هوشیاری مسئولان دلسوز در برابر تناقض آمارهای آبی
قاسم رحمانی
تعیین قیمت نامتناسب خرید محصولات تضمینی در سال گذشته، دلیل اصلی کاهش تولید محصولات کشاورزی است اما آمارهای متناقضی که از سوی برخی دستگاههای دولتی درباره خشکسالی به عنوان عامل اول پایین آمدن تولید کشاورزی داده شده که برخی مسئولان دلسوز دولت فعلی را هم به اشتباه انداخته است به طوری که
سیدمسعود میرکاظمی؛ رئیس سازمان برنامه و بودجه در جلسه علنی یکشنبه، 23 آبان مجلس شورای اسلامی گفت که خشکسالی باعث شد میزان برداشت کالاهای اساسی مثل گندم و دانههای روغنی و همچنین نهادههای دامی مانند جو، ذرت و... به شدت کاهش یابد.
او با بیان اینکه قرار بود 11 میلیون و 500 هزار تن گندم از داخل خریداری شود اما از این میزان تنها چهار میلیون و 600 هزار تن تأمین شد و لازم است هشت میلیون تن دیگر وارد شود تا در پایان سال با ذخیره احتیاطی به سال 1401 منتقل شویم. برآوردی که برای وزارتخانههای جهاد کشاورزی، بهداشت و صمت صورت گرفته بود، نیاز به 18 میلیارد
دلار داریم.
کارشناسان میگویند برای هر هکتار کشت گندم به عنوان یکی از آب برترین محصولات کشاورزی، هشت هزار متر مکعب آب استفاده میشود اما با 3300 متر مکعب (60 درصد کمتر) هم همان میزان محصول به دست میآید. این در حالی است که میزان بارش کشور بر اساس آمار رسمی در سال آبی 99 حدود 157 میلی متر بوده که حدود 38 درصد از میانگین 250 میلیمتری کشور کمتر بوده است. بنابر دو نمونه آمار فوق، دلیل اصلی کاهش تولید محصولات کشاورزی در سال گذشته خشکسالی نیست.
در این گزارش به برخی تناقضات آماری درباره میزان آب و مصرف آن در کشاورزی که موجب برداشت اشتباه مسئولان فعلی هم شده و ضرورت هوشیاری مسئولان دلسوز در برابر تناقضات آمارهای آبی را میطلبد، میپردازیم.
حکایت زایندهرود
زایندهرود در داخل شهر اصفهان خشک است و عدهای کشاورزی را مقصر این وضعیت میدانند. برخی میگویند بیش از 90 درصد منابع آبی صرف کشاورزی میشود حال آنکه بر اساس گزارشهای رسمی هشت تا 9 درصد مصارف خانگی، 20 تا 30 درصد صنعتی و حدود 20 درصد پرت آب به دلیل فرسودگی شبکه انتقال مصرف میشود، اما علیمراد اکبری؛ معاون وزارت جهاد کشاورزی میگوید که 64 درصد منابع آبی به مصرف کشاورزی میرسد. اما آمارها حداقل در حوضه زایندهرود چیز دیگری میگوید.
حسین محمدرضایی؛ عضو هیئتمدیره نظام صنفی کشاورزی شهرستان اصفهان میگوید:«سال آبی گذشته که آورد رودخانه ۷۵۰ میلیون مترمکعب بود، حدود ۵۵۵ میلیون مترمکعب این آب متعلق به کشاورزان بود که در کمیته سازگاری با کمآبی مصوب شد ۲۵۰ میلیون مترمکعب این آب به کشاورزان تعلق یابد که با وجود تصویب این عدد، تنها ۶۲ میلیون
مترمکعب آب به کشاورزان تحویل داده شد.»
بر اساس گزارشها، آورد رودخانه زایندهرود از یک ونیم میلیارد متر مکعب در پر آبی به
750 میلیون متر مکعب رسیده و نصف شده است اما معلوم است که 555 میلیون زمان پر آبی و
250 میلیون متر مکعب کمآبی میشود 33 درصد منابع آبی زایندهرود نه 64 تا 92 درصد ادعایی برخی مسئولان.
