سعید رضایی
مستند «بانو قدس ایران» روایتی از زندگی بانو خدیجه ثقفی همسر امام خمینی(ره) است. این مستند ساخته مصطفی رزاق کریمی در ژانر مستند پرتره و همچنین تاریخی قرار دارد و محصول موسسه فرهنگی، هنری عروج و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی است. «بانو قدس ایران» اولین بار در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمده بود. این فیلم به تازگی و به طور آنلاین اکران شده است. به همین مناسبت، نظر دو کارشناس سینما را درباره این فیلم جویا شدیم که می‌خوانید:
ضدِ مستند!
سعید مستغاثی، منتقد و مستندساز و رئیس‌اسبق انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران معتقد است: اینکه واقعا فیلم «بانو قدس ایران» تا چه حد مستند بوده و تا چه حد چینش‌های خیالات و بافته‌های فیلمساز را دربرگرفته، پرسشی است که با تماشای فیلم به سمت وجه دوم سنگینی می‌کند. مصطفی رزاق کریمی ظاهرا قرار بوده با استفاده از اسناد و گفت‌و‌گوهای شفاهی، روایتی از زندگی همسر امام خمینی (رحمه‌الله علیه) را جلوی دوربین ببرد و در این مسیر از مخزن و آرشیو غنی موسسه تهیه‌کننده فیلم یعنی «عروج فیلم» وابسته به «موسسه حفظ و نشر آثار امام خمینی» بهره‌مند بوده است. اما متاسفانه موسسه فوق که پیش از این هم در ساخت فیلم «فرزند صبح» درباره زندگی خود حضرت امام، بدون استفاده از اسناد معتبر و تنها با تکیه بر اوهام به تحریف زندگی امام پرداخته بود، این بار نیز گویا اسناد معتبری در اختیار سازنده فیلم «بانو قدس ایران» قرار نداده است. مثل یکی از کتاب‌های سال‌های اخیر این موسسه درباره همسر امام به نام «یک قرن زندگی پرماجرا» که حتی در عنوان کتاب نیز ذکر شده بود براساس «خاطرات و خیال»!
وی ادامه می‌دهد: در فیلم «بانو قدس ایران» به جز ذکر خاطرات برخی نزدیکان همسر امام که به طرز ناشیانه‌ای توسط کارگردان دستچین شده، نریشنی ظاهرا شاعرانه وجود دارد که وانمود می‌شود از خاطرات مرحومه خدیجه ثقفی گرفته شده ولی در ادامه مشخص می‌شود، برای نریشن و گفتار یاد شده، هیچ سندی وجود نداشته و آن هم براساس خیالات و اوهام به رشته تحریر درآمده و حتی از سخنرانی‌های امام، اساس و محور حرف‌ها حذف شده و جملاتی گزینش می‌شود که بیشتر به سلائق وادادگان امروز انقلاب شبیه است! اینچنین در فیلم به اصطلاح مستند یاد شده، شخصیت همسر امام کاملا در مقابل امام و متضاد و مخالف با ایشان نمایانده می‌شود به گونه‌ای که حتی این تصور برای تماشاگر بی‌اطلاع پیش می‌آید که امام چه ظلمی در حق همسرشان روا داشته‌اند!
مستغاثی در پایان می‌گوید: این درحالی است که حتی روایت نزدیکان امام و از جمله برخی ‌اشخاصی که در فیلم یاد شده مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند و البته نوشته‌ها و مکتوبات و حتی نامه‌های امام و همسرشان، حکایت از همراهی و همگامی بانو خدیجه ثقفی با امام در تمام مراحل مبارزه دارد. اما جناب فیلمساز فارغ از تمامی واقعیات یاد شده و البته برخلاف ساختار یک مستند تلاش دارد تا به مخاطبش حقنه کند که بانو قدس ایران فقط از طبقه ‌اشراف و عاشق تهران بوده، زبان فرانسه می‌دانسته و با روحانیت و قم و نجف هم به شدت مخالف بوده است! تقریبا در سرتاسر فیلم بارها و بارها سعی شده تا از زبان‌های مختلف و به روایت‌های گوناگون این دو سه موضوع به تماشاگر شیرفهم شود تا جایی که فیلم مستند یاد شده به یک فیلم تبلیغاتی شبیه می‌شود و در مقابل این القای زورکی، بسیاری از اسناد و لحظات و روزگار بانو قدس ایران مغفول می‌ماند.
تحریف آلود
امیر حسین جوانشیر، منتقد سینما نیز می‌گوید: مستند «بانو قدس ایران» دچار ایرادات اساسی است. کاملا آشکار است که تنها کسانی می‌توانند فیلم یا مستند و هر اثر هنری دیگری درباره امام خمینی(ره) و اطرافیان آن حضرت خلق کنند که اولا شناختی کافی از ایشان داشته باشند و ثانیا به راه و آرمان امام اعتقاد داشته باشند. بهتر بود موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) از افرادی به عنوان گروه سازنده این مستند استفاده می‌کرد که از این ویژگی‌ها برخوردار باشند.
وی ادامه می‌دهد: کارگردان مستند «بانو قدس ایران» در این فیلم سعی کرده خانواده حضرت امام را با خانواده همسرش مقایسه کند! و در این قیاس، خانواده همسر امام را بسیار به‌روز و پیشرفته نشان داده و خانواده خود امام را روستایی و واپسگرا نمایانده است! کاملا مشخص است که این چنین تصویرسازی، یک شیطنت است. به ویژه اینکه در طی فیلم، بارها تأکید می‌شود که همسر امام علاقه‌ای به ازدواج با یک آخوند و زندگی در قم نداشته است! این فیلم به طور آشکاری عظمت امام خمینی(ره) را سانسور کرده است. زندگی امام خمینی(ره) و پدر ایشان پر از زیبایی و شگفتی بوده، اما این مستند هیچ کدام از آنها را نشان نداده است.
این منتقد در پایان تأکید می‌کند: موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) پیش از این نیز یک فیلم سینمایی با نام «فرزند صبح» را درباره زندگی امام راحل تولید کرده بود که آن فیلم هم به خاطر ضعف شدید و نگاه تحریف‌آلود به آن حضرت هیچ‌گاه امکان نمایش نیافت و این بار هم در مستند «بانو قدس ایران» همان اتفاق تکرار شده است. این نشان می‌دهد که بخش هنری موسسه تنظیم و نشر آثار امام نیز مانند برخی بخش‌های دیگر این مجموعه بسیار ضعیف است و نمی‌تواند آثاری در شأن شخصیت امام خمینی(ره) تولید کند.