حسن میرزا بیگی
یکی از فضایل اخلاقی که هر انسان پاکی آن را می‌ستاید، جود و سخاوت است که در ادبیات پارسی از آن به بخشش بی‌منت یاد می‌شود.
اینکه انسان کاری برای دیگری انجام دهد و انتظاری در برابرش نداشته باشد و یا احسان و کمک مالی و یا مانند آن انجام دهد و تنها رضای الهی را در نظر بگیرد، یکی از زیباترین رفتارهای انسانی است.
بی‌گمان سرآمد این گونه رفتار اهل بیت(ع) می‌باشند که خداوند در سوره‌ها و آیاتی چند ایشان را به این رفتار ستوده و از مردمان خواسته است تا رفتار آنان را سرمشق قرار دهند و در مسیر تخلق به صفات و اسمای الهی از آنان
پیروی کنند.
نویسنده در نوشتار حاضر به ویژگی سخاوت در خاندان پیامبر(ع) نگاهی گذرا افکنده است.
***
مظهر جود و سخا
خداوند در قرآن کریم ، اهل بیت عصمت و طهارت را به سخاوت و جود می‌ستاید و سوره‌ای در فضیلت ایشان فرو می‌فرستد، زیرا آنان با همه تنگدستی خویش ، از افطاری خود می‌گذرند و آن را به فقیر و یتیم و اسیر در راه رضای الهی ایثار می‌کنند(سوره دهر یا انسان، آیات ۸ و ۹) این گونه است که خداوند بدان‌ها بر همه آفریده‌هایش مباهات و افتخار می‌کند و با عمل ایشان ، علت و سبب خلافت‌یابی انسان بر هستی را تبیین می‌کند.
انسان تنها موجود دارای اختیار و اراده است که خود بی‌هیچ اجبار و اکراهی به بندگی خدا رو می‌آورد ودر مسیر متاله شدن گام بر می‌دارد. از این روست که خداوند، هنگامی که اهل بیت عصمت وطهارت(ع) در مسیرکمالی با اراده خویش در برابر همه وسوسه‌های هستی می‌ایستند و از خود می‌گذرند و تنها وجه الهی را در نظر می‌گیرند، علت مسجود شدن آدم(ع) را تبیین می‌کند؛ زیرا در باطن آدم(ع) انوار نورانی و کلمات وجودی اهل بیت(ع) بودند که خلافت را به معنای واقعی‌اش معنا کردند وتا جایی پیش رفتند که مصداق یحبهم و یحبونه شدند. به این معنا که خداوند ایشان را به بندگی (عبادی) و دوستی (احبایی) برگزید.
در روایات تنها گوشه‌ای از این سخاوت وجود
اهل بیت(ع) که نشانه‌ای از جود و کرم الهی می‌باشد، به نمایش گذاشته شده است؛ زیرا همان گونه که خداوند با جود و کرم خویش هستی را آفرید و به آفریده‌هایش از خزانه بی‌پایان خود روزی داد، اهل بیت(ع) نیز در مسیر فیض و بخشش الهی ، بستر این جود و کرم شدند و همه هستی از بستر آنان از زندگی و روزی بهره‌مند شدند. بنابراین اگر در برخی از روایات سخن از بخشش همه ثروت و یا تقسیم نیمی از آن در میان نیازمندان به میان می‌آید و یا در سوره انسان از گذشت اهل بیت و ایثار آنان از خوراک روزانه و افطاری خویش در مدت سه شبانه‌روز سخن گفته می‌شود، تنها نمایش بخشی کوچک از این همه جود و سخاوت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است.
