سید وحید ظهوری

اشاره

انتخابات ریاست جمهوری افغانستان کمتر از سه ماه دیگر برگزار می شود و این موضوع یکی از مهمترین رویدادهای سرنوشت ساز بعد از سرنگونی رژیم طالبان و از اولین تجربه های حاکمیت دموکراسی در افغانستان به حساب می آید.

انتخابات آینده برای اولین بار بعد از چند دوره، بدون نامزدی کرزای، دنبال می شود و در مبارزات انتخاباتی اسامی افرادی به عنوان کاندیدا به چشم می خورد که بسیاری از آنها در گذشته دشمنان هم بوده و اکنون با هم دوست یا حتی برای جلب آرای بیشتر به عنوان معاونین یکدیگر معرفی شده اند.

فضای به وجود آمده وترکیب کاندیداها، شرایط سیاسی و اجتماعی خاصی به وجود آورده که نحوۀ مشارکت و علاقه مندی مردم و همزمانی انتخابات با آغاز خروج نیروهای ناتو، بحث امنیت و حیطۀ حاکمیت دولت کابل، موضوعاتی است که در نوشتار ذیل مورد بررسی قرار گرفته است.

سرویس خارجی

   انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای استانی افغانستان 16فروردین1393 (5آوریل2014) برگزار می شود و هرروز صف بندی های سیاسی گروه ها و چهره های مطرح کشور، بیشتر به چشم می خورد.

ثبات سیاسی و امنیت اجتماعی افغانستان بستگی تنگاتنگ به نحوه برگزاری این دور از انتخابات دارد زیرا اگر انتخابات شفاف ودموکراتیک بر گزار نشود افغانستان به سوی بحران امنیتی ویاحتی جنگ داخلی سوق داده خواهد شد. لذا رقابت ها و یار گیری ها میان جریان های سیاسی با آغاز رسمی تبلیغات انتخاباتی که از هفته قبل آغاز شده، حال و هوای شهر های کشور به ویژه کابل را تغییر داده است.

انتخابات آینده از ابعاد گوناگون برای مردم افغانستان و حتی دیگر کشورها، حائز اهمیت است زیرا نوع برگزاری این انتخابات چشم انداز آینده این کشور پس از سال2014 را ترسیم می کند. خصوصا که این کشور برای برگزاری این انتخابات با چالش های گوناگون، مثل ناامنی ها و مداخلات خارجی رو به رو است، با این حال نقش و نوع حضور مردم در صحنه انتخابات بسیار با اهمیت است.

شهروندان به دقت روند برگزاری انتخابات را دنبال می کنند،تا مطمئن شوند انتخابات سالم برگزارشود و از سوئی، دیگران منتظرند ببینند مردم افغانستان در انتخابات ریاست جمهوری آینده به رغم تمامی چالش ها، کمبودها و مشکلات بیش از12سال گذشته، چگونه سهم خواهند گرفت.

نظر سنجی ها نشان می دهد که مردم افغانستان در انتخابات آینده فعال شرکت خواهند کرد. نتایج یک نظر سنجی تازه که از سوی موسسه "دموکراسی انترناسیونال” صورت گرفته نشان داده که 85 درصد از مردم افغانستان علاقه مند به شرکت در انتخابات هستند اما یکی از دغدغه های مهم مردم برای شرکت در انتخابات، نبود امنیت در کشور است. امنیت اولین اصل برگزاری انتخابات عادلانه و شفاف است.

دومین دوره‌ ریاست جمهوری حامد کرزای با احتساب دوره موقت 6ماهه و دوره انتقالی 18ماهه، بعد از12سال در اواسط سال۲۰۱۴میلادی به پایان می‌رسد و افغانستان هم خود را آماده یکی از سرنوشت ساز ترین انتخابات تاریخ خود می کند، زیرا قرار است هم زمان، خروج نیروهای ناتو نیز آغاز شود. لذا آمریکا که افغانستان را با این مخمصه مواجه ساخته است فشارهای مضاعف را برای امضای قرارداد امنیتی با سفرهای مقامات مختلف خود بر کرزای ادامه می دهد.

