خنثیسازی تحریم‌ها راهبرد دولت در پیشبرد مذاکرات
رضا الماسی
«دو وسیله در اختیار دشمن است برای جدا کردن مردم از نظام؛ برای دست‌کاری کردن فکر مردم و اندیشه مردم، دشمن این دو راه را در پیش گرفته: فشار اقتصادی -که یکی از طرقش همین تحریم و مانند اینها است- یکی هم لجن‌پراکنی و دروغ‌پردازی‌های رسانه‌ای؛ یعنی دشمنیِ اقتصادی، دشمنیِ رسانه‌ای. جوان‌ها در مقابل اینها باید بِایستند؛ ملّت ایران باید در مقابل این دو حرکت بِایستد. فشار اقتصادی را با تلاش درونی، تلاش داخلی و با خنثی کردن تحریم‌ها و البتّه تلاش دیپلماسی - همان طور که مشغولند برادران خوب ما- [باید خنثی کرد]؛ برادران انقلابی ما در زمینه از بین بردن تحریم‌ها و مجاب کردن طرف مقابل هم مشغول کارند که این هم خوب است، لکن کار عمده خنثی کردن تحریم‌ها است از طریق ایجاد حرکت تولید داخلی و تحرّک اقتصادی داخلی.» (رهبر انقلاب – 28 بهمن 1400)
بیش از 8 سال زمان برد تا برخی مسئولان کشور که به دنبال حل مشکلات در آن سوی مرزها بودند تجربه کنند که راه‌حل اصلی این نیست. از همان روزی که رئیس‌جمهور پیشین در برنامه‌های تبلیغاتی یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از چرخش همزمان سانتریفیوژها و چرخ کارخانه‌ها سخن گفت، هشدارهای رهبر انقلاب درباره خباثت طرف غربی هم شدت گرفت و تا همین امروز ادامه دارد.
اما پس از ماه‌ها مذاکره و تلاش دیپلماسی، آمریکا به سادگی زیر میز توافق زد و ماجرا به روز اول برگشت. تا جایی که به اذعان آمار رسمی و گزارش کارشناسان اقتصادی، معطل نگه داشتن چرخ اقتصاد، کشور را به وضعیتی به مراتب سخت‌تر از سال‌ها 91 و 92 برگرداند.
شتابزدگی، پاشنه آشیل برجام
با وجود همه هشدارها، تأکیدات و تصریحات
رهبر معظم انقلاب درباره ماهیت آمریکا و هرچه به آن مربوط است، دست پیش گرفتن گروهی که امضای کری را تضمین اجرایی شدن برجام می‌دانستند و آن همه شرط را از یاد برده‌اند، عجیب و در عین حال قابل تامل به نظر می‌رسد.
رویکرد شتابان در تنظیم، ارائه و تصویب یکی از مهم‌ترین اسناد کشور که پیوند حساسی با منافع ملی داشت، سبب شد که آمریکا بیشترین بهره را برده و تعهدی هم در عمل به آن نداشته باشد. بین سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ به مدت ۷ سال، رهبر انقلاب از هر تریبون و به هر مناسبتی درباره توافق هسته‌ای، مذاکره با آمریکا، انجام تعهدات و هر موضوعی که در رابطه مستقیم با آینده مردم و کشور بود، نکات زیادی را بیان کردند اما در نهایت به تذکرات و حتی شروط مکتوب ایشان عمل نشد و دود این ماجرا به چشم مردم نشست.
