حکومت ایدئولوژیک(پرسش و پاسخ)
پرسش:
حکومت ایدئولوژیک چه ویژگیهایی دارد و آیا با منافع ملی جوامع در تعارض قرار میگیرد؟
پاسخ:
مفهوم ایدئولوژی
ایدئولوژي در لغت به معنی عقیدهشناسی است و ایدئولوگ به کسی میگویند که صاحب یک عقیده خاصی است.
ایدئولوژی همان مکتب است که مجموعهای از جهانبینی و ایدئولوژي است. ایدئولوژي مجموعه بایدها و نبایدها جهت نیل انسان به کمال است. به بیان دیگر ایدئولوژي یک تئوری کلی، یک طرح جامع و هماهنگ و منسجم است که هدف اصلی آن، کمال انسان و تامین سعادت همگانی میباشد که در آن خطوط اصلی و روشها، بایدها و نبایدها، خوبیها و بدیها، هدفها و وسیلهها، نیازها و دردها و درمانها، مسئولیتها و تکلیفها مشخص شده باشد و منبع الهام تکلیفها و مسئولیتها برای همه افراد بوده باشد. (مجموعه آثار، ج 2، ص 55)
ضرورت ایدئولوژی در حیات فردی و اجتماعی
ایدئولوژي یکی از مهمترین ضروریات حیات فردی و اجتماعی انسانها است و برای لزوم آن پیشفرضها یا اصولی را در زمینه انسانشناسی مطرح میکنند که عبارتند از: 1- فطرت: امالمسائل اسلام بحث فطرت است و مبنای ایدئولوژی اسلامی تلقی میشود. انسان مقدم بر همه عوامل اجتماعی و تاریخی، دارای بعد خاصی است که به او هویت ویژهای میبخشد و او را از حیوانات جدا میسازد و این همان فطرت است. از نظر اسلام انسان هم در بعد شناختها و هم در بعد گرایشها دارای یک سلسله امور فطری است. بدون پذیرش فطرت نه تکامل معنا پیدا میکند و نه ارزشها به طور منطقی تفسیر میشود. اصالت انسان و انسانیت در گرو قبول فطریات است. (همان، ج 3، ص 468) 2- فعالیتهای انسان: کارهای انسان بر دو دسته است:
الف) فعالیتهای التذاذی ب) فعالیتهای تدبیری: فعالیتهای التذاذی مجموعه کارهایی است که انسان تحت تاثیر غریزه و یا عادت انجام میدهد و برای انجام آن هدفی جز کسب لذت و دفع درد و رنج ندارد. فعالیتهای تدبیری مجموعه کارهایی است که انسان به حکم عقل خود و براساس اراده انجام میدهد. 3- عقل: عقل انسان به تنهایی قادر به ارائه طرحی کلی برای همه مسائل مربوط به زندگی شخصی و اجتماعی افراد نیست و فقط در مسائل جزیی و محدود زندگی میتواند برنامهریزی کند.
ویژگیهای ایدئولوژی
ایدئولوژی به عنوان یک طرح جامع دارای ویژگیهای زیر میباشد:
1- تامینکننده سعادت همگانی است 2- ارائه دهنده بایدها و نبایدهای زندگی فردی و اجتماعی است 3- هدفها و وسیلهها را نشان میدهد
4- مسئولیتبخش و تکلیفزاست 5- دردها و درمانها را برای بشر مشخص میکند.
بشریت همواره به یک ایدئولوژی جامع و کامل نیاز دارد و این ایدئولوژی را بشر خود به تنهایی نمیتواند ارائه دهد!
انواع ایدئولوژی
ایدئولوژیها به دو دسته تقسیم میشوند: 1- ایدئولوژیهای انسانی: که نوع انسان را مخاطب قرار میدهند و داعیه نجات همه انسانها را دارند. این نوع ایدئولوژیها طرحی را ارائه میدهند که همه افراد و انسانی را در بر میگیرد. 2- ایدئولوژیهای گروهی: که فقط یک گروه و طبقه و قشر خاصی را مخاطب قرار میدهد، و به نجات و رستگاری همه انسانها نمیاندیشند. ایدئولوژی اسلامی از نوع اول است چرا که بر مبنای فطرت است و مخاطب خود را ناس قرار داده است که عموم مردم را شامل میشود. لذا هدفی جز سعادت و تکامل نوع انسان را ندارد.
عدم تعارض ایدئولوژی اسلامی با منافع ملی
ایدئولوژی اسلامی طرحی است کلی و جامع و همهجانبه و معتدل و متعادل، و حاوی همه طرحهای جزیی و کارآمد در همه زمینهها است. بنابراین چنین نگاه جامعی که در ذات خود انعطافپذیری و قدرت انطباق با نیازها و مقتضیات زمان را دارد هیچگاه نمیتواند در تضاد و تقابل با منافع ملی باشد. زیرا قدرت جامعیت و انعطافپذیری ایدئولوژی اسلامی، میتواند منافع ملی هر جامعهای را تامین و محقق سازد و بنابراین کسانی میان ایدئولوژی اسلامی و منافع ملی تضاد و تعارض قائل هستند، در حقیقت جامعیت ایدئولوژی اسلامی و قدرت انطباق آن با نیازهای زمان و مقتضیات و شرایط روزگار را نمیشناسند.