شاخص‌های رفتاری انسان متکبر (2)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
چگونه می‌توان از اعمال و رفتار انسان‌ها صفت کبر و تکبر را در روح آنها مورد شناسایی قرار داد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سوال که در مورخه ۳۰بهمن ماه
منتشر شد به شاخص‌ها و نشانه‌هایی همچون: 1- پذیرش حق 2- تقدم و تأخر در سلام 3- حالت صحبت کردن با دیگران 4- شیوه راه رفتن 5- نحوه نشستن 6- رفع حوائج روزمره اشاره کردیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم:
7- پوشش متکبرانه
اگر انسان در روحیه خود، خیلی علاقه‌مند به نوپوشی، شیک‌پوشی و خوش‌پوشی خارج از عرف بود و دوست داشت که همیشه لباسش نو، شیک و فاخر غیرعرفی باشد، و حاضر نیست لباس کهنه تنش کند بداند که مبتلا به بیماری کبر و تکبر است! مسئله نظافت، تمیزی و مرتب بودن مقوله دیگری است که اسلام به آن تاکید فراوان دارد. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: کسی که زانوی شتر خود را خودش ببندد و لباس پشمی بر تن کند، از صفت کبر و تکبر به دور است(اخلاق ربانی، آیت‌الله شیخ مجتبی تهرانی، ج7، ص89)
8- رفت و آمد با ثروتمندان
اگر انسان در روحیه خود و در درونش ببیند که متمایل است با افراد ثروتمند و افرادی که دارای پست و مقام دنیایی هستند رفت و آمد و آشنایی داشته باشد و آنها را بر فقرا و نیازمندان ترجیح می‌دهد، بداند که مبتلا به بیماری کبر و تکبر است. امام علی(ع) در نامه‌ای عتاب‌آمیز به «عثمان ابن حنیف» که در میهمانی ثروتمندان شرکت کرده بود، نوشت: هرگز فکر نمی‌کردم که تو دعوت مردمی را اجابت کنی که بینوایان را از در می‌رانند و اغنیا و توانگران را بر سر سفره می‌نشانند(نهج‌البلاغه - نامه 45)
9- گریزان بودن از فقرا
اگر انسان در روحیه و درون خود ببیند که روحش از فقرا و تهیدستان گریزان است، و دوست ندارد با آنها مراوده، رفت و آمد و نشست و برخاست داشته باشد، بداند که مبتلا به بیماری کبر و تکبر است! زیرا در معیار انسانیت و سلامت روحی، هیچ‌گاه مال و ثروت و ریاست و مقام اعتباری دنیا، برای ارتباطات دوستانه و مراوده و رفت و آمد با انسان‌ها مطرح نیست! بلکه با قطع نظر از تاکیدات فراوان آموزه‌های وحیانی، انسانیت و سلامت روحی اقتضاء می‌کند انسان با افراد فقیر، تهیدست و درمانده بیشتر ملاطفت کند. در سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) می‌خوانیم که بزرگواران در هنگام غذا خوردن هیچ‌گاه سفره جداگانه‌ای از خدمتکاران، غلامان و کنیزان خود نمی‌انداختند و در کنار آنها با یکدیگر غذا تناول می‌کردند، و همواره با فقرا و تهیدستان ارتباطات عاطفی و معنوی و مادی عمیقی داشتند، به‌گونه‌ای که بیشترین مخاطبان خود را از میان همین اقشار ضعیف و کم‌درآمد جذب خود کردند.
10- نشستن در مقابل ایستاده‌ها
یکی دیگر از مواردی که علمای اخلاق برای شناسایی بیماری کبر و تکبر در روح انسان مطرح می‌کنند این است که اگر انسان در شرایط عادی نه استثنایی خوشش بیاید که بنشیند و دیگران در مقابل او بایستند، و از چنین حالتی لذت ببرد، باید بداند که مبتلا به بیماری کبر و تکبر است! در روایتی از امام علی(ع) آمده است: اگر کسی بخواهد به شخصی که اهل آتش (جهنم) است نظر بیفکند، یعنی یک شخص جهنمی را ببیند، پس نگاه کند به سوی شخصی که در حالت نشسته است و در پیش رویش گروهی ایستاده‌اند.(بحارالانوار، ج70، ص206) در سیره پیامبر اکرم(ص) آمده است که حضرت از این جهت خیلی ناراحت می‌شد، تا عده‌ای می‌آمدند و جلوی حضرت می‌ایستادند، سریع برمی‌خاست و با آنها ایستاده سخن می‌گفت.