آموزش مجازی و چالشهای پیش روی جامعه
حدود دو سال از آغاز یورش کرونا به جوامع بشری می‌گذرد. در این مدت شاهد آن هستیم که حوزه‌های مختلف دستخوش آسیب‌ها و تغییرات بعضاً جبران‌ناپذیری شده‌اند که یکی از مهم‌ترین آنها حوزه آموزش است؛ چرا که در نخستین گام، آموزش حضوری که سالیان سال شکل غالب و محبوب آموزش بود، متوقف و به جای آن آموزش مجازی متداول شد.
آموزش حضوری
و مزایای آن برای دانش‌آموزان
روانشناسان معتقدند آموزش حضوری به دلیل مزایایی که دارد در رشد و پرورش استعدادها و سلامت روان کودکان می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد.
در همین خصوص عاطفه جهانشاهی، روانشناس در گفت‌و‌گو با خبرگزاری ایرنا درخصوص آموزش حضوری و مزایای آن برای دانش‌آموزان گفت: شیوع ویروس کرونا در اواخر سال ۹۸ و تداوم آن تاکنون باعث تعطیلی خیلی از مشاغل و ادارات شده است که از قابل توجه‌ترین آنها تعطیلی مدارس و آموزش حضوری است. اگر چه آموزش و تدریس به صورت مجازی و غیرحضوری ادامه داشته است، اما لذت درس و ارتباط‌های آموزشی را در فضای مدرسه گرفته است. بدون شک محیط مدرسه و آموزش حضوری علاوه‌بر تاثیری که بر سطح کیفیت سواد و یادگیری محصلین دارد، باعث رشد شخصیت فردی و اجتماعی آنها نیز می‌شود، چرا که آموزش چهره به چهره و حضوری بسیار نتیجه بخش‌تر از آموزش غیرحضوری است. علاوه‌بر آن با مدرسه رفتن تعاملات فکری کودکان شکل می‌گیرد و حضور در جمع همسالان، ارتباط با معلمین، دریافت پاداش و تنبیه همه در شکل گیری شخصیت دانش‌آموزان به شدت تاثیر قابل ملاحظه‌ای دارد که با بسته شدن مدرسه، چالشهای زیادی به وجود می‌آید.
جهانشاهی افزود: مدرسه برای کودکان کم سن وسال امن‌ترین و با ثبات‌ترین بخش زندگی است. همچنین دانش‌آموزان به حمایت عاطفی معلمان نیاز دارند و این دلبستگی و تعلقات دوران مدرسه ارتباط مستقیمی با پیشرفت‌های تحصیلی، سلامت روان و اعتماد به نفس در شناخت توانایی‌های بالقوه و شکوفایی استعدادها در آینده دارد، حال آنکه در صورت فقدان این حمایت روانی در دراز مدت با پیامدهای منفی آن رو به رو می‌شویم.
پیامدهای روانشناختی تعطیلی مدارس
وی درخصوص پیامدهای روانشناختی ناشی از تعطیلی مدارس و آموزش حضوری برای دانش‌آموزان گفت: گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی و امور اجتماعی حاکی از آن است که در دوران بحران کرونا میزان بروز خشم و خشونت‌های خانگی، نافرمانی و نارضایتی بین روابط فرزند و والدین، انجام رفتارهای پرخطر و سوءمصرف نوجوانان افزایش چشم‌گیری داشته است. علاوه‌بر این، در گروه‌های سنی متفاوت در مدرسه اعم از کودکان، نوجوانان و افراد در آستانه بلوغ، اختلالات و مشکلات زیادی از جمله انزوا، افسردگی، افزایش استرس و اضطراب، وسواس‌های فکری و عملی، از دست دادن حس ارزشمندی به خاطر افت تحصیلی، ترک تحصیل، پایین آمدن سطح دانش و سواد، خشونت و ضعف در روابط و تعاملات اجتماعی به شکل قابل توجهی افزایش داشته است که علاوه‌بر تعطیلی مدارس موارد دیگری بر تشدید این رفتارها منجر شده‌اند؛ از جمله آنها می‌توان به سطح پایین سواد والدین، عدم آگاهی معلمین از سیستم آموزشی مجازی، توان مالی ضعیف خانوادهها برای تهیه تجهیزات تدریس آنلاین و مواردی دیگر‌اشاره کرد.
راهکار چیست؟
این روانشناس با‌اشاره به راهکارهایی برای موثر ساختن آموزش دانش‌آموزان و دانشجویان در دوران کرونا اظهارداشت: معلمان و مربیان باید برای بهتر شدن و باکیفیت شدن تدریس مجازی سعی کنند در وهله اول آموزش مورد نیاز کار با نرم‌افزارهای آموزشی و سایت‌های مربوطه را به طور کامل فرا گیرند و در کنار تدریس و انجام تکالیف، محتوای آموزشی جذاب به صورت فیلم کوتاه، فایل و تصاویر گرافیکی و عکس‌های آموزشی جذاب را به کار خود اضافه کنند. همچنین معلمان باید سعی کنند تا حد متعارف تشویق دانش‌آموزان را در گروه انجام دهند و در صورت نیاز اگر تذکری لازم است، به صورت خصوصی برای هر فرد بفرستند تا باعث حقارت و احساس ضعف دانش‌آموزان نشوند و در آخر حمایت و همکاری بین والدین و معلمین باعث پیشرفت بهتر فرزندانشان می‌شود.
