تأمین آب کشــاورزی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر
ایران از راه‌های متفاوتی می‌تواند و البته مجبور است که در زنجیره همه نیازهای غذایی، خودکفا شود. کارشناسان می‌گویند که عمده‌ترین راهکارهای تأمین آب کشاورزی برای رسیدن به این امر مهم، می‌تواند استفاده بهینه از آب موجود و منابع آبی جدید به‌اندازه لازم باشد.
علاوه بر این، ایران به منابع آبی دریایی در شمال و جنوب کشور، آب‌های ژرف و بازیافتی هم دسترسی دارد که می‌تواند برای مصارف کشاورزی و صنعتی، استفاده شود. در این گزارش به راهکارهای تأمین آب کشاورزی می‌پردازیم.
استفاده از آب موجود
یکی از راهکارهای تأمین آب، استفاده بهینه از منابع موجود به ویژه در سال زراعی پیش روست.
علی‌اکبر محرابیان؛ وزیر نیرو با اشاره به اینکه کمتر از یک چهارم بارش خودمان را تبدیل به آب‌هایی می‌کنیم که بر روی آن مدیریت می‌شود، می‌افزاید:« در سال‌های نرمال ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بارش داریم ولی آبی که مدیریت می‌کنیم حدود
۹۰ میلیارد متر مکعب است.»
کامران رضایی؛ کارشناس اقتصاد کلان می‌گوید: «کشاورزی به بهانه کم‌آبی نباید متوقف شود، بلکه باید با مدیریت و نظارت جهادی، از منابع موجود، بهترین استفاده را کرد. برای سال‌های آینده هم باید با آبخیزداری، آبخوانداری و ساخت سد، به فکر تأمین آب پایدار بود.»
او می‌افزاید: «همه فکر می‌کنند، سد باید در تمام ایام سال آب داشته باشد اما بعضی سدها برای ذخیره ساخت سیلاب‌های فصلی باید ساخته شود که ممکن است سه یا شش ماه آب داشته باشد. برای کشوری مثل ایران، ساخت چنین سدهایی ضروری است و اگر عزم بر خودکفایی کشاورزی باشد، حتما انجام می‌شود.»
یکی دیگر از راه‌های تأمین آب کشاورزی که سابقه طولانی در ایران دارد، چاه است. کارشناسان و کشاورزان می‌گویند که عمق چاه‌ها هر روز بیشتر می‌شود و این خسارت به سفره‌های آب زیرزمینی است.
میرزایی؛ مروج کشاورزی می‌گوید:«دلیل اینکه کشاورزان هر سال چاه خود را عمیق‌تر می‌کنند به گذشته مربوط است. استفاده از روش غرقابی، آب زیادی نیاز داشت و چاه‌های ما را تخلیه کرد. ترکیب شیوه‌های نوین آبیاری همچون بارانی و نواری با استفاده از آب چاه، از جمله راهکارهای مصرف بهینه آب چاه برای کشاورزی و باغداری است.» وی می‌افزاید:«دولت، شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و مسئولان وزارتخانه‌های نیرو و جهادکشاورزی باید چاه‌های غیرمجاز را ببندند و به راحتی مجوز جدید ندهند، مگر به شرط آبیاری نوین. حدود سه ماه پیش مسئولان گفتند که استخر ویلاهای تهران و شمال با آب چاه پر می‌شود. اگر قرار است از آب چاه برای کشاورزی کمتر استفاده شود، درباره مصارف لاکچری باید ممنوعیت اعمال کنند.»
آبیاری‌های نوین
یکی از راه‌های تأمین آب کشاورزی در جهت خودکفایی، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری است که موجب صرفه‌جویی در مصرف آب و بالا رفتن تولید زراعی می‌شود. با یک جست‌وجوی ساده درباره روش‌های نوین آبیاری، با شیوه‌هایی چون نواری، شیاری، انواع بارانی، آبیاری با بخار آب و.. آشنا می‌شویم.