در روایات متعدد آمده که امام حسن(ع) دوبار تمام اموالش را به فقرا بخشید و سه مرتبه دارایی خود را با مستمندان تقسیم کرد. (اعیان الشیعه،
ج ۱، ص ۵۶۵، بیروت)
همچنین در روایات گزارش شده که آن حضرت سوار بر اسب زیبای خود از جایی می‌گذشت؛ ناگاه متوجه شد که کسی در پی او می‌آید و اسبش را نگاه می‌کند. امام فرمود: آیا حاجتی داری؟ مرد گفت چه اسب خوبی داری! امام از اسب پیاده شد و آن را به وی داد و پیاده به منزل برگشت. (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۳۴۴)
این سخاوت در خاندان رسول‌الله (ص) امری عادی و معمولی بوده است. می‌گویند که امام حسین(ع)در مسجد، مشغول نماز بود. مردی داخل مسجد شد و در فضیلت و مدح آن حضرت ‌اشعاری سرود. حضرت پس از نماز به قنبر گفت که چهار هزار دینار به آن مرد عطا کن. (منتهی‌الامال، ج ۱، ص ۲۸۶)
سلمی، کنیز امام باقر(ع)نقل می‌کند: «هرکس از برادران و مؤمنین برآن امام (ع) وارد می‌شد حضرت آنها را غذا و لباس و پوشاک نیکو عطا می‌کرد و مبلغ زیادی پول هم به آنها می‌بخشید» (بحارالانوار،
ج ۴۶، ص ۲۹۰)
درباره کرم و بخشش امام صادق(ع) نیز آمده که مردی در مسجد خوابیده بود، یکباره با وحشت از خواب برخاست و فریاد زد پولهایم را دزدیدند! ناگهان به امام صادق(ع)بدگمان شد و فریاد زد: ‌ای مردم! این مرد پولهای مرا دزدیده است. امام پرسید چقدر گم کرده‌ای؟
مرد گفت: هزار دینار، حضرت هزار دینار به او عطا کرد. آن مرد به خانه رفت و پولهای خود را یافت؛ برگشت و با شرمندگی از آن حضرت، عذر خواست و پولهای امام را پس داد ولی آن حضرت پولها را نگرفت. (همان مدرک، ج ۴۷، ص ۲۳)
حضرت زهرا(س) نیز در بذل مال و سخاوت ورزی، از پدر بزرگوارش ارث برده بود. می‌گویند که فقیری به مسجد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و اظهار تنگدستی کرد. حضرت گفت: تو را به جایی حواله می‌دهم که دست خالی بر نمی‌گردی، سپس او را به خانه دخترش فاطمه (س) فرستاد، حضرت فاطمه گردنبندی داشت آن را آورد و به مرد فقیر بخشید. (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۵۶)
ابن جوزی می‌نویسد: «پیامبر(ص) برای فاطمه (س)
پیراهنی نو خرید تا در شب عروسی خود، به تن کند و به خانه شوهر رود،حضرت زهرا (س) پیراهن کهنه و وصله دار دیگری نیز داشت؛ در این میان، فقیری به در خانه آمد و پیراهن کهنه‌ای را طلب کرد. فاطمه خواست تا پیراهن وصله دار را به او ببخشد، ولی به خاطر آورد که خداوند می‌فرماید: «لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون»؛ هرگز به نیکی دست نمی‌یابید تا آنچه را که دوست دارید، در راه خدا انفاق کنید. » (آل عمران، آیه ۹۲) به همین سبب لباس نو را به فقیر بخشید و لباس وصله‌دار را برای خود گذاشت و چون شب زفاف رسید، جبرئیل(ع)لباسی از سندس سبز برایش هدیه آورد. (فاطمه زهرا (س)، ترجمه اکبر صادقی، ص ۱۳۴، انتشارات امیرکبیر)
اینها تنها نمونه‌های اندک و کوچکی از بخشش و سخاوت اهل بیت(ع) است که در شکل ظاهری ارائه می‌شود، زیرا چنانکه از آیات و روایات برمی‌آید آن خاندان در مسیر جود الهی، محل فیض و گذرگاه جود و سخاوت الهی هستند و هر کسی و هر چیزی که نامی از وجود می‌برد از جود ایشان نصیب و بهره می‌گیرد و هر کسی وهر چیزی که در بقای خویش باقی است از کرم و سخاوت ایشان است که از دام فنا‌ گریخته است.