جهانشاهی افزود: از طرفی، علاوه‌بر اینکه کودکان در این دوران از برقراری روابط اجتماعی در محیط بیرون محروم هستند که خود آسیب‌هایی را به همراه دارد، اخبار ناگوار، فوت والدین و نزدیکان، تغییر در شیوه و سبک زندگی و نبود پایگاه‌های حمایتی در خانه از دیگر عوامل تاثیرگذار بر سلامت روانی کودکان است که باید حتماً مورد توجه قرار گیرند. همچنین باید افزود که سرعت وقوع این اتفاقات به قدری بالا است که توان سازگاری و انعطاف پذیری در برابر مشکلات را از کودکان گرفته است که توجه به این موضوع در قالب کمک از متخصصین حوزه سلامت روان و همچنین مشاوران کودک از نکات قابل توجه است.
آموزش مجازی
و چالشهای پیش روی جامعه
«میمنت عابدینی بلترک»، عضوهیئت علمی دانشگاه نیز پیرامون اهمیت و مزایای آموزش حضوری به ایرنا گفت: آموزش حضوری به واسطه حضور معلم و یادگیرنده در یک فضای آموزشی و در زمانی مشخص حائز اهمیت است؛ زیرا امکان تعامل و ارتباط چهره به چهره از این طریق فراهم می‌شود. همچنین آموزش حضوری این امکان را به معلم می‌دهد تا از طریق بازخورد چهره متوجه شود که دانش‌آموز، درس را فرا گرفته است یا خیر. علاوه‌بر این، آموزش حضوری، این امکان را فراهم می‌کند که معلم بفهمد آیا دانش‌آموز بر درس تمرکز دارد یا خیر، در صورتی
که در آموزش مجازی چنین شرایطی فراهم نیست، زیرا چهره دیده نمی‌شود و تنها صدا شنیده می‌شود.
عابدینی افزود: از طرفی آموزش حضوری برای دانش‌آموز هم مزایایی دارد. برای مثال وقتی درسی را متوجه نشود، از معلم سؤال می‌پرسد و به این شکل سایر دانش‌آموزان هم حتی آنهایی که حواسشان به درس نبوده، به درس و مطلب ارائه شده توجه می‌کنند. روی هم رفته مزایای آموزش حضوری را می‌توان در این نکته دانست که آموزش بسیاری از مفاهیم به واسطه حضور دانش‌آموز در محیط آموزشی شکل می‌گیرد.
آموزش مجازی و معایب آن
وی درخصوص آموزش مجازی و معایب آن بیان داشت: دانش‌آموزان به دلیل عدم حضور در محیط آموزشی از برخی آموزشها باز می‌مانند، زیرا سابق بر این، یکسری آموزشها از طریق حضور در مدرسه، ارتباط با معلم یا اولیای مدرسه و یا دوستان شکل می‌گرفت. برای مثال دانش‌آموزی ممکن است به هم کلاسی خود کمک کند و مدادی بدهد و این کنش، خود بیانگر نوعی همدلی و کمک به همنوع است که با بسته شدن مدارس، اصلا چنین کنش‌هایی رخ نمی‌دهد و این مسئله در پایه اول ابتدایی خودش را بیشتر نشان می‌دهد. زیرا دانش‌آموز از محیط خانواده جدا و به واسطه حضور معلم و همکلاسی‌ها وارد دنیای دیگر می‌شد. از طرفی سنجش یادگیری هم از طرف معلم دشوار است. آن چیزی که در قالب آزمون‌های کلاسی در قالب ارزشیابی به صورت مستمر یا تکوینی صورت می‌گیرد، سنجش از مطالب تدریس شده است، در صورتی‌که این نوع یادگیری صرفاً یک نوع یادگیری در حوزه دانشی محسوب می‌شود. ما یکسری یادگیری‌هایی در سطح مهارت، دانشی و نگرشی دانش‌آموز داریم که مهم تلقی می‌شوند و سنجششان با آزمون امکانپذیر نیست، بلکه با مشاهده امکانپذیر است و وقتی مدارس باز نباشند، این امکان فراهم نمی‌شود. هر چند باید این را اشاره کرد که ممکن است یادگیری در طی سال‌های تدریس طولانی صورت بگیرد، یعنی اگرچه ممکن است دانش‌آموزان نمره خوبی در آن درس نگیرند، اما یادگیری حاصل شده است. برای مثال معلم در کتاب مطالعات اجتماعی، مفهومی مثل مفهوم حقوق شهروندی را به دانش‌آموز یاد داده است که چراغ راهنمایی و رانندگی یک نمونه برای رعایت نظم در سطح شهر است. اینکه دانش‌آموز آن را رعایت می‌کند یا نمی‌کند، از طریق آزمون سنجیده نمی‌شود.
