داعش از بین رفت، و الا هم تفکر سلفی-تکفیری که نیروهای بی‌خردِ داعشی را تأمین می‌کرد و می‌کند پابرجاست و هم اهدافی كه آمریكا از برکشیدنِ این گروه داشت هنوز پررنگ است و انگیزه برای پیگیری‌شان پابرجاست. پس هم بستر و هم انگیزه برای بیرون کشیدن داعش از گوری که جبهه مقومت برای آن کنده و آن را داخلش انداخته، وجود دارد.
اینکه آمریکا در برکشیدن داعش چه نقشی داشته است، خود موضوع مستقلی است که باید در جای خود بررسی شود -چنان‌چه فراوان هم شده است- و ما در این جستار آن را اصل موضوعه می‌گیریم و در بیان آن به چند نکته کوتاه بسنده می‌کنیم. چنان‌که «نوام چامسکی»، متفکر و منتقد آمریکایی، میگوید: «از پیامدهای منحوس تهاجم آمریکا و انگلیس [به غرب آسیا] برافروختنِ درگیری‌های طایفه‌ای و فرقه‌گرایانه بوده که اکنون عراق را چند پاره کرده و این درگیری‌ها به دیگر نقاط منطقه سرایت کرده است». یکی از گروه‌هایی که در این هرج و مرج شکل گرفت، گروهی با نام «جماعت توحید و جهاد» بود که یکی از ریشه‌های داعش را باید در آن جست‌وجو کرد.
از سوی دیگر، حمایت‌های گسترده آمریکایی‌ها و هم‌پیمانانش از داعش، روند تحولات و قدرت گرفتن این گروهِ وحشت را تسریع کرد. متحدان غربی داعش با اعطای انواع ادوات جنگی و حمایت‌های لجستیک، جسارت پیشروی و فتح زمین به داعش را دادند که داعش هم پیشروی خود در سوریه را با حرکت از شرق سوریه آغاز کرد.
نخستین حرکت‌های داعش در سه استان شرق فرات بود و از همین منطقه به منابع انرژی و به یاری دولت‌هایی چون ترکیه به درآمد دست یافت، و ادامه فعالیت عناصر پنهان این گروه می‌تواند عاملی باشد تا دمشق تسلطی به منابع نفت، گاز و حتی آب فرات نداشته باشد. این اقدام هم می‌تواند درآمدهای دولت قانونی را كاهش دهد و نیز كشور سوریه را با بحران انرژی مواجه کند. باید توجه داشت که این می‌تواند یکی از کارکردهای بالقوه آمریکا و هم‌پیمانانش به داعش باشد.
آمریکا و اعوانش با حملات نظامی مختلف تلاش کردند تا مانع ایجاد گذرگاهی ترانزیتی میان عراق و مناطق تحت حاکمیت دمشق شوند. تلاش برای ایجاد نیروهای کرد و عرب در شرق دیرالزور و یا بمباران‌های نیروهای مقاومت در منطقه ابوکمال در سال 1395 و... همه برای همین بود که البته چندان نتیجه‌بخش هم نبود. از این رو، می‌توان نقش بالقوه داعش را برای تخریب یا تضعیف فعالیت‌های این گذرگاه در نظر داشت که می‌تواند با فعالیت‌های تروریستی‌اش و یا هرگونه فعالیت اجتماعی و... که امنیت را تضعیف می‌کند، اهدف آمریکا، آل‌سعود و ترکیه را تأمین کند.
کارکردهایی که برخی از آنها گفته شد، اهمیت کنونی داعش برای آمریکا و اعوانش را نشان می‌دهد، اما باید در نظر داشت که داعش برای ظهور مجددش محلی می‌خواهد، به نظر می‌رسد که بهترین محلِ بلاخیز برای خیزش دوباره داعش شرق فرات در سوریه و استان الانبار در عراق است تا از آن منطقه به سایر مناطق حتی ایران که دشمن اصلی کارفرمای داعش (آمریکا) است، گسترش یابد و کِش بیاید. حاشیه مرزهای عراق و سوریه به دلیل دور بودن از پایتخت‌های دو كشور می‌تواند به كانونی برای ترویج فرهنگ وهابیت تبدیل شود. عواملی مانند فرهنگ جاهلی، بافت جمعیتی همسان، فقدانِ زیرساختهای مناسب برای صنعت و تجارت كه جوانان را به كار و زندگی نوید دهد، که بستری برای شکل‌گیری افکارِ سلفی-تکفیری است تا آمریکا و اعوان منطقهای آن بتوانند از آنجا غول داعش را بار دیگر ظاهر کنند.
اما داعش در پاکستان چه می‌کند؟ پاکستان کشوری است که عمرِ آن به یک قرن هم نمیرسد و حدود 75 سالی است که از هند مستقل شده است. این کشور مسلمان نشین بیش از 220 میلیون جمعیت دارد و تخمین زده می‌شود که 20 درصد از این جمعیت را شیعیان تشکیل داده باشند، اما متأسفانه سال‌هاست که شیعیان مظلوم آن اوضاعِ به سامانی در این کشور نوپا ندارند.