محسن بهرامی؛ کارشناس مسائل راهبردی میگوید:« همه این آمارها نشان میدهد که مشکلات آبی زایندهرود به کشاورزی مربوط نیست اما ارادهای میخواهد کمآبی را به گردن زراعت بیندازد. اگر آمارهای آبی مخالفان کشاورزی در دیگر حوضهها هم اینطور باشد، این سؤال پیش میآید که آیا برخی مدیران قدیمی وزارت جهادکشاورزی و بعضی فعالان محیط زیست با خودکفایی کشاورزی و صنعتی مخالفند و آیا سازمان محیط زیست در طول سالهای اخیر به سازمان مخالفت با خودکفایی کشاورزی، صنعتی و معدنی ایران تبدیل شده است؟
حقابه گاوخونی در ویلاها
مسئله خشک شدن دریاچهها و تالابها، به بهانه حمله به کشاورزی تبدیل شده است. این در حالی است که مهدی طغیانی؛ نماینده مردم اصفهان در مجلس میگوید:« در تابلوی تخصیص آب امسال به صنایع حدودا ۵۵ میلیون مترمکعب است، ولی تا ۶۵ میلیون مترمکعب در سال هم میرسد. این مقدار صرفا از زایندهرود است و صنایعی مانند فولاد مبارکه، ذوب آهن، پتروشیمی و... از آبخوانها هم آب برمیدارند، مجموع آب مصرفی آنها در سال به حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب میرسد.»
او میافزاید: «در مجلس حتی وعده داده شد که ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب به یزد انتقال داده شود و اکنون این رقم در ۶۵ میلیون مترمکعب مانده است. مقدار آبی که گم میشود در سال در کمترین حالت ممکن به بیشتر از ۱۵۰ میلیون مترمکعب در سال میرسد که همین مقدار سهمی است که برای احیای باتلاق گاوخونی درنظر گرفته شده و سهم آبه آن متعلق به سازمان حفاظت محیط زیست است. این آب جذب زمین نمیشود، چون جنس خاک منطقه قابلیت جذب این حجم آب را ندارد.»
بررسیها نشان میدهد که حدود ۲۵ هزار حلقه چاه حریمی غیررسمی که در بالادست رودخانه حفر شدهاند. دستاندرکاران و مسئولان میگویند تا حدودی مشخص میشود که ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب در سال چطور و کجا میرود و بیشتر در ویلاها به مصرف میرسد.
تناقضات درباره آب دریا
اخبار و گزارشهای متعددی نشان میدهد که هیچ برنامه راهبردی در زمینه آب دریا وجود ندارد و مبنای مخالفتها و موافقتها، بر مدار منافع جمعی کشور نیست.
یک روزنامهنگار حوزه آب و کشاورزی میگوید: «در دولت گذشته، برخی مسئولان، رسانهها و فعالان محیط زیست با بهرهبرداری از آب دریا مخالف بودند اما بعد اعلام شد که آب به دو استان منتقل میشود و ظرف مدت کوتاهی به 17 و سپس 21 استان افزایش یافت. این مسئله در کنار تناقضات مطرح شده درباره تالابها، دریاچهها و حوضههای آبریز نشان میدهد که برنامه راهبردی بهرهبرداری آب وجود ندارد یا عدهای میخواهند نشان دهند که برنامهای نیست.»
او میافزاید: « این مسئله نشان میدهد مخالفت با کشاورزی به کمآبی مربوط نیست بلکه انگیزههای دیگری وجود دارد و برخی مسئولان که در دلسوزی و کارآمدی آنها شکی نیست باید مراقب آمار و اطلاعاتی که به آنها داده میشود، باشند.»
سدهای خالی در سیلاب!
به گزارش دفتر اطلاعات و دادههای آب کشور در 20 دی امسال، با سپری شدن 108 روز از سال آبی، تا 18 دی ماه (سال آبی 1401ـ1400) میزان کل حجم آب در مخازن سدهای کشور حدود
19 میلیارد و 380 میلیون مترمکعب است که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته 28 درصد کاهش نشان میدهد. با توجه به ظرفیت 50 میلیارد و 500 میلیون مترمکعبی مخازن سدهای کشور، پرشدگی 19 میلیارد و 380 میلیون مترمکعبی سدها نشاندهنده این است که در زمان حاضر
38 درصد مخازن سدها پُر و 62 درصد ظرفیت مخازن خالی است. این در حالی است که بر اساس آمارها فقط طی چند روز گذشته میزان نزولات آسمانی در
21 استان کشور نزدیک به میانگین سالانه یا بیشتر بوده و هواشناسی همچنان از ادامه بارشها خبر میدهد اما به دلیل فقدان سدهای فصلی و کمبود سدهای دائمی، بیشتر این بارشها هدر میرود.
جنجال محصولات صادراتی ایران
درست در زمانی که تحت تاثیر مخالفان خودکفایی، تلاشهایی برای نکاشت در ایران صورت میگیرد، برگشت خوردن چند قلم از محصولات کشاورزی صادراتی ایران، به تیتر یک برخی رسانههای داخلی و خارجی تبدیل و جنجالی شد.
خبرگزاری مهر گزارش میدهد که برگشت سه محصول کشاورزی فلفل، کیوی و سیب زمینی از روسیه، هند و ازبکستان طی هفتههای اخیر
سر و صدای زیادی به پا کرده در صورتی که میزان بازگشت محصولات کشاورزی نسبت به حجم صادرات آن اصلا قابل ملاحظه نیست.