متفاوت بودن شرایط دانشگاهها
و آموزش مجازی
این عضو هیئت علمی دانشگاه، درباره متفاوت بودن شرایط دانشگاهها و مدارس از نظر آموزشی گفت: بسته بودن دانشگاهها شرایط متفاوتی را به واسطه متفاوت بودن محیط آموزش و پرورش و آموزش عالی ایجاد می‌کند، اما این دو محیط نقاط اشتراکی هم دارد، برای مثال، ما شاهد هستیم دانشجویانی که وارد دانشگاه می‌شوند، هنوز در بافت دبیرستان فکر می‌کنند، یاد می‌گیرند و صحبت می‌کنند و تعاملاتشان هم در همان زمینه قبلی است.
عابدینی افزود: اما تفاوت مهم دیگر به واسطه رده سنی دانش‌آموزان و دانشجویان است. فهم بسیاری از مطالب انتزاعی برای دانشجو آسانتر است اما در مدرسه دانش‌آموزان ابتدایی با مشکلات بیشتری در این مورد مواجه هستند، به خصوص اینکه در سیستم آموزشی متمرکزی ایران که یک صافی به نام کنکور برای ورود به دانشگاه وجود دارد، بسته بودن مدارس معضل مهم و اساسی برای بسیاری از خانوادهها محسوب می‌شود. همچنین در آموزش عالی بسته شدن دانشگاه، بسیاری از رشته‌ها را بیش از رشته‌های دیگر تحت تاثیر قرار داده و مشکلات بسیاری را به وجود آورده است. برای مثال رشته‌هایی که ماهیت کارگاهی و آزمایشی دارند.
دوران پسا کرونا و چالشهای آموزشی
وی درخصوص چالشهای آموزشی در دوران
پسا کرونا گفت: به واسطه مجازی بودن آموزشها، باید به جرات گفت که سطح سواد دانش‌آموزان بسیار متفاوت از زمانی شده است که آموزشها حضوری بودند، زیرا بسیاری از والدین و دوستان به جای یادگیرنده در آزمون و کلاس شرکت می‌کردند و دانش‌آموز در زمان کلاس یا خواب بود و یا در حال استراحت بود. از طرفی پل‌‌های ارتباطی بسیاری توسط دانشجو یا دانش‌آموز برای شرکت در آزمون زده می‌شد که باز این امر امکان سنجش دقیق را از معلم می‌گرفت. بنابراین، بعد از باز شدن مدرسه و دانشگاه گویی الفبای هر درسی به یادگیرنده باید مجدد آموزش داده شود و این مسئله بغرنج در دوره ابتدایی به خصوص آنها که پایه اول را مجازی و قاعدتا اکنون به پایه سوم رسیده‌اند، بسیار خودش را نشان می‌دهد. معنا و مفهوم نظم عملا در سیستم آموزشی از بین رفته و رسمیت و اهمیتی که کلاس و درس در آموزش حضوری داشته در آموزش مجازی رعایت نشده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: خانواده‌های بسیار کمی بودند که فرزندانشان را مجبور می‌کردند که همانند آموزش حضوری، شرایط را رعایت کنند. از سوی دیگر با وجود معایب بسیار آموزش مجازی ممکن است پس از بازگشایی مدارس، این شیوه آموزشی به رغم فراهم شدن زیرساخت هایش به فراموشی سپرده شود که باز امر خوبی نیست.
کمرنگ شدن عدالت آموزشی
در سایه آموزش مجازی
عابدینی درخصوص آموزش مجازی و چگونگی محقق شدن عدالت آموزشی توضیح داد: عدالت آموزشی ابعاد مختلف دارد. برای مثال عدالت جنسیتی و عدالت بهره‌مندی از امکانات آموزشی از ابعاد مهم آن است. پیش از کرونا و بسته شدن مدرسه، این امر یک مسئله مهم محسوب می‌شد، چرا که به معنای واقعی عدالت آموزشی در سیستم آموزشی ایران کمرنگ است و لذا با ورود آموزش مجازی عدالت آموزشی بیش از پیش از بین رفت، زیرا خانوادهها با وضعیت اقتصادی پایین، توانایی تهیه امکانات لازم برای حضور فرزندانشان در کلاس را نداشتند، در حالیکه در آموزش حضوری چندان با این مشکلات مواجه نبودند.
وی اظهارداشت: در آموزش مجازی هزینه تهیه سیستم و گوشی هوشمند و اینترنت سبب شد بسیاری از خانوادهها فرزندانشان را از مدرسه رفتن و شرکت در کلاس منع کنند. در واقع باید گفت بیشترین تاثیر آموزش مجازی بر عدالت آموزشی در بعد امکانات بود و این فاجعه‌ای است که پس از کرونا در آموزش نشان داده می‌شود، چه بسا در آینده با افراد بی‌شمار بی‌سواد مواجه خواهیم بود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تاکید کرد: تاثیراتی که آموزش مجازی در سیسم آموزشی به واسطه نبود زیرساخت‌ها و عدم همکاری خانواده و عدم تعریف صحیح از دانش و یادگیری شکل گرفته، در آینده فاجعه‌ای بسیار بزرگ به بار خواهد آورد.