نگاهی به کیفیت نحوه برگزاری امتحانات در ایام آموزش مجازی-بخش پایانی
گالیا توانگر
برخی تصورشان بر این است که با حضوری شدن مدارس و برگزاری امتحانات حضوری، دیگر روزهای آموزش مجازی برنمی‌گردد و برگزاری آنلاین امتحانات کاملاً منتفی خواهد شد، اما حقیقت این است که از این زمان به بعد دیگر هرگز آموزش به شیوه‌های قبل از ایام کرونا باز نخواهد گشت و حالا همه کسانی که طرفدار توسعه آموزش عادلانه و باکیفیت هستند، از شیوه آموزشی توأمان (حضوری و غیرحضوری) سخن می‌گویند؛ بنابراین در آتیه هیچ راهی جز تقویت زیرساخت آموزش مجازی و دسترسی به شرایط باکیفیت و عادلانه برگزاری امتحانات آنلاین نیست.
دانش‌آموزان هر چه بیشتر و بهتر مطالعه درسی داشته باشند، اضطرابشان حین امتحان آنلاین کمتر خواهد شد. برای مطالعه باید سعی کنند توجه خاصی به مفاهیم اصلی و جزئیات داشته باشند، نمودارها را خوب تحلیل کرده و نقشه‌ها را بررسی کنند، جدول‌ها و مطالب مهم را مطالعه کنند و آنها را مورد ارزشیابی قرار دهند، سعی کنند مطالبی که باید در حافظه خود نگه دارند را چند بخش کرده و با برنامه‌ریزی در چند بخش مختلف این موارد را به حافظه خود بسپارند.
باید دانش‌آموزان در هنگام مطالعه قبل از امتحانات یادداشت‌برداری کنند، زیر نکته‌های مهم خط بکشند و مرور سریع این موارد قبل از امتحان می‌تواند بسیار مؤثر باشد، حتماً نمونه سؤال‌های امتحانات سال قبل را بررسی کنند، حتی بعضی مواقع سعی کنند سؤال‌های امتحانی را خط بزنند و خود را جای معلم بگذارند و اینکه چه سؤالاتی را می‌خواهند مطرح کنند و چگونه امتحان بگیرند، توصیه می‌شود دانش‌آموزان هر نکته‌ای را یاد می‌گیرند در مورد آن فکر کنند تا ماندگاری مطلب در حافظه بیشتر شود.
ماندگاری مطلب باعث می‌شود که اضطراب مدیریت شود و احساس نکنند که مطالب را فراموش می‌کنند، باید دانش‌آموز شب قبل از امتحان سعی کند خواب به‌موقع و به‌اندازه‌ای داشته باشد و توجه به این نکته در مدیریت اضطراب امتحان مؤثر است.
انواع روش‌های امتحان مجازی
حتی اگر روال آموزش حضوری شود، دیگر بعید به نظر می‌رسد که آموزش و برگزاری امتحانات به‌صورت مجازی کلاً کنار گذاشته شوند؛ بنابراین باید هر روز برای توسعه آموزش توأمان (حضوری و غیرحضوری) با تقویت زیرساخت‌ها تلاش کرد.
محسن علیپور یک فرهنگی درباره انواع شیوه‌های برگزاری امتحانات به‌صورت مجازی توضیح می‌دهد: «بدیهی‌ترین راه در روش‌های امتحان مجازی، روش شفاهی است. معلم می‌تواند به‌صورت صوتی با شاگرد تماس برقرار کند و از او سؤالات مربوطه را بپرسد. گرچه این کار زمان زیادی از آزمون دهنده نمی‌گیرد، اما مدرس مجبور می‌شود وقت زیادی بگذارد؛ ضمن اینکه ممکن است برای برخی بسیار استرس‌زا باشد و کارایی آنها را پایین بیاورد. در ضمن نمی‌توان تمام آزمون‌ها را به این شکل برگزار کرد. البته مزیت این کار برای معلمان دوره ابتدایی و راهنمایی این است که می‌توانند مطمئن شوند والدین کمکی به دانش‌آموزان نخواهند کرد.
