اقسام ملاقاتکنندگان با خدا
انسانهای مومن صالح در ملاقات خدا به چند دسته اصلی تقسیم میشوند:
1. کسانی که با حسنات به دیدار خدا میروند و با خود کارهای نیک را همراه دارند. خدا میفرماید: مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْهَا؛ کسی که با خود حسنه آورده است؛ پس برایش بهتر از آن حسنه است.(قصص؛ آیه 84) از نظر قرآن، این فرد پاداشی بیشتر میگیرد که در آیه دیگر به عنوان ده برابر از حسنه؛ یعنی «فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا» یاد شده است.(انعام، آیه 160)
2. کسانی که با خود به جای حسنه، سیئه بردهاند؛ چنانکه خدا میفرماید: وَمَنْ جَاءَ بِالسَّیِّئَهًْ فَلَا یُجْزَى الَّذِینَ عَمِلُوا السَّیِّئَاتِ إِلَّا مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ؛ کسی که با خود بدی و زشتی آورده، پس جزای این کسانی که عملهای بد کردند؛ چیزی جز همان عمل خودشان نیست.(قصص، آیه 84) پس مکافات و کیفر آنان همان مثل عمل خودشان است: وَمَنْ جَاءَ بِالسَّیِّئَهًْ فَلَا یُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ؛ و هر کسی بدی و زشتی بیاورد پس جزایی جز مثل آن برایش نیست و به آنان ظلمی نمیشود.(انعام، آیه 160)
3. دسته سوم، گروهی از مومنان هستند که نه تنها با عمل خوب و نیک به ملاقات خدا رفتهاند، بلکه با «قلب سلیم» به ملاقات خدا میروند؛ یعنی سخن از عمل نیک و بد نیست، بلکه کسانی هستند که همه حقیقت آنان که همان قلب باشد، نه تنها سالم بلکه در سطح عالی و برتر یعنی سلیم قرار دارد: إِلَّا مَنْ أَتَى اللهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ؛ مگر کسانی که با قلب سلیم به نزد خدا میآیند.(شعراء، آیه 69) از مصادیق بارز این افراد حضرت ابراهیم(ع) است که خدا میفرماید: إِذْ جَاءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ؛ آن هنگام که قلب سلیم را نزد پروردگارش آورد.(صافات، آیه 84)
4. دسته چهارم، گروهی دیگر هستند که با قلب منیب به نزد خدا حاضر میشوند؛ خدا میفرماید: مَنْ خَشِیَ الرَّحْمَنَ بِالْغَیْبِ وَجَاءَ بِقَلْبٍ مُنِیبٍ؛ آن کس که از خداوند رحمان در نهان بترسد و با قلبی پرانابه در محضر او حاضر شود!(ق، آیه 33) «مُنیب» آن کسی است که از غیر بریده و به خدا پیوسته است؛ یعنی «انقطاع الی الله» یافته است. البته به نظر میرسد که این منیب همان دارنده قلب سلیم است، زیرا سلامت را با خود آورده و دل به غیر خدا نبسته است؛ چرا که دلبستگی به غیر خدا است که قلب انسان را از سلامت خارج میکند؛ کسی که از غیر خدا فرار کرده (ذاریات، آیه 50) به خدا پیوسته و دل خود را از اغیار خالی داشته، چنین قلبی نه تنها سالم بلکه سلیم است. پس میتوان گفت که قلب منیب همان قلب سلیم است. بنابراین، این دو دسته اخیر یک دسته خواهند بود و افراد به سه دسته (وَکُنْتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَهًْ) اصلی تقسیم میشوند: السابقون یعنی دارندگان قلب سلیم و منیب، اصحاب یمین و اصحاب شمال.(واقعه، آیات 7 تا 11)