پرسش:
در روایت آمده است: مردم را با روش غیرزبانی به سوی خیر و نیکی دعوت کنید. یعنی با عمل و رفتار و پیشقدم شدن. حال سوال این است که مخاطبان چگونه با عمل ما به سوی آن مقصد و خاستگاه موردنظر هدایت می‌شوند؟
پاسخ:
میزان تاثیرگذاری کلام و عمل در مخاطبان
بدون تردید هادیان مردم که در رأس پیامبران(ص) و ائمه(ع) هستند. برای تاثیرگذاری بر مخاطبان خود لاجرم باید ارزش‌های کلامی و گفتمانی و عملی استفاده کنند، ارتباط کلامی و گفتمانی مادامی که از یک پشتوانه عملی و رفتاری برخوردار نباشد، نه‌تنها در جهت هدایتگری مردم تاثیر ندارد، بلکه یک نوع واگرایی و سرخوردگی از آن نوع ماهیت و سنخ کلام و سخن در مخاطبان ایجاد می‌کند، اما اگر چنانچه هدایتگران مردم با روش عملی و رفتاری مخاطبان خود را به سوی اهداف، آرمان‌ها و خاستگاه‌های خود دعوت کنند، حتما افراد طالب هدایت و سلیم‌النفس را تحت تاثیر قرار داده و قلوب و افکار آنها را به خود جلب می‌نمایند. امام علی(ع) در این زمینه قسم می‌خورد و می‌فرماید: ممکن نیست که من شما را به کار نیکی امر کنم مگر آنکه قبلا خودم آن عمل نیک را انجام داده‌ام، و ممکن نیست که شما را از کار زشتی (گناهی) نهی کنم، مگر آنکه خودم در ترک آن کار زشت (گناه) پیشقدم شده‌ام. (نهج‌البلاغه - خطبه 173) بنابراین ارتباط کلامی چه با روش سخنرانی و یا نوشتن کتاب و مقالات هرگز به میزان ارتباط عملی و رفتاری نیست. همان‌گونه که بزرگان گفته‌اند: «دو صد گفته چو نیم کردار نیست».
ارتباط کلامی آسان‌ترین راهکار
امام علی(ع) در این زمینه می‌فرماید: میدان حق برای سخنوری وسیع‌ترین و بارزترین میدان‌ها است، ولی برای عمل تنگ‌ترین میدان‌ها است! (نهج‌البلاغه - خطبه 214) یعنی اگر انسان بخواهد برای حقیقت و عدالت و راستی و امانت و... سخن بگوید، از هر موضوعی بهتر می‌تواند داد سخن سردهد و استدلال و برهان و قیاس و خطابه ارائه دهد. زیرا میدان حق برای گفتن و سخنرانی بسیار باز و گشاد است، ولی اگر انسان بخواهد در میدان حق عمل کند، چون راهکار عملی مستلزم این است که خود را جمع و مقید سازد و از حدود تجاوز نکند و متعرض حقوق دیگران نشود، عیب‌های خودش را مانند عیب‌های دیگران ببیند، آن وقت این فرآیند به مثابه این می‌ماند که او می‌خواهد از یک جای تنگی عبور کند و برایش زحمت و سختی فراوان دارد! سر اینکه سخنان حکما و فلاسفه از متون نوشتاری و گفتمانی آنها کمتر تجاوز می‌کند ولی تعلیمات انبیاء جهانگیر می‌شود و پس از قرن‌ها هنوز باقی مانده و روزبه‌روز بر عظمت و اهمیتش افزوده می‌شود، در همین مقام عمل و عینیت یافتن کلام حق است که این چنین می‌تواند موج ایجاد کند. ارتباط کلامی، سخنوری و نوشتاری هرگز نمی‌تواند چنین موج عظیمی به وجود آورد، زیرا موج سخن کوچک و ضعیف است و زود با برخورد به موجی بزرگ‌تر از خود نابود می‌شود و به حاشیه می‌رود. از این رو است که بشر کمتر به سخن و گفتار وقعی می‌گذارد، اما در مقابل عمل سر تعظیم فرود می‌آورد. یعنی آنجا که با شخصیتی روبه‌رو می‌شود که حقیقتا از حق و عدالت منحرف نمی‌شود و تقوا و پرهیزکاری پیشه خود می‌سازد و روحی حر و آزاد دارد، خود به خود نسبت به این فرد خاضع و علاقه‌مند می‌شود، و این سنت تکوینی الهی است که خدای متعال در سوره مریم آیه 96 می‌فرماید: کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، خداوند رحمان (در مقابل ایمان و عمل آنان) محبت آنان را در دل‌های (دیگران) می‌افکند (تا پیوسته آنان را دوست بدارند).
سرزنش عالمان بی‌عمل در آیات و روایات
الف) آیات
1- آیا مردم را به انجام کارهای خوب امر می‌کنید، ولی خودتان را فراموش می‌کنید(بقره - 44)
2- ای کسانی که ایمان آورده‌اید چرا حرف‌هایی می‌زنید که بدان عمل نمی‌کنید(صف - 2)
3- وقتی به آنها می‌گویند: در جامعه فساد و خرابکاری نکنید! جواب می‌دهند: ما مشغول اصلاح جامعه هستیم و بس!(بقره - 11)
ب) روایات
1- امام باقر(ع) می‌فرماید: از عابدان نادان و عالمان زشتکار برحذر باشید که این دو دسته فریبنده هر فریفته‌اند(قرب‌الاسناد، ص34)
2- امام صادق(ع) می‌فرماید: هرگاه عالمی را دوستدار دنیا یافتید، او را در کار دین خود متهم سازید(به او اعتماد نکنید) زیرا هر دوستداری گرد محبوب خود می‌گردد(علل‌الشرایع،‌ شیخ صدوق، ص394)