همین امر تلاش ها و جبهه بندی های نوینی در صحنه سیاسی افغانستان گشوده  است، که ائتلاف ها و اتحاد انتخاباتی ده ها حزب نیرومند و تاثیرگذار سیاسی در افغانستان با مطرح شدن 27نفر به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری مطرح شد که در نهایت با تایید صلاحیت 11 نفر از آنان قرار است انتخابات ریاست جمهوری در۱۶فروردین ماه سال آینده با 2713کاندیدا شوراهای استانی کشور، برگزار شود.

آرایش سیاسی انتخابات

حکومت‌های قومی‌ و خاندانی، سنتی‌ترین نوع حکومت‌ها در تاریخ بشر به حساب می‌آیند و تقسیم قومی قدرت در تاریخ افغانستان نیز ریشه‌های بسیار عمیقی دارد و می شود گفت که تقسیم قومی قدرت، به قدمت تشکیلات حکومتی در افغانستان است. حاکمیت یک قوم بر اقوام دیگر بارز‌ترین معنای تقسیم قومی قدرت است. در تاریخ و نظام سیاسی جدید افغانستان، تقسیم قومی قدرت با حکومت کرزای آغاز شد. نخستین بار «مارشال فهیم» مسئولیت نمایندگی قوم تاجیک و محمد کریم خلیلی نمایندگی قوم هزاره را به عهده گرفتند.

با توجه به وضعیت اجتماعی سنتی و قومی در افغانستان و تقسیم قدرت بر اساس جمعیت اقوام، چهره هائی از چهار قوم پشتون، تاجیک،هزاره و ازبک، ترکیب کنونی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری و معاونان آنان را نیز تعیین کرده است و لذا تلاش های گوناگون و مذاکرات لابی های احزاب و چهره های شاخص سیاسی برای حضور قدرتمندانه در انتخابات و متحد کردن چند نامزد جریان دارد.

کاندیدا های انتخابات

 ریاست جمهوری

کاندیداهای مهم و مطرح مانند «د‌کتر عبدالله‌» و «د‌کتر احمد‌زی» را می توان دو چهرۀ اصلی و رقیب انتخاباتی یکدیگر دانست و «زلمی رسول» و «رسول سیاف» را دوچهره‌ دیگر جدی انتخابات سرنوشت ساز ۹۳می توان نام برد.

دکتر «عبدالله عبدالله» دارای تحصیلات پزشکی، از قوم تاجیک اما پشتون تبار، عضو حزب جمعیت اسلامی، وزیرخارجه سابق، چهره شناخته شده در سطح بین الملل، نفر دوم انتخابات قبلی ریاست جمهوری، و دارای هواداران گسترده ای در استان های مختلف جنوب و شمال بوده که از حمایت چهره های جهادی نیز برخوردار است. عبدالله با داشتن54سال سن یکی از جوان ترین کاندیداهاست. معاون اول وی خان محمد از اعضای حزب اسلامی و از قوم پشتون است از آنجا که حزب اسلامی از احزاب ریشه دار در میان پشتون ها و حتی در شمال و مرکز است وی می تواند به عبدالله کمک کند تا رای آن مناطق را به دست بیاورد. معاون دوم  عبدالله، محمد محقق از رهبران هزاره و از حزب وحدت اسلامی است، محقق هم با توجه به دوری وی از دولت کابل می تواند نقش مهمی در برنده شدن  عبدالله داشته باشد. دکتر عبدالله در انتخابات پیشین با به دست آوردن ۲۹ درصد آرا در رقابت با کرزای به دور دوم انتخابات راه یافت و در اعتراض به تقلب آرا به سود کرزای کناره گرفت. اکنون نیز در نظر سنجی ها مقام نخست را دارد و این احتمال وجود دارد که در دور نخست انتخابات برنده شود.