افراطیون و گروههای تکفیری در پاکستان از سال ۱۹۸۵م به این سو، به صورت سازمان‌یافته و فعال، مبارزه با شیعیان را آغاز کرده‌اند که بزرگ‌ترین تهدید، خطر و تهدید تروریسم فرقه‌ای توسط «سپاه صحابه» و... هدایت می‌گردد. در دهه‌های اخیر افزون بر ترور شخصیت‌های شیعه، حملات زیادی به مراکز مذهبی و تجمعات شیعیان و نیز مناطق شیعه‌نشین در پاکستان صورت گرفته است.
گسترش فرقه «دیوبندی» و رواج تبلیغات وهابیت در پاکستان به ایجاد گروههای تندرو مذهبی (تحت عنوان گروههای جهادی [کذا!]) یاری رسانده است. همچنین پس از استقلال پاکستان، چند عامل مهم در ترویج‌اندیشه وهابی در پاکستان مؤثر افتاد، که شاید یکی از مهم‌ترین آنها روابط گسترده با آل‌سعود بود. احزاب و گروههای زیادی در پاکستان وجود دارند که تحت تاثیر آموزه‌های وهابیت هستند و آل‌سعود نیز کمک‌های مالی زیادی به این احزاب می‌کند. حزب جماعت اسلامی، جمعیت اهل حدیث، جمعیت علمای اسلام، حرکت المجاهدین کشمیر، حزب جماعت اسلامی کشمیر و سپاه صحابه از جمله این گروه‌ها هستند.
اما حالا در این کشور بحران زده داعش نیز پدیدار شده است. با ظهور داعش در عراق و سوریه و به ویژه بعد از شکست‌های این گروهک جنایی در مناطق مذکور، بحث احتمال گسترش آن به سایر کشورهای اسلامی از جمله پاکستان مطرح بود و کماکان نیز مورد توجه است. از میان دوازده کشوری که بالاترین نرخ تروریسم را دارند، فقط دو کشور به طور متوسط بیش از دو حادثه تروریستی را در ماه تجربه می‌کنند و در رأس اینها پاکستان با 6/132 حادثه تروریستی در سال قرار دارد.
تهدید داعش در پاکستان ریشه‌های متعددی دارد که بخشی از آن ناشی از قدرت دولت اسلامی خراسان (به عنوان شعبه داعش در افغانستان و پاکستان) و کیفیت فعالیت متحدان آن است. با ظهور داعش در پاکستان، شیعیان به قربانیان رده اول این گروه تبدیل شده‌اند. حتی برخی بر این باورند که داعش دشمن اول خود را شیعیان می‌داند و سرکردگان آن کشتن شیعیان را واجب‌تر از آزاد‌سازی قدس می‌پندارند. داعش با تقلیل اسلام محوری به شیعه هراسی می‌تواند منجر به ایجاد آشوب‌های فرقه‌ای-مسلحانه در کل منطقه ازجمله مرزهای شرق و غرب ایران شود. علاوه‌بر این، اتحاد داعش با گروههای ضدشیعی مانند جماعت الاحرار یا جندالله به تشدید خشونت‌های فرقه‌گرایانه میان شیعه و سنی به ویژه در پاکستان منجر می‌شود. در این رویکرد ضدشیعیِ داعش، سپاه صحابه و لشکر جهنگوی نیز سهم چشمگیری در حمله به مساجد و حسینیه‌ها و کشتار شیعیان دارند.
با اینکه پاکستان در کنار کشورهایی نظیر سودان، افغانستان، عراق، لیبی، سوریه و... در زمره کشورهایی است که به عنوان پایگاه سازمان‌های تروریستی شناخته می‌شود اما مقامات رسمی پاکستان عمدتاً حضور سازمان‌یافته داعش در این کشور را رد کرده‌اند. با این حال، داعش طی سالهای اخیر مسئولیت چندین حمله در بلوچستان را بر عهده گرفته است. باری باید توجه داشت سازمان جنایی-تروریستی داعش در لابه‌لای این انکارها و بی‌توجهی‌ها می‌تواند دوباره سر برآورد. در زمانی که نداشتن مویِ بور و چشم آبی و سبز نقطه ضعفِ اکثریتِ ما مسلمانان جهان است! و دلیلی می‌شود تا جنایت علیه ما جنایت محسوب نشود!! واقع‌گرایی حکم می‌کند که خود مراقب حریم خود باشیم...
