پلتفرم‌هایی سرشار از زندگی‌های مصنوعی
سعید رضایی
یکی از شاخصه‌های اصلی سریال‌های شبکه نمایش خانگی از ابتدا تاکنون، بازنمایی زندگی اشرافی و تجمل گرایی بوده است.
رسانه‌ها نقش موثری در تکثیر و تحکیم فرهنگ و ارزش‌ها در جامعه دارند. درکشور ما، سریال قدرتمندترین و پرمخاطب‌ترین رسانه محسوب می‌شود. به همین دلیل نیز عملکرد این رسانه‌ها، تأثیر مستقیمی بر زندگی و رفتار و افکار شهروندان کشورمان دارد. سرگرم كننده بودن، داشتن جذابيت، قابليت طرح مسائل سياسي و فكري به شكلي غيرمستقيم، اثرگذاري بر ضمير ناخودآگاه انسان‌ها و توان مخاطب قرار دادن انبوه تماشاگران، از ظرفيت‌هاي قابل توجه اين نوع محصولات است. به همين دليل نيز امروز در نبردهاي رسانه‌اي و جنگ نرم، استفاده از سريال استعمال فراواني يافته است، تا آنجا كه حتي بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير فعلي رژيم صهيونيستي در سخنراني سالگرد 11 سپتامبر خود در تاريخ 12 سپتامبر 20۰2 در «كميته اصلاح دولتي» آمريكا، خواستار سرنگوني حكومت حاكم بر ايران به وسيله پخش سريال در شبكه‌هاي ماهواره اي شد! او گفت: «آمريكا مي تواند با پخش سريال‌هايي كه افراد زيباروي جوان را در وضعيت‌هاي متنوعي از برهنگي نشان مي‌دهند كه زندگي‌هاي فريبنده و مادي‌گرايانه دارند و رابطه‌هاي بي‌قيد جنسي برقرار مي‌کنند، يك انقلاب را عليه حكومت ايران برانگيزد.»
اصلی‌ترین کارکرد درام‌ها ومجموعه‌های نمایشی در تلویزیون، ترویج سبک زندگی است. سبک زندگی مجموعه‌اي از طرز تلقي‌ها، ارزش‌ها، شيوه‌هاي رفتار، حالت‌ها و سليقه‌ها را تشكيل مي‌دهد. نوع تغذيه، آرايش، پوشش، بهره‌گيري از هنر و رسانه‌ها، روابط اجتماعي، دكوراسيون منزل، لحن سخن گفتن و... از دیگر شاخصه‌های سبک زندگی است که همه آنها را می‌توان در یک فیلم یا سریال به عینه دید. در واقع همه سریال‌ها - ضعیف یا قوی- آموزشگر شیوه خاصی از زندگی کردن هستند.
اتفاقا ضعف اساسی سریال‌ها و فیلم‌های شبکه نمایش خانگی نیز در همین نقطه است. یعنی در اکثر این برنامه‌ها، آنچه به‌عنوان سبک زندگی به نمایش درمی‌آید، کلیشه‌ای، تصنعی و سطحی است. تصویر زندگی در این آثار، عمدتاً در آپارتمان‌های نجومی یا خانه‌های ویلایی نوساز و جدید می‌گذرد. پوشش افراد معمولا مطابق با مدروز و گران قیمت‌ترین مدل‌هاست. خوراک خانواده‌ها و کاراکترهای این برنامه‌ها در حدی اشرافی است. در این سریال‌ها می‌توان آخرین مدل خودروهای موجود در کشور را دید و خلاصه اینکه تجمل‌گرایی غالب است. نکته جالب هم این است که این الگوی زیستی بطور پی‌در‌پی در سریال‌ها تکرار می‌شود. گويا براي سريال سازهاي شبکه نمایش خانگی دشوار است كه نوع ديگري از زندگي را هم در آثار خود بازنمايي كنند. راحت‌ترين و كم هزينه‌ترين روش اين است كه آدم‌ها و زندگي مدرن و غربي به تصوير كشيده شود!