البته به نظر من حتماً نیازی به برگزاری آزمون آنلاین نیست! می‌توانید عملکرد شخص را در طول ترم بررسی کنید؛ فعالیت‌های کلاسی را افزایش دهید. برای دانش‌آموزانتان تحقیق و مقاله‌ای در نظر بگیرید و به آن نمره بدهید؛ البته امکان کپی‌برداری مطلب در این مورد وجود دارد. برای دانش‌آموزان ابتدایی نیز می‌توانید کاردستی و یا آزمایش‌های گوناگونی را در نظر بگیرید. این روش برای آموزش مجازی دروس ابتدایی بسیار کارساز است.»
وی برای جلوگیری از تقلب حین امتحان مجازی توصیه می‌کند که از سوی معلم یک محدودیت زمانی برای دانش‌آموز در نظر گرفته شود. وی می‌گوید: «در این مدل از روش‌های امتحان مجازی می‌توانید زمان آزمون را آن‌قدر محدود کنید که افراد مجبور شوند سرعتشان را زیاد کنند و تند بنویسند. در این روش آن‌قدر زمان کم است که دانش‌آموز برای گشت و گذار در کتاب یا فضای مجازی وقتی نخواهد داشت و مجبور است از داشته‌های خودش استفاده کند. البته نمی‌توان این روش را نیز بی‌نقص دانست چرا که هر امتحانی استرس‌زاست حتی در فضای مجازی؛ لذا ممکن است نتیجه امتحان مجازی رضایت‌بخش نباشد و دلیل آن‌هم فضای التهاب دور آزمون است. اما برای دانش‌آموزان ابتدایی و راهنمایی گزینه خوبی است زیرا سؤالات آنها نیاز به تحلیل و انجام راه‌حل‌های طولانی ندارد.
ضمناً می‌توانید از سؤالات هم‌شکل اما تصادفی- متفاوت
اما معادل، استفاده کنید. در این بخش از روش‌های امتحان مجازی می‌توانید ترتیب سؤالات را عوض کنید. اگر امتحان شما چهارگزینه‌ای است، گزینه‌ها یا ترتیب سؤالات را عوض کنید. برای انجام این کار پیشنهاد می‌کنیم از Brightspace و TopHat استفاده کنید. این برنامه‌ها به صورت خودکار آزمون مدنظرتان را طراحی می‌کنند و ترتیب سؤال‌ها را تغییر می‌دهند. کافی است سؤال را طراحی کنید و جواب صحیح را علامت بزنید. با این روش امکان همکاری بین آزمون‌دهندگان هم کمتر خواهد شد. البته Brightspace و TopHat تفاوت‌های اندکی هم دارند که در اینجا از توضیح آن صرف‌نظر می‌کنیم.
ضمناً می‌توانید از سؤالات سخت و چالش‌برانگیز استفاده کنید. در این روش مدرس به شاگردانش اجازه می‌دهد که از هرگونه منبعی استفاده کنند. شاید فکر کنید روش مناسبی نیست اما اگر درست از آن استفاده کنید، می‌تواند بهترین ابزار برگزاری امتحان مجازی باشد. به این صورت که اجازه می‌دهید شاگردان با یکدیگر همکاری کنند؛ کتاب را بخوانند، از اینترنت استفاده کنند و بعد جواب سؤال‌ها را بفرستند، اما مسئله این است که در این روش سؤالات تا حدودی پیچیده است و به طور مستقیم در این منابع وجود ندارد. در نتیجه آنها مجبور می‌شوند برای پیدا کردن جواب، ذهن خودشان را به کار بگیرند. البته سؤال‌ها نباید به‌گونه‌ای باشد که هیچ‌کدام از دانش‌آموزان نتوانند به آنها پاسخ دهند. همان‌طور که می‌بینید این یک روش تا حدودی چالش‌برانگیز است، اما ارزشش را دارد. برای آزمون‌های ریاضی، آمار و غیره که حل‌کردنی هستند، می‌توانید به شاگردان خود اجازه بدهید از فرمول‌ها استفاده کنند. این کار در دانش‌آموزان ابتدایی و راهنمایی نیز بسیار موثر است زیرا دید آنها را فقط محدود به کتاب نمی‌کند و به آنها فرصت تفکر و اظهار نظر می‌دهد.»