سخنان و اخطارهای رهبر انقلاب در این زمینه به‌اندازه‌ای صریح و شفاف بود که هیچ تحلیلگر منصفی نمی‌تواند منکر آن همه هشدار باشد و امروز طلبکار و مدعی اینکه اطلاعی از شرط و شروط رهبری درباره برجام نداشت! اقناع افکار عمومی با این مفهوم که «برجام مورد تأیید رهبری و نظام بود» گرچه ساده‌ترین راه رهایی از حجم انتظارات و انتقادات است اما در برابر این پرسش که «کدام برجام» مورد تأیید رهبری بود، می‌توان تأکید کرد که در برجام مورد تأیید رهبری باید شروط مکتوب و رسمی رهبری رعایت می‌شد و مراحل تضمین و راستی‌آزمایی را از سر می‌گذراند. مجلس هم که می‌توانست با ابزار نظارتی خود از شدت خسارت محض برجام بکاهد بدون توجه به گزارش کمیسیون ویژه برجام و با مدیریت رئیس وقت خود در مدت 20 دقیقه مهر تأیید بر آن زد.
اعتماد به غرب جواب نمی‌دهد
پس از چرخش نگاه دولت سیزدهم در سیاست خارجی از غرب به سوی همسایگان و شرکای شرقی، تجربه تلخ دولت یازدهم و دوازدهم در موضوع برجام، عبرت تیم مذاکره‌کننده ایران در وین شده است.
رهبر انقلاب در آخرین دیدار دولت دوازدهم در این باره تأکید کردند: «دیگران باید از تجربه‌های شما استفاده کنند. خب حالا یک تجربه را من به خصوص یادداشت کرده‌ام، حرفی است که من مکرّر [در گفت‌وگو] با شماها و با مردم تکرار کرده‌ام، حالا هم همان حرف را تکرار می‌کنم؛ این تجربه عبارت است از بی‌اعتمادی به غرب؛ آیندگان باید از این تجربه استفاده کنند. در این دولت معلوم شد که اعتماد به غرب جواب نمی‌دهد؛ به ما کمک نمی‌کنند و هر جا بتوانند ضربه می‌زنند؛ آنجایی که ضربه نمی‌زنند، آنجایی است که امکانش را ندارند؛ هر جا امکان داشته‌اند ضربه زده‌اند؛ این تجربه بسیار مهمّی است. مطلقاً نبایستی برنامه‌های داخلی را به همراهی غرب موکول کرد و منوط کرد، چون قطعاً شکست می‌خورَد، قطعاً ضربه می‌خورَد. شماها هم هر جایی که کارهایتان را منوط کردید به [همراهی] غرب، ناموّفق ماندید؛ هر جایی که بدون اعتماد به غرب، خودتان قد عَلَم کردید و حرکت کردید موفّق شدید. نگاه کنید کار را؛ کارکرد دولت‌های یازدهم و دوازدهم این جوری است.»
مهم‌ترین راهبردی که در مقابل تحریم‌ها از سوی رهبر انقلاب همواره مطرح شده، راهبرد خنثیسازی تحریم‌هاست.
ایرنا درخصوص رویکرد تیم مذاکره‌کننده دولت سیزدهم می‌نویسد: ایستادگی مردم و آغاز خنثیسازی تحریم‌ها از سوی دولت در مذاکرات پیش رو دست ایران را برای عدم تکرار آن تجربه تلخ پر کرده است تا چند اصل مشخص در این دوره از مذاکرات با قدرت تمام پیگیری شده و به نتیجه برسد:
۱) جمهوری اسلامی در پی سلاح هسته‌ای نیست و هراس‌آفرینی‌های رسانه‌ای نمی‌تواند این اصل را خدشه‌دار کند.
۲) جمهوری اسلامی از حقوق هسته‌ای خود کوتاه نمی‌آید و ۲۰ سال اثبات این مهم کافی است.
۳) جمهوری اسلامی آزموده‌های پیشین خود را در موضوع برجام دوباره نخواهد آزمود و جز به راستی‌آزمایی و تضمین‌های عملی راضی نخواهد شد.
۴) تحریم‌های غیرانسانی علیه مردم ایران باید به گونه‌ای برداشته شوند که ساکن آینده کاخ سفید، کنگره و سنا و هیچ نهاد حقیقی و حقوقی در آمریکا به صرف ماجراجویی نتواند بار دیگر کارزارتحریمی به راه انداخته و ایران را تحت فشار قرار دهد.