همان‌طور که بیان شد، درام‌های تلویزیونی به‌طور مستقیم بر روان و ضمیر ناخودآگاه انسان‌ها تأثیر می‌گذارند. این تأثیرگذاری بر افراد با سن و سال پایین شدیدتر است. یعنی ذهن کودکان، نوجوانان و جوانان در اثر تماشای نمایش‌های تلویزیونی، خیلی سریع و آسان شکل می‌گیرد. به این‌ترتیب است که جوانان با الگو گرفتن از این سریال‌ها دچار این توهم می‌شوند که تجمل و‌اشرافی‌گری، نوعی تشخص و شخصیت را برای فرد به ارمغان می‌آورد. بنابراین تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند تا سطح مادی زندگی خود را به سطح شخصیت‌های درون این سریال‌ها برسانند که نتیجه این وضعیت، افزایش اسراف و مصرف‌گرایی در جامعه است.
به‌عنوان مثال در بسیاری از سریال‌ها می‌بینیم که دختر و پسر جوانی از همان لحظه ازدواج و آغاز زندگی مشترک خود وارد یک منزل باشکوه و برخوردار از انواع و اقسام لوازم و مبلمان جدید و پرهزینه می‌شوند. این درحالی است که در دنیای واقعی، چنین اتفاقی بسیار دشوار و رویایی است. زیرا اکثر افراد برای ایجاد چنین خانه و وسایلی، باید سال‌های سال کار و تلاش و پس‌انداز کنند و به جز برخی استثناها، هیچ جوانی نمی‌تواند همان ابتدا زندگی خود را در یک خانه و با امکاناتی که هزینه‌اش چند صدمیلیون تومان می‌شود بنا کند.
این نوع تصویرسازی از زندگی زوج‌های جوان تأثیری جز بالا رفتن غیرمنطقی توقعات آنها نمی‌شود. در نتیجه شاهد افزایش روزافزون سن ازدواج هستیم.
یا فرد برای رسیدن به چنین سطحی از تمکن و تمول ممکن است دست به کسب نامشروع و اختلاس و رشوه و نزول‌خواری و کلاهبرداری بزند. یکی از عوامل بالا رفتن نرخ طلاق و سرد شدن روابط زوج‌های جوان نیز همین گسترش فرهنگ تجمل‌گرایی و توقع دستیابی به یک زندگی مرفه و ثروتمند است.
یکی دیگر از تأثیرات تجمل گرایی در سریال‌های شبکه نمایش خانگی و تبلیغ فرهنگ‌اشرافی و شمال تهرانی را می‌توان در گرایش روستائیان به مهاجرت به شهرها دید. مردم روستاها که تا قبل از ورود تلویزیون به منازل‌شان کمتر از اوضاع شهرنشینی آگاهی داشتند و چون زندگی مردم اطراف خود را مانند خویش می‌دیدند، توقع مادی زیادی هم نداشتند. اما گسترش رسانه تلویزیون در روستاها باعث شد که آنها نیز به زندگی به سبک شهرنشینان آگاهی بیشتری یابند.
در اغلب سریال‌های تولید شده توسط پلتفرم‌ها جلوه‌های مصنوعی و کاذب را از زندگی شهرنشینی می‌بینیم؛ اوقات فراغت زیاد، کار اداری و آسان و با ساعاتی اندک، در دسترس بودن مراکز تفریحی، سکونت در آپارتمان‌های زیبا و فراخ، داشتن اتومبیل‌های گران قیمت، زندگی ماشینی و مرفه و... تصویر غالبی است که معمولا سریال‌های ما از زندگی شهر نشینی نمایش می‌دهند.
نمایش پی‌در‌پی و مستمر این موضوعات در سریال‌ها تأثیر بسازی در تقویت نارضایتی از زندگی نزد روستائیان دارد.
طبیعی است که یک جوان روستایی با دیدن این‌گونه برنامه‌ها تمایل به مهاجرت از محل زندگی خود و سکنی گزیدن در کلانشهرها پیدا کند.