وی در تکمیل پیشنهادات خود برای برگزاری امتحان باکیفیت به شیوه مجازی توصیه می‌کند سؤالات تفسیری بپرسید و از شاگردانتان بخواهید نظر خودشان را بنویسند. وی در ادامه می‌گوید: «یکی از روش‌های امتحان مجازی طرح سؤالات تفسیری می‌باشد. تفاوت این مورد با مورد بالا در نوع سؤالات است. این روش شاید برای آزمون‌های حل‌کردنی مثل آمار و ریاضی روش خوبی نباشد؛ اما برای درس‌های تحلیلی بهترین روش موجود است. از دانش‌آموزان بخواهید نظر خود را به‌عنوان جواب سؤال بنویسند. حتی اگر در اینترنت هم جست‌وجو کنند، شما به‌راحتی متوجه خواهید شد. اگر هدف شما از آزمون این است که سطح یادگیری دانش‌آموزانتان را بفهمید، می‌توانید از این روش استفاده کنید.
روش‌های تلفیقی یکی دیگر از شیوه‌های بهینه برای برگزاری امتحانات آنلاین است. به‌عنوان‌مثال روش شفاهی با اینکه به‌تنهایی روش خوبی به نظر نمی‌آید اما می‌توان به‌عنوان یک روش مکمل در کنار روش‌های دیگر از آن استفاده کرد؛ به این صورت که آزمون‌گیرنده بارم کمی را برای این روش در نظر می‌گیرد؛ یا مدرس می‌تواند در طول ترم بارم‌هایی را برای تحقیق در طول ترم در نظر بگیرد و در آخر با استفاده از روش‌های امتحان مجازی نام‌برده‌شده، آزمونی را برگزار نماید. با استفاده از این روش ریسک هر آزمون کم می‌شود و دانش‌آموزان این فرصت را دارند که نمره خود را جبران کنند.»
راهکارهای موفقیت دانش‌آموزان
در امتحانات
فراهم‌کردن تجهیزات کافی (گوشی، تبلت یا لپ‌تاپ و اینترنت) و در صورت نیاز وسایل کمک‌آموزشی مثل قلم، دفتر، ماشین‌حساب برای زمان امتحانات کودکان لازم است و با به‌کارگیری این وسایل بهتر می‌توانند به سؤالات جواب دهند، اگر این آمادگی در کودک وجود نداشته نباشد با بی‌میلی به سؤالات امتحانی پاسخ می‌دهد، گاهی اوقات معلم ساعت‌های شب را برای امتحان کودک در نظر می‌گیرد، باید این مورد به‌وسیله والدین مدیریت شود.
سعید رحیمی، روان‌شناس کودک و نوجوان در مورد اینکه تغذیه کافی فرزندان در روز امتحان مهم است، می‌گوید: «علاوه بر توجه به تغذیه، در روزهای کرونایی، ماندن در خانه بیشتر شده و استرس در خانواده افزایش پیدا کرده است. والدینی که چند فرزند دارند باید تنش را در فصل امتحانات کمتر کنند تا دانش‌آموزان بتوانند به سؤالات پاسخ دهند. از سوی دیگر در این فصل باید والدین بتوانند فضای مناسبی ایجاد کنند تا انگیزه کودک افزایش پیدا کند. همراهی غیرمستقیم مادر با فرزند می‌تواند در ارزشیابی نهایی به دانش‌آموز کمک کند و نمره قابل قبولی را برای او به همراه داشته باشد.»
وی تاکید می‌کند: «آمادگی به لحاظ نوع مطالعه نیز مهم است، باید فضای مطالعه آرام باشد. حتماً آن دسته از دانش‌آموزانی که به دلیل استرس زیاد امتحان نیاز ارجاع به روان‌شناس را دارند یک روان‌شناس آنها را دیده و با تکنیک‌های رفتاری و شناختی استرس آنها را به حداقل برساند، اگر استرس معمولی و ترس از امتحان است، باید والدین با فضا‌سازی مناسب در محیط خانه کمک کنند امتحان دانش‌آموز به شکل خوبی برگزار شود تا حساسیت او کاهش پیدا کند.»