«دکتر اشرف غنی احمد زی» اقتصاددان، از قوم پشتون موسوم به کوچی ها و مشاور سابق بانک جهانی، معاون اول خود را ژنرال عبدالرشید دوستم از قوم ازبک رهبر حزب جنبش ملی اسلامی شمال و معاون دوم خود را سرور دانش از قوم هزاره عضو حزب وحدت اسلامی و تحصیل کردۀ حوزه علمیه قم، معرفی کرده است. گفته می شود زلمی خلیل زاد افغانی الاصل و سفیر سابق آمریکا در کابل و شمار دیگری از تکنوکرات های کشور و دولت آمریکا از نامزدی وی حمایت می کنند.

«عبدالرب رسول سیاف» فوق لیسانس دانشگاه الازهر مصر، از قوم پشتون و رهبر حزب اتحاد اسلامی که با عربستان رابطه نزدیک و خوبی دارد، معاون اول وی اسماعیل‌خان فرمانده تاجیک و مهم‌ترین شخصیت هرات و معاون دومش عبدالوهاب عرفان از قوم ازبک که می‌تواند آرای دوستم و در نتیجه اشرف غنی احمدزی را کم کند، معرفی شده است.

از دیگر نامزدهای با اهمیت در انتخابات پیش رو «دکتر زلمی رسول» از پشتون‌های قندهار، نزدیک به خاندان ظاهرشاه، شاه سابق افغانستان و حامد کرزای است که از چهره های شناخته شده بین‌المللی، میانه رو و دارای روابط خوب با آمریکا و به عنوان وزیر امورخارجه پیشین و مشاور امنیت ملی کرزای بود. وی معاون اول خود را احمدضیاء مسعود برادر احمدشاه مسعود از قوم تاجیک و معاون دوم را خانم حبیبه سرابی از هزاره‌های افغانستان و استاندار استان بامیان معرفی کرده است. حضور این هر دو در کنار رسول می تواند به افزایش رای تاجیک ها و زنان و هزاره ها بینجامد. 

همچنین هفت نامزد دیگر این دور انتخابات ریاست جمهوری عبارت اند از: «عبدالرحیم وردک» وزیر دفاع سابق افغانستان، چهره‌ای نزدیک به کرزای و آمریکایی‌ها، از پشتون‌های میانه رو، «داوود سلطان‎زوی»، «قیوم کرزای»، «محمد نعیم»، «قطب‎الدین هلال»، «گل‎آقا شیرزوی» و «هدایت امین ارسلا».

دشمنان دیروز، دوستان امروز

در مبارزات انتخاباتی فعلی ریاست جمهوری، چنان که دیده شد اسامی افرادی به عنوان کاندید به چشم می خورد که بسیاری از آنها در گذشته دشمنان هم بوده و با صف آرایی های نظامی رو در روی هم قرار داشتند و اکنون با هم دوست یا حتی برای جلب آرای بیشتر معاونین یکدیگر معرفی شده اند.

اکثریت نامزدان فوق و معاونان شان حتی با همدیگر دشمنان خونی بودند و در اثر همین دشمنی ها جنگ های داخلی گسترده ای در دهۀ70 راه افتاد که هزاران نفر کشته و مجروح و میلیون ها نفر هم بار دیگر بعد از بازگشت به وطن، آواره شدند.

به چند مورد اشاره می شود:

جنگ ها و رقابت های حزب اسلامی و جمعیت که از سال های دور هنوز وجود دارد.

درگیری های شدید ائتلاف مخالفین مقابل از احزاب فوق با حزب وحدت.

مخالفت ها و جنگ های خطرناک حزب اتحاد سیاف با دیگر احزاب و شیعیان.

درگیری ها و ائتلاف های جنگی جنبش ملی اسلامی ژنرال دوستم.

در اثر جنگ کوچی ها و هزاره ها که با غصب زمین های هزاره ها شروع شد احمدزی که از کوچی‌ها نمایندگی می‌کند اختلافات تاریخی عمیقی با هزاره‌ها دارد و اکنون یک هزاره را معاون خود معرفی کرده است.