رئیس سازمان حفظ نباتات کشور میگوید:
« ۱۳ درصد فلفلهای صادراتی ایران به مقصد روسیه است و بیش از چهار میلیون و 500 هزار تن انواع صیفی و سبزی صادراتی داریم که هیچ مشکلی وجود نداشته است.»
همچنین مسعود بصیری؛ سرپرست دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی در گفتوگو با خبرگزاری مهر به برگشت کیوی از هند اشاره میکند و میگوید: «هندوستان اعلام کرده بود به دلیل وجود ذرات سفید روی این کیویها، آنها را برگشت زده که حدود یک یا دو محموله
بودند.
این ذرات سفید را شپشک سفید خرزهره عنوان کردند. اخیراً مرکز تحقیقات گیاهپزشکی ایران در نامهای اعلام کرده که چنین شپشکی اصلاً در باغات کیوی ما وجود ندارد. ضمن اینکه از نظر وزنی امسال حدود ۷۲ درصد افزایش صادرات در زمینه کیوی را شاهد بودیم.»
به گفته سرپرست دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی، سیبزمینیهای ایران مستقیماً وارد ازبکستان نمیشود بلکه ابتدا به ترکمنستان میرود و در آنجا دوباره بارگیری و صادر میشود. بنابراین نمایندهای از ایران در ترکمنستان نبوده که ببیند زمان بارگیری مجدد محمولهها چه اتفاقاتی رخ میدهد.
بصیری میافزاید: «میزان صادرات سیبزمینی در هشت ماهه امسال ۴۴۴ هزار تن بوده است که ۶۴ هزار تن از آن به ازبکستان صادر شده که نسبت به رقم 964 تن در سال گذشته 6568 درصد افزایش داشته است. بنابراین محموله سیبزمینی که به دلیل وجود خاک در آن برگشت خورده بود، بسیار کمتر از رقمی است که صادر شده و مسئله اصلاً به آن شکلی که در فضای مجازی مطرح شد، نبوده است.»
بر این اساس اخیراً آژانس حفظ نباتات قرنطینه جمهوری ازبکستان در نامهای در تاریخ ۲۷ دسامبر (دوشنبه ۶ دی ۱۴۰۰) به وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرده است: «تاکنون هیچگونه آفتی بر روی سیب زمینی صادر شده ایران به کشور ازبکستان مشاهده نشده است.»
شیطنتهای تجاری و سیاسی
در این میان برخی مباحث مربوط به شیطنتهای سیاسی را مطرح میکنند که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی نیز این مسئله را رد نمیکنند اما این مسئولان در عین حال بر هوشیارانهتر عمل کردن تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی تاکید دارند و میگویند نباید بهانه به دست دیگران داد.
در همین زمینه، مسعود بصیری؛ سرپرست دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی میگوید: «به هر حال زمانی که بازارهای کشورهایی مانند چین، هند و روسیه را رصد میکنیم، میبینیم که خیلی از کشورهای همسایه و همینطور رژیم صهیونیستی به عنوان رقیب اصلی ایران در این کشورها حضور دارند و از نظر تجاری بعید نیست که بخواهند جایگزین ایران در این بازارها شوند. ضمن اینکه در کنار این مسئله همواره شاهد شیطنتهای سیاسی از سوی این کشورها بودهایم. بنابراین وقتی که ما میدانیم در چنین شرایطی قرار داریم باید هوشیارتر عمل کنیم و بهانه دست این افراد ندهیم که بخواهند محصولات ما را تخریب کنند.»
محسن بهرامی؛ کارشناس مسائل راهبردی میگوید:« اینکه رسانههای ضدایرانی، بر سر محصولات کشاورزی ایران جنجال بر پا کرده و آن را خراب جلوه دهند تعجبی ندارد اما بزرگنمایی آن در داخل همزمان با تلاش برای کاهش تولید کشاورزی، عجیب است و باید برای نهادهای نظارتی، حساسیت ایجاد کند.»
شرط بستن چاهها
اگر قرار است به آب چاهها دست نزنیم ابتدا باید منابع آبی دیگری فراهم شود تا خودکفایی کشاورزی و صنعتی دچار اختلال نشود.
کامران شجاعی؛ پژوهشگر مسائل راهبردی میگوید:«تامین آب از منابع دیگر همچون دریا، شرط کاهش یا عدم استفاده از چاهها به خصوص در سالهای خشک است.
دولت زمینه استفاده از آب دریا را در کوتاه مدت برای استانهای ساحلی فراهم کند. همچنین در الگوی کشت به خشکسالی و ترسالی باید توجه شود و به عنوان مثال کشت شلتوک در ترسالی، بهترین راه طبیعی برای مهار سیلاب است اما چون هواشناسی به دلایل مختلف قادر به پیشبینی ترسالی و خشکسالی سالها از قبل نیست نمیتوان از این امکان به درستی استفاده کرد.»