از این روان‌شناس سؤال می‌کنم: «راهکارهای موفقیت دانش‌آموزان در امتحانات چیست؟»
این روان‌شناس کودک و نوجوان، اظهار می‌کند: «اگر معلمان در روزهای اول شرایط امتحان را جدی بگیرند، در قالب تهدید نسبت به دانش‌آموزان برخورد کنند، همین حساسیت زیاد معلمان ممکن است باعث تشدید استرس به‌ویژه برای دانش‌آموزانی شود که استرس امتحان را دارند. باید معلم از همان روزهای اول این مسئله را تعدیل کند و امتحان را در فضای مجازی و آنلاین زیاد بزرگ نکند تا این گروه از دانش‌آموزان دچار آسیب نشوند. در فرآیند یادگیری به این موارد بپردازند که امتحان جزء فرآیند یادگیری دانش‌آموز است و می‌توانند در این قالب مواردی را یاد بگیرند و والدین هم می‌توانند به دانش‌آموز کمک کنند، باید سعی کنند با مرور مطالب قبلی و کمک از والدین پاسخ‌های درستی به سؤالات امتحانی داشته باشند.»
صحت امتحانات مجازی زیر سؤال است
اباالفضل باقری معاون آموزش وزارت بهداشت می‌گوید: «صحت امتحانات مجازی در همه جای دنیا زیر سؤال است.»
وی با تاکید بر آسیب‌هایی که به‌واسطه آموزش مجازی بر دانشجویان وارد شده است، می‌گوید: «دانشجویانی وجود داشتند که به مدت چند ترم مشروط بودند، اما در آزمون‌های مجازی نمرات بالایی را دریافت می‌کردند، ما نمی‌توانیم چشممان را بر این امر ببندیم و بدون سنجش واقعی سطح یادگیری به آموزش ادامه دهیم.»
دبیر شورای آموزش پزشکی ادامه می‌دهد: «شاید در برخی از رشته‌ها بتواند امتحانات مجازی و یا آموزش مجازی کارساز باشد، یا اگر آسیب‌هایی هم از این طریق ایجاد شود آن‌چنان محسوس نباشد، اما صدمه‌ای که آموزش پزشکی از آموزش و امتحانات مجازی می‌بیند صدمات جانی در آینده است.» وی می‌افزاید: «رشته‌های علوم پزشکی به‌واسطه ارتباط با سلامت مردم نیازمند کیفیت بالای آموزش و صحت سنجی دقیق در امتحانات است و این امر با آموزش و امتحانات حضوری میسر است. ازاین‌رو در آموزش پزشکی به دلیل ارتباط مستقیم با سلامت شهروندان ما نمی‌توانیم بپذیریم که دانشجویان بدون جدیت کافی در کلاس‌ها یا امتحانات حاضر شوند.»
معاون آموزش وزارت بهداشت و دبیر آموزش پزشکی با تاکید بر اینکه دانشجویان علوم پزشکی برای امتحانات حضوری آماده باشند، می‌گوید: «با توجه به اینکه دانشجویان ما واکسیناسیون خود را تکمیل کردند، ازاین‌رو با رعایت دستورالعمل‌ها می‌توانند برای امتحانات در دانشگاه حاضر شوند.»
وی در پاسخ به این سؤال که با وجود سویه امیکرون آیا تغییری در رویه دانشگاه‌ها برای امتحانات حضوری ایجاد خواهد کرد؟ می‌گوید: «با توجه به مصوبات ستاد کرونا در مواقع ضروری تصمیم‌گیری‌ها نیز تغییر کرده و اعلام خواهد شد، ولی قطعاً اگر شرایط حاد باشد تصمیم‌گیری‌ها متعاقباً اعلام خواهد شد.»
باقری در پاسخ به این سؤال که برخی از دانشجویان اعتقاد دارند که آموزش را مجازی دریافت کرده و نمی‌توانند آماده امتحانات حضوری باشند، می‌گوید: «عمده آموزش‌ها در دانشگاه‌های علوم پزشکی به‌صورت حضوری ارائه شده است ضمن اینکه با وجود آموزش مجازی نیز این ادعا که باید امتحانات مجازی باشد پذیرفته‌شده نیست.»