اشرف غنی احمد زی کسی را معاون اولش برگزیده است که پیش ازاین، وی را قاتل نامیده بود. احمدزی در مقاله ای درسال 2009 میلادی که درلندن تایمز چاپ شده بود، ژنرال عبدالرشید دوستم را یک قاتل شناخته‌ شده نامیده و از رئیس جمهور کرزای نیز انتقاد کرده بود که چرا ژنرال دوستم را در حکومت جا داده است.

مشکلات فرارو

انتخابات قبلی ریاست جمهوری و پارلمانی افغانستان  نشان داد، کمیسیون مستقل انتخابات از نظر شیوه عمل و موضع گیری سیاسی خود، با توجه به باطل شدن میلیون ها رای در انتخابات ریاست جمهوری و جا به جائی بر خی نمایندگان پارلمان بعد از شمارش مجدد آرا که یک عمل استصوابی محسوب می شد، به شدت آسیب دیده و اکنون نیز با چالش های زیر رو به رو است.

توزیع بیش از حد کارت های انتخاباتی که به نظر می رسد بیش از تعداد رای دهندگان کشور است لذا این موضوع یک مشکل اساسی در راستای انتخاباتی شفاف وعادلانه محسوب می شود.

 نبود آمار مشخص از تعداد کل رای دهندگان در کشور مشکل دیگری است که باعث ابهام در کل آرا می شود. دولت افغانستان در طول سال های گذشته قادر به سرشماری نفوس کشور نگردید عدم کنترل جمعیت افغانستان از سوی دولت، مانع سلطه حکومت در امور خدمت رسانی می شود در چنین حالت تعداد کل آرای بیشتر، از روی حدس وگمان است نه از روی معیار های مشخص.

شیوه های رای گیری وجذب رای ازسوی کاندیداها در استان های مختلف از روی زور، ارعاب و یا تطمیع صورت می گیرد در حالی که کمیسیون مستقل انتخابات ملزم است با داشتن معیارهای مدرن و قابل اجرا راه را برای یک انتخابات آزاد فراهم کند.

نبود امنیت سراسری درکشور یکی از چالش های دیگر در راستای یک انتخابات آزاد است. هم زمانی خروج نیروهای ناتو با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری 2014 فرصت نا امن سازی را برای گروه های تروریستی فراهم می کند. بحث خروج نیروهای آمریکائی از افغانستان در2014 از ماه ها در محافل سیاسی ومطبوعاتی یکی از موضوعات جدی است.

بدیهی است که مخالفان نظام افغانستان به ویژه طالبان از این دو فرصت مهم برای نا امن سازی افغانستان استفاده کرده و برگزاری ناکام انتخابات ریاست جمهوری یکی از اهداف مهم مخالفان دولت و ملت افغانستان است.

تلاش های صلح با مخالفین دولت افغانستان در مسیری قرار ندارد که به صلح واقعی در افغانستان منجر شود، لذا مشکلات امنیتی کماکان به حال خود باقی است و با وجود مشکلات و چالش های متعدد، انتظار یک انتخابات سالم و شفاف بعید به نظر می رسد.

نحوه شرکت و حضور مهاجرین افغانی مستقر در ایران و پاکستان در انتخابات فوق نیز یکی دیگر از مشکلات پیش رو است. مسئولان کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان، برای شرکت مهاجرین افغان مقیم ایران و پاکستان در انتخابات سال آینده، با وزارت های خارجه و مهاجرین وعودت کنندگان صحبت کرده و می گویند مشکلاتی وجود دارد و تلاش برای رفع آن جریان دارد. مشکلات مالی، فنی، تثبیت هویت مهاجرین برای استفاده از سیستم رایانه ای در انتخابات و نتیجه تفاهم نامه ها با کشورهای متبوع از آن جمله است.