البته اقدامات داعش در پاکستان مسبوق به سابقه است. برای نمونه یکی از اولین عملیاتهای داعش علیه شیعیان در سال 2014 در کراچی با حمله به اتوبوس حامل شیعیان رخ داد. در این عملیات تروریستی ۴۵ نفر کشته شدند. بر اساس تحقیقات پلیس ایالت سند، عاملان حمله به اتوبوس شیعیان توسط رهبرشان «عبدالعزیز» که در سوریه حضور داشت، هدایت می‌شدند. عبدالعزیز و همکارانش یعنی حفیظ رشید و طاهر منهاس، همگی فارغ‌التحصیل دانشگاه و متعلق به خانواده‌های طبقه متوسط و متوسط به بالا بودند. این نافی فرضیه‌ای است که حامیان داعش را محدود به طبقه پایین جامعه می‌کند. دومین عملیات مهمی که حامیان داعش علیه شیعیان ترتیب دادند در اوایل سال 2015 در پاراچنار اتفاق افتاد. در این عملیات دست کم 23 تن کشته و 50 نفر زخمی شدند و مسئولیت آن را یکی از گروههای منشعب از تحریک طالبان پاکستان بر عهده گرفت. سومین عملیات مرگبار علیه شیعیان در مه 2015 در کراچی رخ داد که طی آن 46 تن از شیعیان کشته شدند. مسئولیت این عملیات را جندالله بر عهده گرفت که با داعش همکاری دارد. هر چند جندالله مسئولیت این حمله را پذیرفت اما دولت پاکستان آن را عملیات داعشی نمی‌داند، بلکه هند را متهم می‌کند. چهارمین عملیات مرگبار علیه شیعیان توسط لشکر جهنگوی العالمی علیه شیعیان پاراچنار انجام شد و 24 تن را به قتل رساند. در عملیات بعدی، یکی از پیروان جماعت الاحرار با حمله انتحاری به مسجد شیعیان در کورام 23 نفر کشته و 100 نفر مجروح بر جای گذاشت. علاوه‌بر این، همواره تهدید حمله داعشی‌ها به مراسم مذهبی شیعیان در مواردی مانند عزاداری‌های محرم وجود دارد.
با توجه به عملیاتهای انجام شده می‌توان نتیجه گرفت که داعشی‌ها و حامیان آنها در اغلب نقاط پاکستان از ایالات سند در جنوب تا مناطق قبایلی در شمال علیه شیعیان دست به عملیات تروریستی زده‌اند. هرچند آمار دقیقی در باب تلفات شیعیان پاکستان ناشی از حملات تروریستی داعش وجود ندارد اما می‌توان با مقایسه میزان صدمات شیعیان بعد از سال 2014 (زمان ظهور داعش در پاکستان) با قبل از آن به نتایجی در این زمینه دست یافت. می‌توان گفت که علی‌رغم برخی عملیاتهای مرگبار داعش، سطح کلی خشونت و عملیات تروریستی علیه شیعیان بعد از 2014 کاهش داشته است. البته این کاهش می‌تواند تحت تأثیر عوامل دیگری مانند اصلاح راهبرد مبارزه با تروریسم پاکستان و عملیاتهای ارتش این کشور نظیر عملیات «ضرب عضب» نیز باشد اما نشان می‌دهد که حضور داعش تأثیر بنیادی در افزایش خشونت نداشته است. دومین نکته‌ای که می‌توان استنباط کرد، این است که هرچند تعداد وقایع تروریستی علیه شیعیان در سالهای بعد از 2014، کاهش شدیدی را تجربه کرده است اما میزان کشته‌ها و زخمی‌ها به ویژه در سالهای 2015 و 2017 قابل توجه است. این می‌تواند نشانگر حرفه‌ای شدن تروریست‌ها در مکان‌یابی عملیات‌ها یا افزایش قدرت انفجاری آنها باشد.
این سازمان تروریستی-جنایی همچنین دست به ترورهایی زده که عموم مردم حال چه شیعه چه سنی را در بر می‌گیرد. داعش در سال 2015 عملیاتهای محدودی در پاکستان داشت که شامل حمله به یک مدرسه در منطقه ناظم‌آباد واقع در شهر کراچی در 18 مارس بدون تلفات جانی، قتل دکتر «دیبر الوبو» شهروند آمریکایی مقیم پاکستان در ۱۶آوریل، و ترور «سبین محمود» یک فعال حقوق بشر در ۲۴آوریل می‌شود. در سال 2016، دولت اسلامی خراسان با انجام حملات متعدد در ایالت بلوچستان پاکستان ظرفیت خود را به رخ جهادگرایان منطقه کشید. از جمله این حملات می‌توان به بمب‌گذاری انتحاری در بیمارستانی در کویته در 8 اوت 2016 اشاره کرد که 70 کشته و 120 مجروح بر جای گذاشت. مردم پاکستان در سال 2017 نیز شاهد حملات داعشی‌ها بودند که در یکی از آنها، یک بمبگذار انتحاری با حمله به یک ایستگاه اتوبوس در کویته واقع در جنوب غربی پاکستان حداقل 15 نفر شامل 8 سرباز را کشت و 40 نفر را زخمی کرد. با توجه به تجمعات انتخاباتی در سال 2018، فرصت عملیات داعش نیز افزایش یافت. در یکی از این عملیات‌ها که در ژوئیه 2018 در گردهمایی انتخاباتی حزب عوامی بلوچستان اتفاق افتاد، ده‌ها تن کشته و زخمی شدند.
* منابع در دفتر روزنامه موجود است.