یک کشاورز ساکن استان اصفهان می‌گوید: «کشاورزان زمانه ما، با سواد و بعضا دارای تحصیلات دانشگاهی و آشنا با فناوری‌های روز کشت و آبیاری هستند. مشکل اینجاست که این فناوری‌ها خیلی گران است و کشاورز یا نمی‌تواند آنها را بخرد یا دچار بدهی بسیار سنگینی می‌شود که تأمین معیشت خانواده اش را سخت می‌کند. بنابراین، مسئولان باید کمک کنند.»
آب دریا
یکی دیگر از راه‌های تأمین آب کشاورزی، استفاده از آب دریاست. رضا حسینی؛ کارشناس اقتصاد کلان می‌گوید: «مسئولان اگر همت کنند می‌توانند ظرف مدت کوتاهی، امکان کشاورزی با آب دریا را در هفت استان ساحلی کشور فراهم آورند و بعد این منبع خدادادی را به دیگر استان‌ها برای مصارف کشاورزی و صنعتی منتقل کنند.»
علی اکبر محرابیان؛ وزیر نیرو تاکید می‌کند:
«کنار مدیریت مصرف باید به سبد تأمین آب مانند آب دریا تنوع بدهیم. پروژه‌ای را در سال ۸۸ برای تأمین آب صنایع در فلات مرکزی شروع کردیم که در دولت یازدهم و دوازدهم ادامه پیدا کرد و فاز اول آن برای تأمین آب در دو استان کم آب کشور به بهره‌برداری رسید.»
وی با اشاره به اینکه در آن زمان در وزارت نیرو دوستان و همکارانی بودند که مخالفت می‌کردند ولی استقامت کردیم و با تأمین مالی به روش‌های مختلف این کار انجام شد، می‌افزاید: «سود قابل توجهی به صنایع واصل شد، مدل استفاده از آب دریا را باید گسترش دهیم. برای کشور ما زشت است که شهری مثل چابهار، در دهانه اقیانوس واقع شده باشد و مردم آن از مصرف آب محروم باشند.»
منابع دیگر
دو منبع دیگر آب ژرف و فاضلاب تصفیه‌شده است. کارشناسان می‌گویند که مصرف آب چاه در ایران بیش از حد بوده و به سفره‌های زیرزمینی آسیب زده است اما منبع جدیدی که مطرح شده، آب ژرف است.
محرابیان وزیر نیرو می‌گوید: « استفاده از آب ژرف در دنیا امر معمولی است. در شرق ایران در عمق دو تا سه هزار متری زمین، روان‌آب‌های گسترده‌ای وجود دارد. تاکنون دو چاه ژرف در کشور به آب رسیده است. ای‌سی آب حدود ۱۲ هزار است که با تصفیه ساده می‌توان از آن استفاده کرد و نرخ تمام‌شده آب نسبت به خطوط انتقال در برخی موارد، بسیار کمتر است.»
درباره استفاده از آب‌های بازیافتی، علی کامرانی؛ کارشناس اقتصاد انرژی می‌گوید: « استفاده از فاضلاب تصفیه شده در صنایع و حتی تولید برق، یک امر رایج در دنیاست. در عوض می‌توان آب‌های سالمی که به صنایع یا تولید برق داده می‌شود را در اختیار کشاورزان قرار داد.»
او می‌افزاید:« شهرهای بزرگ همچون اهواز، تهران و امثالهم، فاضلاب زیادی تولید می‌کنند که در چشم برخی مسئولان ما، مصیبت است اما کشورهای پیشرفته، آن را ثروت می‌بینند. از فاضلاب تصفیه‌شده هر منطقه‌ای باید برای صنایع همان منطقه استفاده کرد. امکان جذب فاضلاب در زمین به دلیل تاثیر بر آب‌های سالم، وجود ندارد، بنابراین ایجاد شبکه فاضلاب، امری ضروری است.»
فناوری‌های باران‌ساز
یکی از راه‌های تأمین آب، استفاده از فناوری‌های باران ساز است. بر اساس خبرها و گزارش‌ها، این کار مهم چند سالی است در ایران هم صورت می‌گیرد.