لازم به یادآوری است، چندی قبل شماری از نمایندگان مهاجرین افغان در کشورهای ایران، پاکستان، هند، تاجیکستان و روسیه در یک گردهمایی در کابل خواهان سهم شرکت در انتخابات شدند. مسئولان کمیسیون مستقل انتخابات همچنان می گویند، برای مهاجرین که در کشورهای اروپایی و امریکایی زندگی می کنند نیز برنامه جداگانه ای را با نهاد های مسئول افغانستان در آن کشورها مطرح ساخته اند. بر اساس گزارش ها در حال حاضر بیش از پنج میلیون افغان در کشورهای دیگر از جمله، ایران و پاکستان بسر می برند، اما اینکه چه تعداد آنان واجد شرایط رای دهی هستند تاحال مشخص نشده است. استفاده از رای مهاجرین افغان در تعیین نتیجه انتخابات آینده کشور، مهم و تاثیر گذار است که باید زمینه شرکت آنان فراهم شود.

نتیجه گیری

نهایتا می توان گفت نفس برگزاری انتخابات یک امر مثبت ارز یابی می شود و تمرین دموکراسی هرچند ناقص برای جامعه ای مانند افغانستان ارزش حیاتی دارد و می تواند از بسیاری از خود محوری ها و جنگ های خانمانسوز جلو گیری کند.

با توجه به اینکه افغانستان جامعه ای مسلمان و به شدت پایبند معتقدات و ارزش های مذهبی هستند، قانون گرایی و انتخابات شفاف و روشن تنها وسیله احقاق حقوق اسلامی مردم بوده و بی قانونی و هرج و مرج خواسته اجانب و دشمنان ملت است که می تواند منافع آنان را تامین کند و اکنون دیده می شود که به نام قانون، قانون را دور می زنند و همانند مذاکرات صلح با طالبان آمریکایی ها می خواهند قیم افغان ها باشند.

نتیجه شفاف انتخابات را همه خواهند پذیرفت اما اگرچه تعدد کاندیداها مردم را سردرگم کرده ولی احساس می شود اگر جریان های اسلامی اختلافات را از خود دور کنند از تشتت آرای تعدد نامزدهای اکثرا تکنوکرات ها جریان اسلامی نسبتا مطمئن می تواند برنده انتخابات باشد.علاقه مندی های ارزشی مردم و نظر سنجی ها نشان می دهد رقابت بین دو کاندیدای اول یعنی دکتر عبدالله و اشرف غنی احمدزی خواهد بود و اگر دخالت خارجی ها و دست اندازی های آمریکا نباشد، پیش بینی می شود دکتر عبدالله برندۀ نهائی باشد.لازم به توضیح است آمریکا برای امضای قرارداد امنیتی قبل از انتخابات تلاش دارد تا از ریسک امید و انتظار بعد از آن راحت شود.

موضوع قرارداد دوحالت دارد:

چون کرزای دنبال باج خواهی برای آینده خود است اگر خواسته هایش توسط آمریکا تامین و تضمین شود آن را امضا خواهد کرد، در این صورت خیال آمریکا راحت است و هر کسی به ریاست جمهوری انتخاب شود عنان آن را در اختیار خواهد داشت.

اگر کرزای قرارداد را امضا نکند، آمریکا به شدت دنبال پیروزی گزینه مورد نظر خود خواهد بود تا انتظارش برای آینده، بی ثمر نماند لذا در روند انتخابات دخالت خواهد کرد.

   در پایان یاد آوری می شود، اخیرا حامد کرزای رئیس جمهوری افغانستان پیشنهاد کرده است انتخابات ریاست جمهوری این کشور از ماه آوریل به سبب بارش احتمالی سنگین برف در این زمان به تعویق بیفتد. این موضوع احتمال به دست آوردن وقت بیشتر کرزای هم برای حاکمیت و هم برای چانه زنی با آمریکا را تقویت می کند، پیشنهاد کرزای برای تعویق زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، منتقدان وی را در زمینه تلاش کرزای برای طولانی تر کردن مدت دومین و آخرین دوره ریاست جمهوری اش نگران کرده است زیرا از یک سال گذشته تاکنون بارها شماری از شخصیت های سیاسی و احزاب افغانستان، کرزای و برخی مقامات دولتی را به تلاش برای به تعویق انداختن زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و همچنین دخالت در روند برگزاری آن با هدف پیروزی نامزدهای طرفدار و مورد حمایت خود، متهم می کنند.