پرسش:
به طور کلی برای بردگی چه دلایلی ذکر کرده‌اند و آیا آموزه‌های وحیانی اسلام این دلایل و منشأهای بردگی را تایید می‌کند؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال به سه دلیل از دلایل و منشأهای بردگی شامل: 1- ناتوانی از ادای دین 2- بردگی اختیاری 3- مذهب اشاره کردیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم:
4- نژاد
دلیل دیگری که منشأ بردگی می‌شود مسئله نژاد است. آیا می‌شود این فلسفه را در نظام خلقت انسانها قبول کرد که بعضی از نژادها در دنیا برده آفریده شده‌اند، همان طور که بعضی از جاندارها به نام حیوان بارکش همانند اسب و قاطر و الاغ و شتر و... آفریده شده‌اند و همه افراد بشر از این حیوانات به عنوان بارکشی استفاده می‌کنند، با اینکه آنها هم مثل انسان جاندارند و در تحمل آلام و رنجها مثل انسان هستند، ولی در عین حال انسانها این بارکشی را یک عمل ظالمانه به حساب نمی‌آورند، روی این جهت که می‌گویند: خلقت او با خلقت انسان متفاوت است و آنها برای بارکشی آفریده شده‌اند. اما باید در حدودی که طاقت و توانایی دارند از آنها استفاده کرد و ظلم و رنج و سختی طاقت‌فرسا به آنها تحمیل نشود و ضمناً در حیات آنها هم رسیدگی شود که خوراک و تغذیه به آنها رسانده شود و از بیمار شدنشان جلوگیری کرد. و اگر احیاناً بیمار شدند، معالجه و مداوا گردند. بنابراین آیا برای بعضی از طوایف بشر جنساً چنین چیزی همانند عالم حیوانات وجود دارد که برده آفریده شده باشند و بردگی آنها به نژادشان بستگی داشته باشد؟ این نوع تفکر منسوب به ارسطو می‌باشد که قطعاً آموزه‌های وحیانی اسلام چنین فلسفه‌ای را در نظام عادلانه خلقت به هیچ وجه قبول نمی‌کند. زیرا با عدالت و حکمت خدا در تعارض قرار می‌گیرد! از منظر اسلام ملاکهای قومی، قبیله‌ای، خونی، نژادی رنگ و زبان و... هیچ کدام ملاک برتری میان انسانها نیست و فقط تقوای الهی انسانها ملاک برتری آنها می‌باشد.
5- جریمه یک جرم
یکی دیگر از منشأهای بردگی که در قدیم مطرح بوده است موضوع جریمه شدن است. نقل کرده‌اند که در بعضی از قوانین دنیا جریمه بعضی از جرمها را بردگی قرار می‌دادند. اگر کسی فلان گناه یا فلان جرم اجتماعی را مرتکب شود، مجازاتش این است که آزادی را از او بگیرند و او را در جایگاه یک برده قرار دهند! آیا در قوانین جزایی اسلام چنین قانونی داریم که در مورد خاصی جریمه گناهی را بردگی قرار داده باشد؟ شکی نیست که در اسلام مجازاتهای سختی برای بعضی از جرمها هست که برخی از آنها در قرآن تصریح شده است و بعضی دیگر اگر در قرآن نیست در سنت قطعی و مسلم می‌باشد. مثلا برای محارب در قرآن مجازات سنگینی وضع شده است. محارب یعنی کسی که علیه مسلمانان قیام کند، برای آنها مجازات بسیار شدید و سختی در نظر گرفته شده (مائده- 33) که ظاهراً ما مجازاتی از این سخت‌تر و شدیدتر نداریم. ولی حتی برای محارب هم برده شدن جزء جریمه قرار داده نشده است. آن چیزی که در اسلام تجویز شده فقط همان استرقاق (برده گرفتن) اسیران جنگ است. یعنی اگر جنگی میان مسلمانان و کفار در گرفت، استرقاق اسیرهای جنگی جایز است آن هم نه به صورت یک امر اجباری، بلکه اسیران در اختیار ولی امر مسلمین هستند که یکی از این چهارگزینه را انجام دهد:
1- گاهی مصلحت را در این می‌بیند که این اسیر را زنده نگهدارد، و او را بکشد 2- یا اینکه استرقاق کند و او را به عنوان برده تا مدتی نگهدارد 3- یا اینکه منت گذارد و او را بدون قید و شرط آزاد کند 4- یا اینکه او را آزاد کند و در قبال آن یا پولی و فدیه‌ای بگیرد و آزادش کند و یا اینکه با اسیران خود در جبهه مخالف مبادله بکند.