منصوره حسنی؛ مدیرعلمی طرح باروری ابرها در ایران با اشاره به اینکه قابلیت تایید شده باروری ابرها در افزایش فصلی بارش پنج تا ۱۵ درصد است، می‌افزاید: «بیشتر فراوانی زمان باروری ابرها در ایران از نیمه نخست آبان تا پایان اردیبهشت انجام می‌شود. هرچقدر سال تَر باشد فرصت‌های باروری بیشتر است و اگر در سال‌های خشکسالی و نبود ابر، بخواهیم از طریق باروری ابرها بارش ایجاد شود دید و تفکر اشتباهی است»
با این حال، باروری ابر در کشورهای خشکی چون امارات که بر اساس آمارها جزو 10 کشور خشک جهان است صورت می‌گیرد.
ایندیپندنت گزارش می‌دهد که امارات متحده عربی
از پهپادها و هواپیماهای بدون سرنشین برای کنترل آب و هوای شهر دوبی استفاده می‌کند. امارات
۱۵ میلیون دلار در ۹ پروژه مختلف تقویت بارندگی و بارور کردن ابرها سرمایه‌گذاری کرده است. از ابتدای سال ۲۰۲۱ کشور امارات ۱۲۶ نمونه باروری ابرها را انجام داده است.
راه دیگر استحصال آب از شبنم و مه است. خبرگزاری تسنیم گزارش می‌دهد که استفاده از منابع آبی مانند شبنم، سیل، مه، جریان‌های آب زیرقشری، جریان‌های هوای غنی رطوبتی، سطح آبگیر باران، قنوات و غیره از جمله مواردی هستند که در تمدن قدیم نیز همواره مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
این گزارش می‌افزاید که کشورهای زیادی بر روی استحصال آب از مه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. شیلی، پرو، عمان، اکوادور، کانادا، نامیبیا و نپال از جمله این کشورها می‌باشند. در شیلی در یکی از روستاها که پروژه استحصال آب از مه اجرا شده است، روزانه حدود 11 هزار لیتر آب آشامیدنی از این منبع تأمین می‌شود.
بنابر این گزارش، طرح استحصال آب از مه را می‌توان در استان‌های مختلفی نظیر هرمزگان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، خوزستان، مناطق ساحلی شمال و مناطق کوهستانی شمال و شمال غرب کشور که درجه حرارت پایین و رطوبت بالایی داشته و دارای مه شدید هستند، اجرا کرد.
به عنوان مثال، آستارا با 220 روز و جزیره کیش با 213 روز همراه با مه بیشترین طول فصل مه را دارا می‌باشند که می‌توانند پروژه جمع‌آوری آب از مه در این شهرها به‌خوبی انجام شود.
کوروش کمالی؛ عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان می‌گوید:
«طرح استحصال آب از مه در منطقه اشکورات شهرستان رودسر در استان گیلان به صورت پایلوت اجرا می‌شود و بیش از 12هزار هکتار از سطح زیرکشت فندق در این مناطق با آب حاصل از مه، آبیاری می‌شود. میانگین هزینه اولیه به منظور احداث هر جمع‌کننده یک مترمربعی از نوع پرده‌ای فلزی، حدود 500 هزارتومان سرمایه‌گذاری اولیه می‌باشد. این سرمایه‌گذاری در سال اول اجرای طرح انجام و سالیان متمادی (حداقل 10 سال) از آن بهره‌برداری خواهد شد.»
اعتراف دوستان و دشمنان
محسن فراهانی؛ کارشناس اقتصاد کلان با اشاره به اقدامات ضدایرانی صهیونیست‌ها و احتمالا برخی کشورهای همسایه در زمینه نابارور کردن یا تخلیه ابرها، می‌گوید:« استفاده از آب دریا، ژرف، مه و...، ضمن کمک به خودکفایی کشاورزی، اقدامات احتمالی بدخواهان و دشمنان برای خشکاندن ایران را خنثی می‌کند.»