تیم مذاکره‌کننده دولت سیزدهم وین را نه عرصه جنگ و جدال و نه کعبه آمال کشور قرار داده، بلکه با رویکردی که ریشه در دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب دارد تلاش خواهد کرد، تضمینی اساسی‌تر از امضای وزیر خارجه آمریکا و راستی‌آزمایی معقول‌تر از توافقات روی کاغذ به دست آورد و دغدغه‌های رهبری و مردم را در مقام عمل اجرایی سازد.
زیاده‌خواهی غرب مانع توافق است
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان در حاشیه اجلاس امنیتی مونیخ در مصاحبه با شبکه سی‌ان‌ان آمریکا می‌گوید: «درخصوص امکان توافق در مذاکرات، به آن بخشی که به جمهوری اسلامی ایران برمی‌گردد، خوش‌بین هستیم؟ چون دولت آقای دکتر رئیسی اراده جدی دارد برای اینکه به توافق خوب در وین دست پیدا کنیم. ما برای رسیدن به یک توافق خوب، تلاش‌های زیادی را در ادوار گذشته کرده‌ایم. در این لحظات حساس و شرایط حساس مذاکرات ما در وین، اگر آمریکا و طرف غربی (واقع‌گرایانه) برخورد نکنند، حتماً مسئول شکست احتمالی مذاکرات خواهند بود.»
امیرعبداللهیان تأکید می‌کند: «ما با جدیت برای رسیدن به توافق خوب در وین تلاش می‌کنیم. همکاران من در وین با بازی‌های دوگانه طرف غربی بر سر «متن» و «زمان» روبه‌رو هستند. تأکید می‌کنم که ما آمادگی رسیدن به یک توافق خوب را در کوتاه‌ترین زمان ممکن داریم به شرطی که طرف دیگر آماده اتخاذ تصمیمات سیاسی مورد نیاز باشد.»
رؤسای جمهور ایران و فرانسه نیز روز شنبه در گفت‌وگوی تلفنی آخرین وضعیت مذاکرات هسته‌ای وین را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در گفت وگو با امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه با بیان اینکه هیئت ایرانی با جدیت در حال پیشبرد مذاکرات وین است، می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران در طول مذاکرات پیشنهادهای سازنده‌ای ارائه کرده است و پیشنهادهای مطرح شده از سوی طرف‌های دیگر مذاکره را براساس میزان انطباق آنها با منافع ملت ایران، مورد بررسی قرار داده است.»
رئیس‌جمهوری با بیان اینکه هیئت ایرانی بارها اعلام کرده از ابتکاراتی که متضمن تامین و حفظ حقوق ملت ایران باشند، استقبال می‌کند، تصریح می‌کند: «فشارها یا ادعاهای سیاسی با هدف حفظ اهرم فشار بر ملت ایران مطرح شده‌اند و چشم‌انداز حصول توافق را تضعیف می‌کنند. هرگونه توافقی در وین باید شامل لغو تحریم‌ها، ارائه تضمین معتبر و بسته شدن مسائل و ادعاهای سیاسی شود.»
رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه سابقه تعامل جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و گزارش‌های متعدد این آژانس مبنی بر تأیید صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای کشورمان گواه بر دروغین بودن ادعاهای برخی کشورهاست، اظهار می‌دارد: «ایران برای اثبات حسن نیت خود همواره بر همکاری حرفه‌ای با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید داشته و در این راستا باید مراقب فتنه‌انگیزی دشمنان
بود.»
حصول توافق خوب به تصمیم غربی‌ها بستگی دارد
دور هشتم مذاکرات رفع تحریم‌ها در وین از ششم دی‌ماه آغاز شده و اکنون به مرحله‌ای رسیده است که نتیجه گفت‌وگوها صرفاً به تصمیمات سیاسی طرف‌های غربی بستگی دارد. به گفته مسئولان تیم مذاکره‌کننده کشورمان؛ اگر طرف‌های غربی تصمیمات لازمی را که به آن آگاه هستند اتخاذ نمایند، می‌توان چند موضوع باقی‌مانده را حل کرد و به توافق نهایی دست یافت.