اگر چه برخی مسئولان و کارشناسان هواشناسی و اقلیم شناسی، مواردی چون نابارور کردن یا تخلیه ابرها از سوی همسایگان ایران را رد می‌کنند اما«ولادیمیر سمنوف»؛ معاون موسسه فیزیک اتمسفر «اوبوخوف» روسیه می‌گوید:«همان‌طور که پخش مواد شیمیایی خاص در ابرها برای بارور کردن آنها امکان‌پذیر است، تزریق نوعی دیگر از مواد برای جلوگیری از بارش ابرها هم امکان‌پذیر و در روسیه، متداول است، از جمله رژه سالروز پیروزی بر ارتش نازی در ششم مِی.»
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد، چین در المپیک 2008 پکن با استفاده از فناوری تخلیه ابرها، بارندگی پایتخت خود را کاهش داد تا مسابقات در هوای متبوعی برگزار شود. خبرگزاری مهر به نقل از زی نیوز، گزارش می‌دهد که بیش از 100 تن از کارمندان 21 ایستگاه تعیین شده در اطراف پکن وظیفه داشتند تا تنها در مدت 10 دقیقه از زمان اعلام، راکت‌های حاوی ید نقره را به سوی ابرهای باران‌زای اطراف شهر پرتاب کنند تا پیش از رسیدن به پکن بارش کاملی داشته باشند.
همچنین از هواپیماهای ویژه‌ای برای تحریک ابرها و بارش آنها تا پیش از رسیدن به آسمان پکن و استادیوم محل برگزاری افتتاحیه استفاده شد.
«سیمون تسیپیس»؛ عضو موسسه مطالعات امنیت ملی رژیم صهیونیستی تصریح می‌کند: «اسرائیل از امکان نابارور کردن ابرها به عنوان «سلاح اقلیمی» استفاده می‌کند تا دشمنان خود را به زانو در آورد. امروزه شاهد روش‌های ترکیبی در جنگ‌های نوین هستیم و از هر وسیله‌ای از جمله روش‌های تاثیرگذاری بر اقلیم، استفاده می‌شود.»
وی با بیان اینکه فلسطین اشغالی فاصله زیادی با مرزهای ایران دارد و نابارور کردن ابرها باید با پرواز هواپیما درون آنها در فاصله حداکثر 100 کیلومتری مرزهای ایران انجام شود، می‌افزاید:« ایالات متحده زیرساخت‌های نظامی خود را در خاورمیانه دارد. زیرساخت‌هایی در مجاورت ایران. بیشترین احتمال روی این گزینه است که این کار (نابارور کردن ابرهای راهی ایران) در خاک عربستان سعودی صورت می‌گیرد. اسرائیل مورد حمایت آمریکا است و آمریکا هم تجهیزات لازم برای دستکاری ابرها را دارد و این کار می‌تواند بر شرایط داخلی ایران
تاثیرگذار باشد. چنین تاثیرگذاری (اقلیمی) در سطوح منطقه‌ای و از یک محل نزدیک، از نظر تئوریک و فنی، محتمل است.»
هشدار به دولت!
تأمین آب کشاورزی از کارهای سخت دولت در پاییز و زمستان امسال است اما غفلت از آن، جایز نیست. کشورهای خواهان استقلال، «مجبورند» در زمینه زنجیره غذایی از مزرعه تا مصرف‌کننده، خودکفا باشند. رضا حسینی کارشناس اقتصاد کلان می‌گوید:«دولت باید هوشیار باشد که اجرای طرح نکاشت به بهانه کم آبی، کشور را در سال آینده با نیاز گسترده به واردات محصولات غذایی
رو‌به‌رو می‌کند.
اگر دولت، با طناب طرفداران نکاشت و مخالفان تأمین آب کشاورزی و آبیاری به چاه برود، به استقبال وابستگی غذایی رفته و گرسنگی گسترده یا افزایش شدید قیمت غذا را
باید بپذیرد.»