در روزهای اخیر بیش از 250 نماینده مجلس شورای اسلامی با امضای نامه‌ای ضمن تشکر از دولت در حفظ صلابت و اقتدار در مذاکرات هسته‌ای تأکید داشته‌اند که دولت هیچ‌گاه از خطوط قرمز جمهوری اسلامی ایران و منافع ملی کوتاه نیاید و با اقتدار همچون گذشته به مذاکرات ادامه دهد.
حجت‌الاسلام سید محمودنبویان نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی درباره نامه نمایندگان به
رئیس‌جمهور درباره مذاکرات وین، می‌گوید: «آنچه در مذاکرات وین اهمیت دارد، منافع مردم ایران است. باید منافع مردم در دو عنوان کلی محقق شود؛ نخست اینکه همه تحریم‌هایی که علیه ملت ایران وضع شده باید لغو شوند، تعلیق را هم نمی‌پذیریم. می‌بایست حتما این تحریم‌ها لغو شوند. دوم اینکه آمریکا باید به ایران ضمانت دهد تا شرایط به گونه‌ای پیش نرود که مجدد تحریم اعمال کنند و به تعهدات خود پایبند نباشند.»
او تصریح می‌کند: «باید ضمانت‌های لازم از طرف مذاکره اخذ شود. آمریکا نشان داده که خوش‌عهد نیست. توافقی برای ما ارزش دارد که همه تحریم‌های آیسا، یوترن، کاتسا را لغو کند و همه طرف‌ها ضمانت مورد تأیید ایران را بدهند.»
نبویان با اشاره به نامه کنگره آمریکا به بایدن می‌گوید: «در چهارشنبه گذشته کنگره آمریکا نامه‌ای را با 165 امضا به بایدن تحویل می‌دهد که در «بند یک» این نامه آمده است؛ مخالف هرگونه توافق با ایران هستند که به برداشتن تحریم‌ها منتهی شود مگر آنکه ایران همه فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده حال و گذشته خود را توضیح دهد و غنی‌‌سازی و تاسیسات و فعالیت‌های باز فرآوری خود را به طور کامل برچیند و تحقیق و توسعه خود را روی موشک‌ها با قابلیت هسته‌ای به طور قابل اثبات خاتمه دهد و موشک‌های خود را نابود کند.
همچنین در ادامه این بند آمده است که ایران باید حمایت خود را از تروریست متوقف کند و همه زندانی‌های آمریکایی را آزاد و به قربانیان تروریست مطابق با حکم دادگاه غرامت بپردازد.
در این نامه تأکید شده است که سپاه هیچ گاه نباید از لیست تروریست خارج شود و از تلاش برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه نوشته شده است.
عضو کمیسیون ویژه برجام در مجلس نهم تصریح می‌کند: «با این شرایط توافق معنایی ندارد، بر همین اساس نمایندگان مجلس یازدهم نامه‌ای را خطاب به آقای رئیسی نوشته‌اند. در نامه به رئیس‌جمهور آورده‌ایم که باید از مذاکرات در 8 سال گذشته درس عبرت گرفت، زیرا نشستن مستقیم مقابل آمریکا هیچ فایده‌ای ندارد. اروپایی‌ها بارها بیان کرده‌اند که تحریم‌های آمریکا دست آنها نیست و جرئت ندارند در برابر آمریکا بایستند. با فرض اینکه این حرف درست باشد اروپا باید پاسخ دهد که چرا اتحادیه اروپا علیه ملت ایران تحریم‌هایی را وضع می‌کند؟ 8 سال ظریف قدم زد و با آمریکا نشست آیا مشکلی از ملت ایران حل شد؟ آمریکا تحریم‌ها را رفع و به تعهدات خود عمل کند و سپس به میز مذاکره برگردد.»